АН-ын гишүүн Д.Монголхүүтэй ярилцлаа.

 

2022 оны хавраас эхэлсэн МоАХ-тай холбоотой асуудал өнөөдөр ч эцэслээгүй байна. Шүүхийн талаасаа та бүхний эсрэг шийдвэр гарсан юм шиг байна. Ер нь та болон нөгөө талд байгаа Х.Баттулга тэргүүтэй хүмүүсийн МоАХ-ын удирдлагыг авах хүсэл, ашиг сонирхол юу байгаа юм бэ?

 

Шүүх бидний эсрэг талд гэдэг асуудал дээр тайлбар хийхэд тийм зүйл байхгүй. Шүүх бол бүхэл бүтэн засаглал. Тэнд байгаа хүмүүс бүгд хэн нэгэн улстөрчийн гар хөл болчихоогүй байгаа. Ардчилсан нийгмийн зорилго бол эрх мэдлийг тараан байршуулж, бие биенээр нь хянуулах шүү дээ. Монголд хэрэгжиж байгаа УИХ, Засгийн газар, шүүх гээд гурван том эрх мэдлийн нэг нь шүүх. Энэ дотор ажиллаж байгаа хүмүүсээс өөрийг нь томилсон ч гэдэг юм уу, ямар нэгэн хамаарал бүхий шүүгч мэр сэр бий байх.

 

Шүүх засаглал өөрөө иргэдийнхээ эсрэг болчихсон гэдэг үг биш юм. МоАХ-ын анхны маргаан дээр Х.Баттулга Ерөнхийлөгчөөс буухаасаа нэг хоногийн өмнө томилсон шүүгч тэр хэргийг аваад хэлэлцэхгүй гэдэг шийдвэр гаргасан байсан. Үүнийг давах шатны шүүх хурал дээр хэлэлцээд анхан шатны шүүх рүү буцаасан байгаа. МоАХ-ны удирлагыг авах гээд байгаа, булаацалдаад байгаа гэх ашиг сонирхол юу вэ? гэхээр Х.Баттулгын зүгээс илэрхий нэг зүйл байна.

 

 

Монгол Улс эрх чөлөөт улс байх нь хэний эрх ашгийг хөндөөд байгаа юм бэ? Шулуухан хэлэхэд хойд урд хоёр хөршийн эрх ашгийг хөндөөд байна. Монголчууд өөрсдөө бие дааж шийдвэр гаргаад эхлэх юм бол бидний хяналтанд байхаа болино гэдэг.

 

 

1928 оны Оросын улстөрийн товчооны протокол дээр нэг тэмдэглэл байдаг. Цөөн хүн амтай, өргөн уудам нутаг дэвсгэртэй улсад коммунизм байгуулах нь чухал биш, хяналттай байлгах нь бидний зорилго юм гэсэн тэмдэглэл архивт нь байдаг. Монгол Улсын асуудал дээр хойд урд хөршүүд маань нэгдмэл бодолтой байдаг. Ямар ч гэрээ хэлцэл хийхдээ Монголыг оролцуулахгүй хийдэг. Гэтэл эрх чөлөөтэй байх үйлдлийг нь 1989 онд эхэлсэн хөдөлгөөн болох МоАХ анх хийчихсэн. Ингээд хөршүүдээсээ үл хамаарсан, бие даасан улс болсон.

 

Үүнийг баллуурдах, устгах ажлыг анх эрх чөлөөтэй болгох ажил хийсэн МоАХ-аар нь хийлгээд байна. Үүний эсрэг хэн нэгэн хүн явах ёстой. Тэр нь Д.Монголхүү байна уу, өөр хүн байна уу, хамаагүй. Үүнийг зогсоохгүй бол бидний оршихуй буюу эх орон маань 1990 оноос өмнөх үе рүү явах гээд байна. Гол аюул нь үүнд байгаа юм. Өөр ямар эрх ашиг байгаа юм?

