2012 оны дөрөвдүгээр сарын 11-ний өдрийн Засгийн газрын тогтоолд Монгол Улсын нийт иргэнд “Эрдэнэс Таван толгой” компанийн хувьцааны 20 хүртэлх хувийг эзэмшүүлэх, мөн 2011 оны 98 дугаар тогтоолын дагуу хувьцаа эзэмшиж байгаа иргэдэд 536 ширхэг хувьцаа нэмж эзэмшүүлэх, 2011 оны дөрөвдүгээр сарын 1-ний өдрөөс 2012 оны дөрөвдүгээр сарын 11-ний өдөр болон түүнээс өмнө шинээр төрсөн, иргэний шинэчилсэн бүртгэлд хамрагдсан иргэн бүрд 1072 ширхэг хувьцаа эзэмшүүлэх тухай заасан байдаг.

Засгийн газрын тогтоол гарснаас хойших 10 гаруй жилийн хугацаанд ард иргэд 1072 хувьцааныхаа ногдол ашгийг ердөө ганц нэгхэн удаа авсан.

Эдийн засагч, үнэт цаасны шинжээч, хуульчид олон нийтэд удаа дараа мэдээлэл хийж, хувьцааныхаа ногдол ашгийг авахыг төр засагт хатуу анхааруулж ирсэн.

Эдийн засагч Х.Батсуурь “Иргэд 1072 хувьцаатай болоод маш их баярлаж байсан. Харамсалтай нь иргэдийн хүссэн үр ерөөсөө гарахгүй байна. Өнгөрсөн өвлийн хүйтэнд талбай дээр хичнээн хоног жагсаж эсэргүүцэл үзүүлэв. Нүүрсний хулгайн ард 1072 хувьцаа байгаад байдаг. Иргэд энэ хувьцаандаа эзэн болж чадахгүй байна. Төр засагтаа найдаад 13 жил хүлээлээ. Ганцхан удаа л ногдол ашиг гэж хоол унааны мөнгө авсан төдий. Өөрөөр гялайлгасан зүйл байхгүй. Гэтэл төр засаг ирээдүйд асар их үнэд хүрнэ, 1072 хувьцаанд нь баялгийн хишиг хүртээнэ гээд нэрлэсэн үнэ буюу 933 төгрөгөөр ард түмнээсээ буцаагаад авчихсан. 2016 онд 300 сая төгрөг хүрэх 332 ширхэг хувьцааг 300 мянган төгрөгөөр авчихсан, ард олныг мэдээгүй зөвшөөрөөгүй байхад нь авсан гээд бөөн хэл ам болж байсан” гээд Монголын төр 1072 хувьцаагаар иргэдээ басамжилж, доог тохуу хийсэн маягтай явж ирснийг шүүмжлэх хүмүүс олон байна.

Төрийн түшээдээс ч 1072 хувьцааны ногдол ашгийг иргэдэд өгөх ёстой хэмээн өөрсдийн байр сууриа илэрхийлж байгаа. УИХ-ын гишүүн М.Оюунчимэг “Эрдэнэс Таван толгойг тойрсон авлига мөнгө угаалт явагдаж, асар их хэмжээний мөнгө хэсэг бүлэг хүмүүсийн дунд эргэлдээд байдаг. Гэтэл иргэдэд очих ёстой 1072 хувьцааны ногдол ашгийг сүүлийн хоёр жил өгөөгүй. Үүнд иргэд маш их бухимдаж байна. Хувьцааны ногдол ашгийг иргэддээ өгч чадахгүй байгаа нь төр дэндүү арчаагүйн шинж. Гэтэл ийм ийм хүний гэрээс хичнээн тэрбумаар нь мөнгө гарч байна гээд нийгэмд шуугиан тарьж байна. Тиймээс 2021, 2022 оны Эрдэнэс таван толгойн 1072 хувьцааны ногдол ашгийг иргэдэд олгох ёстой. Иргэддээ очих ёстой ногдол ашгийг хүртээхгүй байгаа нь хууль зөрчиж байгаа үйлдэл” гэж чуулганы хуралдаан дээр хэлж байсан.

