НАСА-гийн хөөргөсөн "Персеверанс" гэдэг нэртэй /Perseverance Rover/ өөрөө явагч төхөөрөмж өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гарагийн шөнө Ангараг гарагийн гадаргуу дээр амжилттай газардсан ба ойрын үед Езеро тогооны орчим газарт амьдрал байсан эсэхийг гэрчлэх ул мөрүүдийг хайх юм. Ингэснээр сүүлийн 10-хан хоногийн дотор судалгааны 3 хөлөг Ангараг гарагт хүрлээ. Эхлээд АНЭУ-ын "Аль-Амаль" гараг хоорондын станц, дараа нь Хятадын "Тяньвэнь-1" аппарат Улаан нүдэн гарагийн тойрог замд дараалан амжилттай орсон бол Америкийн “Персеверанс” төхөөрөмж газардаж чадлаа.

Өмнө нь ЗХУ/ОХУ, АНУ, Энэтхэг, Европын Холбоо гэсэн дөрөвхөн улс автомат төхөөрөмжүүдээ Ангараг руу хөөргөөд байсан бол одоо Хятад, АНЭУ хоёр нэмэгдэж байна.

Яагаад гэв гэнэтхэн улс орнууд “бөөн бөөнөөрөө” Ангарагийг сонирхох болов? Сүүлийн хэдэн нислэг дотор Оросын аппарат яагаад алга байна вэ? Яагаад чухам цар тахлын үед Ангараг руу нисэцгээх болов оо? Энэ бүхний учрыг олох зорилгоор ВВС агентлагийн шинжлэх ухааны тоймч Н.Воронин дорх нийтлэлийг бичжээ.  

 

Ангарагийг сонгосны учир

 

Сансрыг эзэмших сонирхол ингэж огцом нэмэгдсэн нь сүүлийн хэдэн арван жилийн хугацаанд огт ажиглагдаагүй үзэгдэл гэдгийг Австралийн Аделаид хот дахь Америкийн сансрын хүрээлэнгийн дэд ерөнхийлөгч Элис Горман онцолж байна. 

1980-аад оны сүүлчээр Хүйтэн дайн дуусч, АНУ, ЗХУ хоёрын хувьд асар их зардал сүйтгэл учруулж байсан сансрын өрсөлдөөн шувтарснаар огторгуйн уудмыг судлах ажил илт удааширч, зөвхөн шинжлэх ухаан, аж үйлдвэрийн салбарын практик хэрэглээнд чиглэх болов. Харин сүүлийн өдрүүдэд болсон үйл явдлууд нь хагас зуун жилийн тэртээх өрсөлдөөний түүх дахиад давтагдах нь гэсэн бодлыг төрүүллээ.

Тэр үед Саран дээр буух нь өөрсдийн шинжлэх ухаан-технологийн давуу байдлаа өрсөлдөгч талдаа харуулах боломж гэж Орос, Америк хоёр үзэж байсан. Харин өдгөө Сарны оронд Ангарагийг сонгоод байгаа бололтой. 

“Ангараг дээр хамгийн түрүүнд баазаа байгуулж, тэнд байнга оршин суух боломжийг нээх нь сансар судлалын түүхэнд үүрд тэмдэглэгдэхээр үйл явдал мөн. Гэхдээ хүмүүсийг /колоничлогчдыг/ тэнд аваачих нь зарчмын хувьд төдийлөн ойлгомжгүй бөгөөд огт хэрэггүй илүүц зүйл мэт санагдана” хэмээн Э.Горман ярьж байна.

 

 

Ангараг дээрх байгаль, цаг уурын нөхцөл нь хүмүүст үнэхээрийн ээлгүй бөгөөд тэнд амьдрахын тулд маш үнэтэй, маш нарийн хийц бүхий хувцас хэрэгсэл шаардлагатай. Энэ гараг голчоороо Дэлхийгээс 2 дахин жижигхэн, 10 дахин хөнгөхөн ба хэт сийрэг агаар нь амьсгалах боломжийг олгохгүй. Гадаргуу дээрх даралтын хүч нь Дэлхийнхээс 160 дахин бага, уур амьсгал нь маш их хувьсамтгай, зарим үед шороон шуурга Ангарагийг бүхэлд нь бүрхэн авдаг. 

Хэдийгээр ийм олон хүндрэл бий боловч яг өнөөдрийн байдлаар хүмүүс бид яаралтай нүүн шилжих болсон тохиолдолд цорын ганц “нөөц нисэх буудал” нь Ангараг болж байна. Одоохондоо онолын хувьд шүү дээ.  