 

МоАХ бол улстөрийн нам биш. Нийгэмд үйлчилдэг төрийн бус байгууллага. Энэ байгууллагыг ашиглаж яаж улстөр хийх вэ? Улстөр хийхдээ хаашаа чиглэх вэ? гэдэг асуудал байна. Уг нь МоАХ-ы зорилго их гэгээлэг. Эрх чөлөөний төлөө түүхэн үүргээ гүйцэтгэчихсэн. Гэтэл одоо өөрт нь хутга бариулаад өөр рүү нь дайруулаад байгаа юм. Үүнийг зогсоох ёстой. Зогсоож чадахгүй бол АН-ыг яг ийм байдал руу оруулах гэж байна. 

 

Нөгөө талд МоАХ-ы гишүүд бол Х.Баттулгыг даган биширдэг гэж ярих нь бий. Хэрэв тийм байсан бол Х.Баттулга МоАХ-ыг авах биш, өөрийг нь даган биширдэг хүмүүстэйгээ хамт өөр ямар нэгэн холбоо байгуулаад гарахад асуудалгүй ч юм шиг. Гэтэл зөвхөн МоАХ-ы эзэн хэвээр байх гээд зүтгээд байгаа учир шалтгаан юу юм бэ?

 

МоАХ-ы гишүүдэд анх эхлүүлсэн үйл хэрэг, хувьсгал хийсэн тэмцэл, өөрсдөөрөө бахархдаг үнэт зүйл нь байгаа шүү дээ. Аливаа институцын сонгогдсон удирдлагын үүрэг бол гишүүдийнхээ хүсэл зорилгыг гүйцэлдүүлэх. Тэр удирдлага өөр тийшээ явлаа гэхэд өөрийг нь дагаж явахгүй. Тэр хүний үйл хэргийг гүйцэлдүүлэх гэж зорихгүй. Үүнийг Х.Баттулга маш сайн мэдэж байгаа. “Хөх Монголын хөх туг” гэдэг аянаа нам болгох гэж оролдсон.

 

 

Тэр хүнд угаасаа нам ч байгаа. Цүнхэнд нь тамга тэмдэгтэй таван нам байгаа. Гэтэл яагаад Ардчилсан Намтай, МоАХ-той зууралдаад байгаа юм. Учир нь гишүүд нь Х.Баттулгыг дагаж явахгүй.

 

 

Харин та нарын үйл хэрэгтэй би хамт шүү гэж харагдаад байх юм бол андуураад дэмжээд байгаа юм. Тэр сэтгэлийг нь ашиглаж өөрсдийнх нь эсрэг үйл ажиллагаа явуулаад байна. 

 

Та АН-ын гишүүн. АН-ын их хурал хуралдаж намын дүрмээ, даргаа сонгох гэж байна. АН-ын даргад өрсөлдөнө гэж зарласан хүмүүсээс хэнийг нь дэмжиж байна? Бас хэнийг эсэргүүцэж байгаа вэ?

 

Эсэргүүцэл байгаа. АН-ын үнэт зүйл, үзэл баримтлалын эсрэг үг үйлдлийг хэн удаа дараа гаргаж байсан бэ гэдэг нь тодохой байгаа. Зарчмынхаа төлөө явж байгаа хүмүүс ч бий. Аль аль нь нэр дэвшсэн байна. Миний зарчим бол хүн нь хэн байх нь дараагийн асуудал. Энэ намын үе үеийн гишүүдийн хүсэл, тэмүүлж байсан үйл хэргийг ажил хэрэг болгох дүрмээ сахидаг, үнэт зүйлээ хамгаалдаг, үзэл баримтлалаа түгээдэг лидертэй болох ёстой. Нэгэн цагт АН лидерүүдээ багтааж шингээж дийлдэггүй байлаа. Боловсролтой, мэдлэг чадвартай, зарчимтай, улстөрийн этиктэй, гудманд гараад тэмцдэг, ширээний ард тархиа уралдуулдаг олон лидерүүдтэй байсан. Өнөөдөр лидерийн цангаанд орчихсон дүр зурагтай болчихож. Одоо эргэлтийн цэг.

 

 

Ах нарын үеэс өнөөдөр хэн байна? Ц.Элбэгдорж байна уу? Ч.Сайханбилэг байна уу? Э.Бат-Үүл байна уу? Да.Ганболд, М.Энхсайхан байна уу? Байхгүй.

