Хүчин төгөлдөр мөрдөглөж буй хууль

Шинэчилсэн найруулга

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ Нийтлэг үндэслэл

1 дүгээр зүйл. Монгол Улсын хилийн тухай хуулийн зорилт

Монгол Улсын хилийн халдашгүй дархан байдлыг хангах зорилгоор хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээг хэрэгжүүлэх, хилийн болон хил орчмын дэглэмийг сахиулах, улсын хилээр зорчигч, тээврийн  хэрэгслийг нэвтрүүлэх, хил хамгаалах байгууллагын тогтолцоо, бүрэн эрхийг тодорхойлох, хил хамгаалалтад иргэн, байгууллагыг оролцуулах, хилийн тухай хууль тогтоомж  зөрчигчид хүлээлгэх хариуцлагатай холбогдсон харилцааг зохицуулахад энэ хуулийн зорилт оршино.

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ Нийтлэг үндэслэл

 1 дүгээр зүйл. Монгол Улсын хилийн тухай хуулийн зорилт

1.1.Энэ хуулийн зорилт нь Монгол Улсын хилийн халдашгүй, дархан байдлыг хангах зорилгоор хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээг хэрэгжүүлэх, хилийн болон хил орчмын дэглэмийг сахиулах, улсын хилээр зорчигч, тээврийн  хэрэгслийг шалган нэвтрүүлэх, улсын хил хамгаалах байгууллагын тогтолцоо, чиг үүрэг, бүрэн эрх, улсын хил хамгаалалтад иргэн, байгууллагын оролцоог тодорхойлж, хилийн аюулгүй байдлыг хангахтай холбогдсон бусад харилцааг зохицуулахад оршино.

2 дугаар зүйл.  Монгол Улсын хилийн тухай хууль тогтоомж, олон улсын гэрээ

1.Монгол Улсын хилийн тухай хууль тогтоомж нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, энэ хууль болон тэдгээртэй нийцүүлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бүрдэнэ.

2 дугаар зүйл.Монгол Улсын хилийн тухай хууль тогтоомж

2.1.Монгол Улсын хилийн тухай хууль тогтоомж нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, энэ хууль болон эдгээр хуультай нийцүүлэн гаргасан бусад хууль тогтоомжоос бүрдэнэ.

2.Монгол Улсын олон улсын гэрээнд Монгол Улсын хилийн тухай хууль тогтоомжид зааснаас өөр журам тогтоосон нь Үндсэн хуульд харшлаагүй бол олон улсын гэрээний заалтыг баримтална.

2.2.Монгол Улсын олон улсын гэрээнд энэ хуульд зааснаас өөрөөр заасан нь Монгол Улсын Үндсэн хуульд харшлаагүй бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мөрдөнө.

3.Хилийн боомт, түүнд мөрдөх журамтай холбогдсон харилцааг Хилийн боомтын тухай хуулиар зохицуулна.

3 дугаар зүйл.Хуулийн нэр томьёоны тодорхойлолт

3.1.Энэ хуульд хэрэглэсэн дараахь нэр томьёог дор дурдсан утгаар ойлгоно:

3.1.1.“байнгын ажиллагаатай боомт” гэж Монгол Улсын олон улсын гэрээнд заасан тогтоосон цагийн хуваарийн дагуу байнга ажиллах боомтыг;

3.1.2.“боомтын дэд бүтэц” гэж хилийн боомтоор зорчигч, бараа, түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг тээвэрлэх авто зам, төмөр зам, агаарын тээврийн дэд бүтэц, хилийн хяналтын байгууллагын хэвийн үйл ажиллагаа явуулах нөхцөлийг бүрдүүлсэн, хилийн боомтод тавих аюулгүй байдлын шаардлагыг хангасан инженерийн дэд бүтцийг;

3.1.3.“гэрээт хилчин” гэж улсын хил хамгаалах байгууллагад сайн дураар гэрээгээр цэргийн жинхэнэ алба хааж байгаа Монгол Улсын иргэнийг;

3.1.4.“зорчигч” гэж улсын хил нэвтрэх эрхийн баримт бичиг бүхий, хилийн боомтоор нэвтэрч байгаа Монгол Улсын иргэн, гадаад улсын иргэн, харьяалалгүй хүнийг;

3.1.5.“олон улсын боомт” гэж Монгол Улсын олон улсын гэрээний дагуу иргэний харьяаллыг үл харгалзан зорчигч, тээврийн хэрэгсэл, бараа, мал, амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг улсын хилээр нэвтрүүлэх боомтыг;

3.1.6.“түр ажиллагаатай боомт” гэж боомтын асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээнд заасны дагуу түр хугацаанд ажиллах боомтыг;

3.1.7.“тээврийн хэрэгсэл” гэж хилийн боомтоор улсын хил нэвтэрч байгаа бүх төрлийн агаарын хөлөг, хөвөх хэрэгсэл, галт тэрэг, автомашин, мотоцикль, өөрөө явагч хэрэгслийг;

3.1.8.“улсын хил дамнасан байгууламж” гэж улсын хилийн шугамыг дайран гарсан төмөр зам, авто зам, газрын тос болон хий дамжуулах хоолой, холбоо, цахилгааны шугам, гүүр, усны далан, хашлага болон бусад  байгууламжийг;

3.1.9.“улсын хил хамгаалалтын зориулалттай инженер, техникийн байгууламж” гэж хилийн болон хил орчмын дэглэмийн зөрчлийг илрүүлэх, таслан зогсоох, улсын хил хамгаалалтад дэмжлэг үзүүлэх зориулалт бүхий саад, мөр хянах зурвас, зам, гүүр, хянах цамхаг, холбоо, дохиолол хяналтын техник хэрэгсэл, замын хаалт болон бусад байгууламжийг;

