Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн дэд захирал, Анагаах ухааны доктор В.Баярмаатай ярилцлаа.

---

-Халдварт өвчин газар авч, хорио цээрийн дэглэм тогтоосон үед иргэдийн сэтгэл зүй ямар байх ёстой вэ?

-Халдварт өвчин гардаг л зүйл. Коронавирус халдвар тодорхой үе шаттай, тодорхой хугацааны дараа эргээд буурдаг, зөв эмчилгээг олж хийвэл эдгэрдэг өвчин. Дэлхийн 100 гаруй оронд тархаад буй энэ өвчний тохиолдол манайд гараагүй байсан ч сая анхны тохиолдол илэрлээ.

Үүнтэй холбоотойгоор хүмүүсийн сэтгэл зүйд өөрчлөлтүүд гарч байна. Хэрвээ хүн эрүүл л бол сэтгэл зүйд нь өөрчлөлт гарах ёстой. Аливаа зүйлийг сонсоод айж, санаа зовж байгаа үзэгдлүүд бол хэвийн л үзэгдэл. Харин ийм үед огт санаа зовохгүй, хариу урвал үзүүлэхгүй байна гэдэг асуудалтай байх боломжтой.

Нэгэнт ийм дэгдэлт гарсан бол хэд хэдэн зорилтот бүлгүүдэд анхаарах шаардлагатай. Голомтод ажиллаж байгаа эмнэлгийн мэргэжилтнүүд, хөл хорио тогтоож байгаа бусад мэргэжилтнүүд болон ард иргэд рүү чиглэсэн зөвлөмжүүд байх хэрэгтэй.

-Иргэд ямар сэтгэл зүйтэй байж коронавирусийн халдварыг хохирол багатайгаар даван туулах вэ?

-Гарч байгаа хариу урвалууд байх ёстой зүйл гэдийг дахиад онцолъё. Гэнэтийн гамшгийн байдалтай мэдээг сонсоод баттай зөв мэдээлэл авсан тохиолдолд сандраад байх хэрэггүй.

Зөв мэдээллийг харилцан солилцож байх ёстой. Үүсэж байгаа нөхцөл байдлын үед өөр өөрсдийнхөө түвшинд өөрийгөө тайвшруулах техникүүдийг сурах нь чухал. Хүн таагүй байдалд орсон үедээ уртаар амьсгаа авахад тайвширдаг шүү дээ. Өөрийгөө тайвшруулах энгийн арга нь энэ. Ямар ч нөхцөлд хаана ч хийж болно. Тусгай орчин нөхцөл шаардахгүй. Мөн тодорхой үе шатаар явдаг өвчний тухай мэдээллийг өдөр тутам авч байгаа юм чинь цагийн эрхээр арилна гэсэн эерэг зүйлийн тухай бодох хэрэгтэй.

Өвчин тусчих юм биш биз гэсэн хямралыг дэврээсэн мэдээ, мэдээлэл түгээж болохгүй. Тодорхой онцлогтой, цаг хугацаатай явагддаг өвчний үед иргэн өөрийнхөө мэдээ мэдээллийг сайжруулах, эерэг зөв ойлголтоор даван туулна.

Дараагийн чухал зүйл нь сэтгэцэд илэрч байгаа аливаа асуудлыг өөрөө дотроо ургуулж бодоод бясалгаад байх нь чухал биш. Мэдээлэл сонсоод таагүй мэдрэмж авсан бол хэн нэгэнтэй хуваалцаж нээлттэй байх нь зөв. Өөрт үүсэж байгаа таагүй байдлаа хэн нэгэнд ярьж харилцан ойлголцох хэрэгтэй. Нөгөө хүн заавал ойлгох нь алба биш л дээ. Үүсээд байгаа мэдрэмжээ гадагшлуулна гэдэг чухал. Таагүй мэдрэмжээ дотроо хадгалаад байж болохгүй.

Үүнээс гадна гэр бүлийн орчинд нээлттэй харилцаа чухал. Хэн нэг нь өрөөндөө орчихоод өдөржин компьютер тоглоод, утас оролдоод байж болохгүй. Хүүхэдтэйгээ харилцаж тоглож цагийг өнгөрүүлэх нь зөв. Энэ нь гэр бүлийн орчинд таатай уур амьсгал бүрдүүлнэ. Ингэж сэтгэл зүйн дархлаагаа дэмжиж, тайван амгалан, зөв мэдээлэлтэй Байж халдварт өвчнийг хохирол багатай давж гарна.

-Сэтгэл зүйгээ тогтвортой, тайван байлгахад хүний хувийн зохион байгуулалт чухал юм шиг. Та үүн дээр юу зөвлөх вэ?