 

 

Ах нар яв гээд орилоод л байсан. Залгамж халаагаа өгөөд, зайгаа тавиад явчихсан. Тэр үед би залуучуудынхаа эсрэг байсан. Улстөрд биологийн нас гэж байдаггүй юм. Бид нар эдгээр хүмүүсийг мөлжиж дуусаагүй байна. Дахиад ашиглах хэрэгтэй гээд эсэргүүцэж байсан. Гэсэн ч аль алиных нь хүсэл эрмэлзлэлээс үл хамаараад ах нар улстөрийн тавцангаас холдчихжээ. Шинэ үеийнхэн гараад ирж. Гэтэл шинэ үеийнхэнтэй, дүү нартайгаа зодолдоод зогсоод байгаа нь ганцхан Х.Баттулга үлдчихсэн.

 

1990 оны хувьсгалыг ах нар хүүхэд байхдаа, залуу байхдаа хийсэн. Тухайн үеийн дарга нарт одоо бидний амьдрах нийгэм, амьдрах нийгмийнхээ дүрмийг бид өөрсдөө зохиомоор байга гэдэг утгатай шаардлага тавьж байсан. Ингээд эрх чөлөөт нийгмийн тогтолцоо руу орсон. Ах нар бидэнд боломж олгожээ. Энэ эрх чөлөөг бид бэхжүүлж, баталгаажуулаад, ахин дарангуйллын систем рүү орохгүй байхын тулд толгойгоо ажиллуулж, өөрсдийн хүсч байгаа дүрмээрээ амьдармаар байна. Ийм хэрэгцээ байна. Гэтэл удалгүй жен зи хаалга тогшоод ороод ирнэ. Тэдний хэрэгцээ, шаардлага биднийхээс бас өөр байгаа. Гэтэл та нар бид нартай адилхан амьдар гээд байж болохгүй. Харин Х.Баттулга миний дүрмээр та нар амьдрах ёстой гээд байна. Үүнийг бид хүлцэн тэвчиж чадахгүй. 

 

АН-ын ах нар зайгаа тавиад өгчихлөө. Гэтэл АН лидерийн цангаанд орчихсон гэж ярьж байна. Дунд үеийн залуучуудаас лидер болж, цойлж гарч ирж чадахгүй байгаа нь хэн нэгэн тэднийг дараад байна уу? АН-ын дунд үеийнхэн өөрсдөө сул байна уу?

 

Нийгэм солигдох үед эдийн засаг хямарсан. Монголчууд нийтээрээ мөнгөгүй байсан. Төрд ажиллах хүн олддоггүй. Бүгд наймаа хийдэг байлаа. Хэн нь ч хэнээсээ эдийн засгийн буюу мөнгөний давуу байдалгүй байсан учраас өрсөлдөөн цэвэр явагдаж, тэр дундаас лидер төрөн гарсан. Ухаантай, мэдлэгтэйгээ мөнгөөр хүчиндэж дарах асуудал байгаагүй болхоор олон лидер төрөн гарсан.

 

 

Гэтэл өнөөдөр хэн мөнгөтэй нь сүрэг үүсгэж, тэр сүрэг нөгөө талд байгаа ухаантай, мэдлэг боловсролтой, чин зоригтой хэн байхаас үл хамаараад нухчин дарж байна.

 

 

Хэрэв тэмцэх юм бол төрийн аппаратыг хувийн хэрэгсэл болгож ашиглаад, шорон оронгоор айлгах хүртлээ бяртай болчихсон байна. Лидер төрөх орон зайг нь устгаад байна. Шалтгаан нь хүндээ биш байна. Лидер төрөх замд хаалт босгоод байгаа мөнгөтэй, эрх мэдэлтэй тогтолцоотой зодолдох хэрэгтэй болчихоод байна. 

 

 

Л.Оюун-Эрдэнэ Ерөнхий сайдын албан тушаалаасаа огцорчихлоо. Л.Оюун-Эрдэнийг хамгийн их шүүмжилдэг байсан хүмүүсийн нэг бол яалт ч үгүй та мөн. Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газрыг удирдсан дөрвөн жилийг хэрхэн дүгнэж байна?