Ц.Анандбазар, Б.Батмөмөр нарын гишүүд одоогийн иргэдийн эзэмшиж буй Эрдэнэс Таван толгойн 14 хувийг 40 хувь болгож, иргэн бүр жилд хоёр сая төгрөгийн ногдол ашиг авах тогтоолын төслийг УИХ-д өргөн барьсан. Уг төслийн тооцооллыг эдийн засагчид нарийн тооцож, боломжтой хэмээн үзсэнийг төсөл боловсруулсан гишүүд хэлж байсан. Гэвч энэхүү тогтоолын төсөл одоогоор хэлэлцэгдээгүй байгаа.

“Эрдэнэс Таван толгой” компанийн 2019 оны борлуулалтын орлого нэг тэрбум ам.доллар буюу 2.7 их наяд төгрөгт хүрч 14.3 сая тонн нүүрс экспортолж, нэг их наяд төгрөгийн цэвэр ашигтай ажилласан гээд ард иргэдэд 1072 хувьцааны ногдол ашиг тараасан. 2020 оны сонгуулийн өмнө нэг иргэнд 96 мянган төгрөг тараасныг бид мэднэ. Тэгвэл 2022 оны тайлан мэдээллээр 1.3 их наядын ашигтай ажилласан гэж гарсан. Үүнийг хувьцаа эзэмшигч болох 2.5 сая иргэндээ өмнөх шиг зарчмаар ногдол ашиг хуваарилбал нэг хүнд 100 гаруй мянган төгрөг ногдохоор байгаа юм. Иргэд олон нийт 1072-ын ногдол ашиг болох 100 гаруй мянган төгрөг авах нь гэж горьдон хүлээцгээж байсан. Тэгтэл өнгөрсөн сарын сүүлээр болсон “Эрдэнэс Таван толгой”-н ТУЗ-ийн хурлаар иргэдэд өгөх ногдол ашгийг олгохгүй, харин тэр мөнгийг нүүрс угаах үйлдвэр барихад зарцуулна гэх шийдвэрийг гаргачих шиг боллоо.

Тус компанийн Бүрэн эрхт төлөөлөгч Ж.Ганбат “Эрдэнэс Таван толгой” ХК-д тогтоосон онцгой дэглэмийн хугацааг зургаан сараар сунгасан. Энэ зургаан сарын хугацаанд ногдол ашиг тараах асуудлыг хэлэлцэхгүй. Бүх нүүрсээ биржээр арилжаалахыг хэвшүүлэх шаардлагатай. Нүүрс угаах үйлдвэрийг ашиглалтад оруулах, санхүүжилт оруулах шаардлага байна. Нүүрс угаах үйлдвэрийн ажил 40 гаруй хувийн гүйцэтгэлтэй явж байна. 2024 оны зургадугаар сард ашиглалтад оруулах хэрэгтэй байна. Нүүрс угаах үйлдвэрээ ашиглалтад оруулчихвал бид нэмээд 60-80 ам.долларын орлого олох боломжтой” гэх тайлбарыг өгсөн. Бүрэн эрхт төлөөлөгчийн хэлснээр бол ямар ч байсан эрх баригчид иргэдэд олгох ногдол ашгийг энэ жил өгөхгүй, ирэх жил сонгуулийн өмнө өгөхөөр давхар төлөвлөсөн бололтой.