-Хувийн зохион байгуулалт төлөвлөгөө чухал. Манайхан төлөвлөхдөө тааруу улс. Цагийн ажлаа цагт хийхгүй, явж байгаад овооруулчихдаг. Хэдэн cap, хоногийн өмнөөс ажлаа төлөвлөөд цагт нь хийгээд явах нь зөв. Үүссэн нөхцөл байдалтай холбоотойгоор вирус гарч байгаа юм байна, хөл хорио тогтоох нь, гэр бүлийн орчинд байх ёстой гэх зүйлсийг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Хэцүү зүйл биш шүү дээ.

Нөхцөл байдлыг зөвөөр тунгааж, хүлээн зөвшөөрнө гэдэг чухал. Зөв төлөвлөж энэ өвчин хэдэн сарын дараа алга болно гэсэн сэтгэл зүйг өөртөө суулгах хэрэгтэй. “Ямар удаан хугацаа вэ, энэ ч ажлаа амжуулах байлаа, энэ ч ажил бүтсэнгүй” гэж бодит байдлыг хүлээн авч чадахгүйгээс болоод стресстэж сэтгэл зүйн дархлаагаа унагаж болохгүй.

Дэлхий даяараа ийм нөхцөл байдал үүсээд байхад үүнийг зөвөөр өөртөө тусгаж аваад, амьдралын хэв маягийг тухайн нөхцөлтэй уялдуулж төлөвлөөд явах хэрэгтэй. Энэ маягаар амьдралын хэвшлийг тогтоох нь таныг стрессээ чөлөөлнө.

Янз бүлийн зүйлийг ургуулж бодож хөгжүүлээд, аливаа зүйлийг болохгүй сөрөг талаас нь хараад байж болохгүй. Бодитой зөв мэдээллээ аваад л цаг хугацааг хүлээх л хэрэгтэй. Хүлээлтдээ өөрийгөө дасгах, үүнтэйгээ эвлэрэх, хүлээн зөвшөөрөөд явахад хүний сэтгэл тавгүйтэхгүй.

Үүнийгээ зөвшөөрөхгүй болохоор л санаа зовж нойр хүрэхгүй дархлаа унаж, хоол ундандаа муу болно. Зарим хүмүүс энэ хугацаанд идэх л ёстой юм шиг сэтгэж хоол хүнсээ нөөцлөөд байна. Ингэж нөхцөл байдлаас шалтгаалж хувирч өөрчлөгдөж болохгүй.

-Энгийн нөхцөлд өөрийгөө тайвшруулах, сэтгэл зүйн дархлаагаа тогтвортой байлгах ямар аргууд байдаг вэ?

-Хүмүүсийн дунд ямар ч нөхцөл шаардахгүй, янз бүрийн хэрэглэгдэхүүн ашиглахгүй, их цаг хугацаа зарахгүй хамгийн энгийн арга нь тайвшруулах амьсгалын дасгал. Үүнийг хийхдээ өөрийнхөө булчинг сулруулах хамгийн боломжтой байрлалыг сонгоно. Дээшээ хараад хэвтвэл биеийнхээ хоёр хажуугаар гараа сул тавиад (сандал дээр сууж байгаа бол арагшаа налаад гараа сандлын түшлэг дээр сул орхиод) удаанаар гүнзгий амьсгал авна.

Ингээд амьсгалаа удаанаар түгжинэ. Болж өгвөл гурван минут орчим бол сайн. Чадахгүй бол өөрийнхөө чадах хэмжээнд л тааруулаад амьсгалаа түгжиж байгаад удаанаар гаргах нь хамгийн чухал дасгал. Ингэхдээ цээжээрээ амьсгалах бус, таны хэвлий хэсгээрээ амьсгалах нь хүнийг тайвшруулж өгдөг.

Мөн хүмүүс тамхи татахдаа гүнзгий амьсгалаад сордог шүү дээ. Заавал амандаа тамхи зуугаад биш, тамхигүйгээр гүнзгий амьсгал аваад гаргах дасгалыг хэд хэдэн удаагийн давтамжтайгаар хийх нь хүнийг тайвшруулж өгдөг. Ер нь хүн тайвшруулах үйлдлийг л тамхины тусламжтайгаар хийж байгаа юм. Энэ арга үр дүнтэй.

-Сэтгэл зүйн дархлаанд нойр чухал. Манайд нойрны асуудалтай хүн олон бий. Иргэд нойр дутуу сэтгэл тавгүй үедээ янз бүрийн мэдээлэл хүлээж авч байгаа нь дархлааг нь унагаад байх шиг. Энэ асуудал дээр та юу зөвлөх вэ?