 

Хүмүүс одоо санадаг бол ковидын үеийн төсвийн тайлангаар шууд эфирт мэтгэлцье, бүх сайд нартайгаа хамт ирээч. Хэн нь үнэн, хэн нь худлаа ярьж байгаагаа шүүе гээд МҮОНРТ дээр хоёр цагийн эфир аваад урьсан. Тэр мэтгэлцээн болоогүй. Сүүлээ хавчаад зугтсан. Ковид бол ганц л кейс нь. Ногоон автобус, хөгжлийн банк, нүүрсний хэрэг гээд зөндөө юмнаас нэгийг нь л барьж авсан. Бид нар шиг хүний адаг байхгүй мэт харлуулж, гүтгэсэн шүү дээ. Бид худлаа яриад байгаа бол ковидын төсвөө тайлагначих л гэсэн. Ирээгүй. Илэрхий байгаа биз дээ. Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн Газар, У.Хүрэлсүхийн Засгийн Газар Монголын нийгмийг өнөөдрийн дүр төрхөнд авчирсан.

 

Монголыг буцаагаад дарангуйлал руу оруулсан. Үүнээс өмнө ийм үзэгдэл байсан уу? У.Хүрэлсүх намайг Ерөнхий сайд байх үед чөлөөт эдийн засаг гэж байхгүй шүү, төрийн оролцоотой эдийн засаг л гэж байгаа гэсэн. Л.Оюун-Эрдэнэ Ерөнхий Сайд болохдоо У.Хүрэлсүхийн бодлогыг үргэлжлүүлнэ гэсэн. Яг л үргэлжлүүлсэн. ТҮЦ-нээс авхуулаад чөлөөт эдийн засгийг яаж хумиж байна. Талбай дээр иргэн гараад үзэл бодлоо илэрхийлэх гэхэд нь цагдаа нар очоод зөвшөөрөл авсан уу гэж асуудаг. Гэтэл хуулинд зөвшөөрөл гэдэг үг үсэг байхгүй. Хуулийг өөрсдийн дарангуйллын зэвсэг болгож ашиглаад байгаа нь энэ засгийн газрын дүн. Монголын нийгэмд үлдээсэн дүр төрх нь юм.

 

Л.Оюун-Эрдэнэ өөрийн цахим хуудсандаа “Худал хурдан ч үнэнд гүйцэгддэг” гэж бичсэн байсан. Ер нь энэ хүн үнэнд гүйцэгдээд огцров уу? Эсвэл МАН-ын нүүр царайгаа солих үйл явдлын нэг нь байв уу?

 

Хэрэв Л.Оюун-Эрдэнэ тэгж бичсэн бол өөрт нь хандаад хэлчихэе. Тэгээд үнэнд гүйцэгдэх ямар байна даа? Энэ л хариулт шүү дээ. 

 

Тэгэхээр Л.Оюун-Эрдэнэ огцорсон нь ямар нэгэн захиалгатай биш, үнэнд гүйцэгдээд огцорсон гэж та үзэж байна уу?

 

Тийм шүү дээ. Өөрөө үнэнд гүйцэгдсэнээ хүлээн зөвшөөрч байна гэж ойлгож байна.

 

“Женко”-гийн хүн гэгдэх Л.Мөнхбаясгалан АН-ын даргад нэр дэвшинэ гэдгээ зарласан. Би боловсролгүй хүн гээд л... Зарим хүмүүс боловсрол хамаагүй, сэтгэл байхад болно гэж ч хандаж байна. Л.Мөнхбаясгалан үнэхээр АН-ыг өөд нь татах сэтгэлтэй хүн мөн үү?