Иргэдэд ногдол ашиг тараахгүй, зургаан сараар хойшлуулах шийдвэрийг

олон нийт эсэргүүцэж хүлээж авсан. Тэр тухай хэвлэлээр хэд хоногийн өмнө шуугьсан. Соёлын төв өргөөнд болсон хувьцаа эзэмшигчдийн хурлын үеэр тус хуралд оролцож буй иргэд “Хувьцаа эзэмшигчдийн хурал түүхэндээ анх удаа болж байна. Энэ нь ард иргэд шаардсаны үр дүн болохоосАрдын намаас томилогдож ирсэн та нарын гавьяа биш. Таван толгойн олборлож экспортод гаргасан нүүрсээр мянга мянган цэцэрлэг, сургууль барьж, ногдол ашиг өгч Монголын ард түмэн хангалттай амьдрах бололцоо байсан. Гэвч үе үеийн төр засаг энэ ажлыг хийгээгүй. Баялагтаа эзэн болно гэж У.Хүрэлсүх Монгол Улсын Ерөнхийлөгч болсон. Ард иргэдийн 75 хувь нь нэн ядуу байна. Энэ чинь тэгээд баялагтаа эзэн монгол мөн юм уу. Бид Ганбат даргатай ногдол ашгийн талаар зөндөө уулзаж байсан. Дандаа амиа аргацааж худлаа ярьж ирсэн. Ард түмнийг битгий доромжил. Баялгийн эзэн монголчууд баялгаа хүртмээр байна. Ерөнхийлөгчтэй уулзмаар байна. Ард түмэн чинь өлсөж байна. 1072 хувьцааны ногдол 100 мянган төгрөг гэв үү, тэр мөнгөөр чинь шуудай гурил л авна. Ард түмнийг битгий ингэж басамжлаач ээ” хэмээн үнэнийг өчсөн юм.

Ийнхүү иргэдэд олгох ёстой энэ жилийн ногдол ашиг нүүрс угаах үйлдвэр рүү шилжлээ. Мөн өмнөх оны ногдол ашиг төмөр замын бүтээн байгуулалтад шингэсэн байдаг. Онцгой дэглэм гэсэн нэрээр ард түмний хувьцааны ногдол ашгийг ард түмнээсээ асуулгүйгээр төр засаг бүтээн байгуулалтад хөрөнгө оруулалт болгон оруулж байна. Бодоход иргэдэд очих ногдол ашгийг дор хаяж нэг бүтэн нугалж, өсгөж өгөхөөс аваад олон олон эдийн засгийн бодит зохицуулалтыг хийж байгаа байлгүй дээ. Тэгж л итгэж байна. Ард иргэдийн хувьцааны мөнгө Таван толгой-Зүүнбаянгийн төмөр замд 750 тэрбум, Таван толгой-Гашуунсухайтын төмөр замд 700 гаруй хөрөнгө оруулалт хийсэн тухай тооцоолол гарсан. “Бид автозамаар нэг тонн нүүрсийг 32 доллараар тээвэрлэж байгаа. Хэрвээ төмөр замтай болчихвол найман доллараар тээвэрлэнэ. Энэ зөрүү мөнгө Монголд, Эрдэнэс Таван толгойд үлдэнэ. Өөрөөр хэлбэл, 1072 хувьцаа эзэмшигчдэд оногдох ногдол ашиг нэмэгдэнэ” гэж тус компанийн удирдлагууд хэлж байсан.

Төмөр замын бүтээн байгуулалтаас иргэд хэдий хэмжээний ногдол ашиг авах, үндсэндээ өөрсдийн хувьцааг оруулснаараа ашгаа хэрхэн өсгөж авах энэ нарийн тооцоог эдийн засгийн судлаачид гаргаж ард иргэдэд хэлж өгөх хэрэгтэй байна. Иргэд өмнөх онуудын ногдол ашгаа тооцож авахад эдийн засгийн бодит тооцоолол маш чухал байх нь мэдээж. Төмөр замаас эхний ээлжинд ашгаа аваад ирэх жилээс нүүрс угаах үйлдвэрээс ашгаа нугалж авах учиртай. Эдгээр томоохон бүтээн байгуулалтад хувьцаагаа оруулсан иргэд өнөөдөртөө дуугүй байгаа. Гол нь ашгаа хэд дахин нугалж авна гэж бодож байгаа. Харин эрх баригчид урьдынх шигээ иргэддээ Таван толгойгоосоо “танзуур бурамхан” буюу амь аргацаасан тав арван цаас өгч нүд хуурна гэвэл ард түмэн нийтээрээ босох ёстой. Төмөр замд, нүүрс угаах үйлдвэрт хувьцаагаа үг дуугүй оруулсан хүмүүс тэр хэрээр өндөр ашиг авалгүй яах билээ. Үүнийхээ төлөө эцсээ хүртэл тэмцэх учиртай. Тиймээс Таван толгойн хувьцааны ногдол ашгийг дор хаяж нэг нугалж өсгөх байлгүй дээ гэж хэлээд байгаа юм.