Энэ тухайд Оросын ШУА-ийн Сансрын судалгааны хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний удирдагч Лев Зеленый ярихдаа “хэзээ нэгэн цагт хүн төрөлхтөн ямар нэгэн огторгуйн гараг эрхсийг эрхшээлдээ оруулна гэж үзвэл энэ нь юуны түрүүнд Ангараг байх болно. Ангарагаас өөр байж болох хувилбар бол Сар, гэхдээ Сар бол Дэлхийн хаяа хот л гэсэн үг. Харин өөр гарагуудын тухайд, Ангарагаас цааш хаашаа нисэхийг би үнэндээ хэлж мэдэхгүй байна” гэлээ. 

 

Орос улс хаана явна вэ?

 

Улс орнууд Ангарагийг идэвхтэй сонирхож буй энэ үед Оросын төхөөрөмжүүдийн нэр сонсогдохгүй байгаа нь хачирхалтай. Яг үнэндээ бол, Зөвлөлтийн инженерүүдийн зохион бүтээсэн аппарат л хамгийн түрүүнд буюу 1971 онд Улаан нүдэн гараг дээр зөөлөн буулт хийсэн юм шүү дээ. Уг төхөөрөмж минут хүрэхгүй хугацаанд ажилласны дараа түүнээс холбоо тасарсан билээ. 

 

 

"Марс-3" аппарат Ангарагийн гадаргууд зөөлөн буулт хийв. 1971 оны 12 дугаар сарын 3. 

 

Харин сүүлийн 20 жилийн хугацаанд Ангараг руу аппарат хөөргөх гэсэн оросуудын оролдлого нэг л бүтэл муутай байна.

Гэхдээ хамгийн сүүлд 2016 онд Европын сансрын агентлагтай хамтран Ангараг руу Оросын төхөөрөмжийг амжилттай хөөргөсөн гэдгийг дурдах нь зүйтэй. Харин үүнээс өмнөх хоёр удаагийн нислэг бүтэлгүйтсэн юм. Эхний удаад хурдасгуур блок нь ажиллахгүй болсны улмаас “Марс-96” аппарат унаж осолдсон бол 2011 онд Байконураас хөөргөсөн “Фобос-грунт” төхөөрөмж дэлхийн нам тойрог замд орох үедээ эвдэрч, улмаар хэдхэн хоногийн дараа агаар мандлын зузаан давхаргад орж шатжээ.   

Гэвч Оросын эрдэмтэд Европын сансрын агентлагтай хамтран “Экзомарс” гэдэг нэртэй дараагийн экспедицийг хөөргөхөөр бэлтгэж эхэллээ. Нислэг хийхэд тааламжтай “цонх үе” буюу Дэлхий, Ангараг хоёрын хоорондын зай хамгийн ойртох тэр үе нь хоёр жилд нэг удаа тохиодог учраас ээлжит нислэгийг 2018 онд хийхээр төлөвлөж байлаа. Гэвч тооцоолол “хэтэрхий өөдрөг” байсан тул нислэгийг 2020 он хүртэл хойшлуулжээ. Оросын аппарат Ангарагт хүрэх оочер дараалалд аль хэдийнэ байраа эзэлчихсэн байсан боловч дахиад л бүтэлгүйтэв.

“Манай буугч аппаратыг Италид туршиж байх үед цар тахал ид дэгдэж, хатуу хөл хорио таарчихсан учраас  мэргэжилтнүүд маань нарийн тохиргоо хийхээр тийшээ очих боломгүй болсон. Гэсэн хэдий ч 2022 онд нислэг хийх ёстой” гэж Л.Зеленый ярьсан юм.

 

Цацрагийн аюул

 

Ангарагийг судлах нь шинжлэх ухааны үүднээс авч үзвэл асар их сонирхолтой боловч Улаан нүдэн гараг дээр нүүдэллэн очих, түүнийг эзэмших нь практикийн хувьд ач холбогдолгүй, утга учиргүй зүйл мөн. Тэгээд ч тийшээ сансрын хөлгийн баг нисээд оччих боломж байхгүй.

 

 

 

Шалтгаан нь гэвэл, галактик даяар нэвт тархсан сансрын цацраг туяа юм. Дэлхийн агаар мандал, соронзон орон нь биднийг үхлийн аюул учруулахуйц энэ туяанаас хамгаалж байдаг бол задгай сансарт гарсан үед хорт туяанаас бултана гэсэн ойлголт байхгүй.  

 

 

 

Харин буух цаг, газраа зөв сонгож чадваас эрүүл мэнддээ хохирол учруулахгүйгээр Саран дээр очих боломжтой. Тэгээд ч удаан нисэхгүй. Гэтэл Ангарагт хүрэхийн тулд хамгийн сайн нөхцөл бүрдсэн үед 7 сараас доошгүй хугацаанд аялах хэрэгтэй болно. Тэгээд ч “хар тугалгаар хийсэн хүнд блокуудыг тээж авч явна гэдэг бол өнөөгийн техникийн хөгжлийн түвшинд боломжгүй зүйл” гэдгийг академич А.Зеленый хэллээ.