 

Боловсролгүй гэдгээрээ гайхуулж, өрөвдүүлж, хүний сайхан сэтгэл дээр тоглолт хийж байгаа нь дуучин хүн дуулж чадахаа болихоороо нүцгэлж эхэлдэг гэдэгтэй адилхан дүр зураг. Улстөрч хүн бол боловсрол мэдлэг ярина. Гарц гаргалгаа, шийдэл ярина. Хэрэв хүний сайхан сэтгэл яриад эхэлсэн бол тэр хүнд асуудлыг шийдэх ямар ч гарц байхгүй байна. Үндсэн асуудлаа ойлгохгүй, мэдэхгүй байна. Улстөрч гэдэг үг ямар утгатай вэ? Ямар ч өгүүлэмжгүй байгаа биз. Гэтэл политик гэж бодлого гэсэн утгатай үг шүү дээ. Бодлого тодорхойлогчийг манайх улстөрч гээд буруу орчуулчихсан. Бод, тэгээд гарц гаргалгаа, шийдлүүдээ гаргаад яв. Хүний сайхан сэтгэл гэж байхгүй байгаа биз? Ямар түвшинд бодох вэ гэдэг нь ямар мэдлэг боловсрол олж авсан юм, түүнийгээ хэрхэн гаргха вэ гээд шууд ойлгогдож байгаа юм. Улстөрч гэхээр бөх ч юм уу, дуучин ч юм уу? Ойлгомжгүй байгаа биз. Улстөрч гэдэг үг ингээд сэтгэлгээний загварт нөлөөлөөд байгаа юм.

 

 

Улстөрч хүн хүний сайхан сэтгэл, хүн чанар яриад эхэлбэл түүнд юу ч байхгүй гэсэн үг. Түүнд найдах ямар ч хэрэггүй. Тэгж ойлгоорой.

 

 

Хүний сайхан сэтгэл, хүн ёсны харилцаа бол хүн байхын утга учир. Харин улстөр гэдэг бол бодлогоо гаргаад хэрэгжүүлэх. Хүний сайхан сэтгэлийг хаяаад юм хийгээд явна гэдэг ойлголт хаана ч байхгүй шүү дээ. Хүн бүрт сэтгэл байгаа шүү дээ. Л.Мөнхбаясгалангаас бусад нь сэтгэлгүй юм уу? Тэр хүнээс бусад нь хүн чанаргүй юм уу? Бүгд л хүн чанартай, сэтгэлтэй. Гэр бүлээ хайрлах, бусдыг энэрэх өрөвдөх, бусадтай зүй ёсны харилцаа үүсгэх өгөгдөл бидэнд бүгдэнд маань бий шүү дээ. Бодлого тодорхойлогч бид нараас юугаараа давуу юм? Арай илүү үзэж харсан, сурсан мэдсэн, ойлгосон, галыг өөр дээрээ авдаг, хариуцлага үүрэх чадвартай гэдэг ч юм уу. Надаас арай илүү гэсэн үүднээс бид сонгодог биз дээ.

 

Эх оронч гэж яриад байдаг. Гэтэл тэр ярьж байгаа хүнээс бусад нь эх оронч биш юм уу? Эх орон дуудсан цагт ёслоод гараад ирэх сэтгэл зүрх Монголын бүх эрчүүдэд байгаа. Гадагшаа явахаараа нутгаа санадаг нь эх оронч сэтгэл байгаагийн илрэл. Эх оронч гэж ганцаараа орилоод байгаа нь л эх оронч, бусад нь биш гэсэн үг биш биз дээ. Ийм юм бодож байгаа бол улстөрч бишээ. Энгийнээр тайлбарлахад ийм. Би тэгж л ойлгож байна. 

 

Д.Монголхүү, Л.Ганхөлөг, Ц.Чинбат нар АН-д нэг фракц болж явдаг уу?

 

Яг нэг фракц биш. Л.Ганхөлөг бид хоёр “Олуулаа” фракцид байгаа.

 

Та бүхний зүгээс АН-ын даргад дэвшүүлэх, эсвэл өрсөлдөж байгаа хүмүүсээс дэмжиж байгаа хүн бий юу?