-Дээр дурдсан амьсгалын дасгал үр дүнтэй. Нойрны хямралтай байгаа хүмүүс дээшээ харж хэвтээд гүнзгий амьсгал аваад удаанаар гаргана. Энэ дасгалыг хэд хэдэн удаагийн давтамжтайгаар хийхэд хийхэд л унтчихсан байдаг. Бүх бие суларна гэдэг хүнийг тайвшруулж, нойрыг хүргэж өгдөг ач холбогдолтой.

-Үүсээд буй нөхцөлтэй холбоотойгоор янз бүрийн хар, бараан мэдээлэл хүлээж авч ургуулан бодож хямраад байх шиг. Иргэд үнэн зөв, бодитой мэдээллийг хүлээн авах тал дээр зөвлөхгүй юу?

-Янз бүрийн эх сурвалжгүй мэдээлэл тарааж байгаа нь иргэдийг айдаст автуулж төөрөгдүүлээд байна л даа. Баттай, эх сурвалжаас үнэн бодит мэдээлэл авч бусдадаа хуваалцах хэрэгтэй. Аюулт өвчинтэй тэмцэж байгаа байгууллага л бодитой мэдээлэл өгнө. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага байна. Манайд бол Эрүүл мэндийн яам, ХӨСҮТ гээд газруудаас үнэн зөв мэдээлэл өгч байгаа.

МҮОНТ, “Өдрийн сонин” зэрэг мэргэжлийн редакцуудын баталгаат эх сурвалжаас авсан мэдээллийг л хүлээж авч өөрийн хүрээлэлдээ хуваалцаж байх нь зөв. Хэн нэгний буруу зөрүү, мэдээллийг сонсоод итгэж, ургуулж бодох нь өөрийнхөө нервийг барсан асуудал. Үүнд ач холбогдол өгөөд хэрэггүй.

-Сэтгэл зүйгээ тайван тогтвортой байлгах нэг арга нь өөрийн дуртай, сэтгэл ханамж авдаг зүйлээ хийх юм шиг. Энэ тал та юу зөвлөх вэ?

-Дуртай зүйлээ хийлээ гээд цахим тоглоом тоглоод суугаад байж болохгүй. Энэ бол сэтгэл зүйг тайван байлгаж байгаа зүйл биш. Гэр бүлийн орчинд ганцаараа байгаа хүүхдэд эцэг эх нь хань болж цагийг зугаатай өнгөрүүлэх хэрэгтэй.

Ах дүү олуулаа бол олныг хамарсан тоглоом тоглож болно. Шагайн наадаан байж болно. Ийм байдлаар цагийг өнгөрүүлэх нь сэтгэл зүйг тогтвортой байлгах гол арга болж өгдөг. Мөн ном унших нь хүнийг тайвшруулна, таатай мэдрэмж төрүүлнэ.

-Эрсдэлтэй нөхцөлд ажиллаж байгаа эмч мэргэжилтнүүд, онцгой, цагдаагийн алба хаагчдад та юуг зөвлөх вэ. Бүтээсэн робот биш учраас сэтгэл зүй нь түгшүүртэй л байдаг байх?

-Голомтод ажиллаж байгаа хүмүүст ч халдвар авчих вий гэсэн айдастай л байгаа. Эмч нар маань мэдээллээ сайн авч шинжлэх ухаанч байр сууринаас хандаж байгаа. Г ол нь ажиллагаандаа бие биенээ дэмжсэн, урамшуулсан, харилцан ойлголцсон, хүндэтгэсэн харилцаатай байх нь чухал.

Асуудал гарахад хэн нэгэн буруутанг хайх биш, харилцан ойлголцож багаар ажиллаж чадвал айдасгүй ажиллах боломжтой. Сэтгэл зүйгээ тайван байлгана гэдэг маань анхаарлаа төвлөрүүлж ажлаа сайн хийнэ гэсэн үг шүү дээ. Айдастай, сэтгэл зүй тогтворгүй ажилдаа анхаарах уу. Сэтгэл зүй тайван байна гэдэг үр бүтээлтэй ажиллахын үндэс.

Ажиллаж байгаа улсаа урамшуулж, дэмжиж байх хэрэгтэй. Тэд үүнээс л ажиллах эрс хүч, урам зориг авна. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, олон нийтийн сүлжээгээр голомтод ажиллаж байгаа хүмүүстээ талархсан, урамшуулсан мэдээ, мэдээлэл их байна лээ. Үүнд сэтгэл хангалуун байгаа.

Өдрийн сонин