 

 

Үүний зэрэгцээ сансарт туяаны өвчин тусвал Дэлхий дээрхээс хамаагүй хурдтай даамжирдаг, учир нь цацрагийн ялгарал нь хамаагүй их хүчтэй. Нүдэнд үл үзэгдэх өндөр энергийн бөөмс асар хурдтайгаар бие организмыг нэвтлэн гарснаар түүнийг төмөр сараалжин тор мэт болгоно.

Үүний улмаас юуны түрүүнд хүний тархи асар ихээр гэмтэнэ гэдгийг хулганууд дээр хийсэн туршилт харуулсан. Хорт туяаны цаашдын үр дагавар нь ямар байх вэ гэдгийг судлахын ч хэрэггүй, учир нь, аялах хугацаанд сансрын цацраг туяа нь хөлгийн багийнхныг зүгээр л "зажилж орхих” магадлал маш өндөр.

Академичийн хэлснээр, Ангараг руу явах хүсэлтэй сайн дурынхан олон байгаа хэдий ч тэд аюулыг огтхон ч тоомсорлохгүй байна.

“Цацраг гэдэг бол нүдэнд үл харагдах, чихэнд үл сонсогдох зүйл. Харж, үнэрлэж, барьж үзэж болох зүйлсээс, тухайлбал, галаас хүмүүс айдаг. Харин нүдэнд үзэгддэггүй аюул нь хүмүүст барьцгүй хийсвэр зүйл мэт санагддаг. Цацраг туяа бол яг л ийм ойлгомжгүй зүйл. Яг өвчлөөгүй үедээ бид вирусээс айдаггүйтэй адил” гэж Оросын академич хэллээ.

 

Хөнжил дотроо боов нууж идэхийг хэн ч хүсэхгүй

 

Ангараг руу сансрын жолоодлогот хөлгөөр аялна гэдэг бол дэндүү дэврүүн бодол гэдгийг шинжээчид хэлж байна. Бодит байдал дээр ийм аялал нь хэтэрхий аюултай бөгөөд практик ач холбогдлын тухайд ч гэсэн утга учиргүй үйлдэл юм. Ийм учраас л, Э.Горманы ярьснаар, жолоодлогот сансрын хөлгийн нислэгийн асуудлыг АНУ-ын эрх баригчид хувийн хэвшлийнхэнд даатгасан аж. Хямд бус өртөгтэй ийм таашаалын төлбөрийг яагаад заавал улсын төсвөөс хийх ёстой юм бэ гэдгийг төр засгийнхан татвар төлөгчдөд тайлбарлахад улам бүр хэцүү болж байна.

Ихэнх судлаачдын үзэж байгаагаар, Ангарагийг эзэмших ажиллагааг "Кьюриосити", "Персеверанс” гэх мэт роботуудад даалгаж орхих нь зүйтэй аж.

 

 

Америкийн өөрөө явагч төхөөрөмж Ангараг дээр амьдралын ул мөрийг олж чадах уу гэдэг нь тодорхойгүй байгаа, гэхдээ эрдэмтдийн үзэж байгаагаар, асуудлын гол нь үүнд биш ээ. Хамгийн гол нь, судалгааны явцад олж авсан аливаа өгөгдлүүд зөвхөн тухайн улс орны бус харин нийт хүн төрөлхтөний тусын тулд ашиглагдаасай гэсэн санаа юм. Өөрөөр хэлбэл, сансрын судалгаа хийж буй улс орнууд бие биенийхээ өрсөлдөгчид бус харин холбоотнууд байх ёстой гэсэн үг.

“Анхдагч байна гэдэг бол хүнд заяасан төрөлхийн хүслэн, гэхдээ сансрыг судлах явцад олж авсан мэдээллүүд нь бүх дэлхийн шинжлэх ухааны хүртээл болдог” гэж Э.Горман дүгнэн хэллээ. Энэ тухайд Л.Зеленский өөрийн бодлыг хэлэхдээ “өгөгдлүүдийг хүлээн авсны дараа хамтаараа дүн шинжилгээ хийх, хэлэлцэх нь эрдэмтдийн хувьд уламжлал болсон. Хэн ч гэсэн хөнжил доогуураа боов боорцог нуугаад идэхийг хүсэхгүй шүү дээ, бүгд л шинэ мэдлэгээ бусадтай хуваалцахыг эрмэлздэг” гэсэн юм.

“Шинэ өгөгдлүүд бол хэзээд ч сонирхолтой байдаг, бүгд л түүнийг олж авахыг хичээдэг. Гэхдээ хэн уг мэдээллийг олж авсан гэдгийг бүгд сайн санаж байдаг. Энэ утгаараа анхдагч байна гэдэг бол маш чухал зүйл” хэмээн Оросын эрдэмтэн үгээ төгсгөлөө.

 

Б.Адъяа -  монцамэ.мн

Эх сурвалж: ВВС