 

АН-ын хайрлах ёстой зүйл бол иргэдийн эрх чөлөө, хүний эрх, чөлөөт эдийн засаг. Үүнийг хэрхэн яаж хайрлах вэ гэдэг чиг нь үзэл санаа. Үзэл санаагаа бодлого болгох ёстой. Яг үүн дээр бат зогсож байгаа нэр дэвшигчийг л дэмжиж байна. Тэр хүн хэн байх нь сонин биш. Энэ зарчмаа барьж, үнэт зүйлээ хамгаалдаг, улстөрийн зориг гаргаж чадах, тэмцэх хэрэгтэй бол тэмцдэг, ширээний ард суучихдаг нэр дэвшигчийг л дэмжнэ. Үүний эсрэг, албаар үнэ цэнэгүйдүүлж байгаа нэр дэвшигчид ч бий. Тэд нарыг эсэргүүцэж байгаа.

 

 

“No Double Standart” хөдөлгөөн яагаад нам жим болчихов оо? Нийгэмд дабль стандарт оршсоор л байна шүү дээ?

 

Байгаа. Чимээгүй болох биш юм. Асуудал байгаа цагт тэмцэл байж л байна. Би хэлж байсан. Биднийг үзүүлэн болгож нийгмийг айдаст автуулах гэсэн арга үр дүнд хүрэхгүй. Бид нар коммунист нийгмийн сүүлийн 10-аад жилд төрж өссөн хүүхдүүд. Эрх чөлөөг гүйцэд сайн ойлгохгүй, ухамсарлахгүй байж магадгүй. 1990 оноос хойш буюу эрх чөлөөт нийгэмд төрөөд өссөн хүүхдүүдийг та нар айлгаж чадахгүй. Энэ хүүхдүүд та нарт эрх чөлөөгөө тавьж өгөхгүй гэж хэлж байсан юм. “No Double Standart”, “No War”, “No Naadam” хөдөлгөөнүүд бол иргэдийг гэрт нь хорьж байгаад эрх баригчид өөрсдөө амьдардаг кастыг эсэргүүцэж байсан. Гол санаа нь энэ байсан.

 

 

Асуудал шийдэгдээгүй байгаа цагт тэмцэл оршсоор л байна. Огт зогсоогүй.

 

 

Надтай таарсан хүмүүс бас ингэж асуусан. Миний сошиал хаягийг хөшиг татаад байгаа юм билээ. Цахим хөгжлийн яам гэдэг ч юм уу, Мета-тай хамтран ажиллаж, тодорхой хэмжээний эрх авдаг юм гэсэн. Ингээд хүссэн хүнийхээ хаягийг хөшиг татах буюу бусад хүмүүст илэрцгүй болгочихдог юм байна. Ийм учраас хүмүүст харагдахгүй байна. Түүнээс биш би цахим орчинд хэлдэг үгээ хэлээд, ярих зүйлээ яриад явж байгаа.

 

Одоо чи яагаад тэмцэлд гарахаа больчихов гэж байна. Хүмүүс талбай дээр гарах нь байтугай гэрээсээ ч гарч чадахгүй байх үед би гарч байсан. Одоо хэн хүссэн нь талбай дээр гарч байна. Тэгвэл би тэнд байх ямар хэрэгтэй юм? Би зорилгодоо хүрчихсэн шүү дээ. Үг хэлэх эрх чөлөөг тавьж явууулахгүй гээд тэмцсэн. Биднийг жагсаж байснаас хойш хичнээн жагсаал болов. Хэн гарч жагсаж байгаа нь, юу хүсч байгаа нь, юуг хөндөж ярьж байгаа нь сонин биш. Захиалгатай байна уу, захиалгагүй байна уу хамаагүй.

 

 

Монгол Улсын иргэд үг хэлэх эрхээ авч үлдсэн. Үг хэлэх эрхээ авч үлдсэн байна гэдэг нь бусад бүх эрхээ хамгаалж чадна гэсэн үг юм.

 

 

Үг хэлэх эрхээ л алдчих юм бол Монгол улс капут болох гээд байсан. Буцаад 1990 оны өмнөх үе рүү явах гээд байсан. Тэгэхээр би бол зорилгодоо хүрчихсэн. Одоо хэн дуртай нь талбай дээр үгээ хэлж чадаж байна.

 

 

Танд баярлалаа.

 

Ярилцсан М.Чойжал

сонин.мн