3.1.10.“улсын хил хамгаалалтад туслах хүчний гишүүн” гэж улсын хил хамгаалалтад туслах хүчний бүрэлдэхүүнд орсон Монгол Улсын иргэнийг;

3.1.11.“улсын хил хамгаалах байгууллага” гэж Монгол Улсын хэмжээнд улсын хил хамгаалалтыг зохион байгуулж, удирдах үүрэг бүхий төрийн захиргааны байгууллага, түүний харьяа хилийн анги, салбарыг;

3.1.12.“хилийн боомт” гэж улсын хилээр нэвтрэх зорчигч, тээврийн хэрэгсэл, бараа болон мал, амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнд хилийн хяналтын байгууллага хяналт шалгалт хийх зориулалтаар тусгайлан тогтоож, төхөөрөмжилсөн газрыг;

3.1.13.“хил орчмын оршин суугч” гэж хил орчмын нутаг дэвсгэрт байнга оршин суух бүртгэлтэй Монгол Улсын иргэнийг;

3.1.14.“хилийн ус” гэж Усны тухай хуулийн 3.1.11-д заасныг;

3.1.15.“хилийн хяналтын байгууллага” гэж улсын хил нэвтрэх зорчигч, тээврийн хэрэгсэл, бараа, мал, амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнд хяналт шалгалт явуулах, бүртгэх эрх бүхий улсын хил хамгаалах, гааль, мэргэжлийн хяналтын байгууллагыг;

3.1.16.“хилийн манаа” гэж Монгол Улсын хил хамгаалах тушаал биелүүлж байгаа зэвсэглэсэн нэг, эсхүл хэд хэдэн хилчинг;

3.1.17.“хилчин” гэж улсын хил хамгаалах байгууллагад алба хааж байгаа офицер, ахлагч, сонсогч, гэрээт болон хугацаат цэргийн алба хаагчийг;

3.1.18.“хоёр талын боомт” гэж хил залгаа улстай хилийн боомтын асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээний дагуу Монгол Улсын болон хил залгаа орны иргэн, тээврийн хэрэгсэл, бараа, мал, амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг улсын хилээр нэвтрүүлэх боомтыг;

3.1.19.“хөвөх хэрэгсэл” гэж өөрөө явагч, эсхүл өөрөө үл явагч усан дээрх хөдөлгөөнт төхөөрөмжийг.

3.1.20.“хяналт шалгалтын бүс” гэж хилийн хяналтын байгууллага хилийн боомтод хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа явуулах зориулалтаар тусгайлан тоноглосон газрыг.

З дугаар зүйл. Монгол Улсын хил

Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийн  хязгаарыг газрын гадаргуу, усны мандал дээр хил залгаа улсын нутаг дэвсгэрийн хязгаараас зааглаж Монгол Улсын олон улсын гэрээгээр тодорхойлж, тогтоосон шугамыг Монгол Улсын хил /цаашид "улсын хил" гэх/ гэнэ. Уг шугамаас эгц дээш агаарын, мөн шугамаас эгц доош газрын хэвлийн хил байна.

Улсын хил халдашгүй дархан байна.

4 дүгээр зүйл.Монгол Улсын хил

4.1.Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийн зах хязгаарыг газрын гадаргуу, усны мандал дээр хил залгаа улсын нутаг дэвсгэрийн хязгаараас зааглаж Монгол Улсын олон улсын гэрээгээр тодорхойлж, тогтоосон шугамыг Монгол Улсын хил /цаашид "улсын хил" гэх/ гэнэ. Уг шугамаас эгц дээш агаарын, мөн шугамаас эгц доош газрын хэвлийн хил байна.

4.2.Улсын хил халдашгүй дархан байна.

4.3.Улсын хилийн халдашгүй дархан байдал нь улсын хилийн шугам хууль бусаар өөрчлөгдөхгүй, хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээ зөрчигдөхгүй байхаар хангагдана.

4.4.Хил залгаа улсын газар нутгийн хязгаартай зах нийлэн хиллэж байгаа хилийн зурвас, хилийн боомтын газар нь төрийн өмч байна.

5 дугаар зүйл.Монгол Улсын хилийн аюулгүй байдал

5.1.Монгол Улсын хилийн аюулгүй байдал нь /цаашид “хилийн аюулгүй байдал” гэх/ Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын салшгүй хэсэг мөн.

5.2.Хилийн аюулгүй байдал гэж улсын хил, хил орчмын нутаг дэвсгэрт улс, нийгэм, иргэдийн язгуур ашиг сонирхлыг хангах, гадаад, дотоод таатай нөхцөл баталгаатай хангагдсан байхыг хэлнэ.

5.3.Хилийн аюулгүй байдал нь улсын хил, хил орчмын нутаг дэвсгэрт үндэсний язгуур ашиг сонирхлыг хангах, төрөөс хилийн талаар баримтлах бодлогыг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн төрийн эрх бүхий байгууллагуудаас нэгдмэл бодлого, харилцан уялдаатай явуулж байгаа улс төр, эрх зүй, дипломат, эдийн засаг, байгаль орчин, тагнуул, улсын хил хамгаалалтын цогц үйл ажиллагаагаар хангагдана.  

5.4.Хилийн аюулгүй байдлыг хангах нэгдмэл тогтолцоог бүрдүүлэх, байгууллага, иргэдийн үйл ажиллагааг уялдуулан зохицуулах, төрөөс хилийн талаар баримтлах бодлогын хэрэгжилтийг хангах асуудлыг Засгийн газар  хариуцна.

4 дүгээр зүйл.  Хилийн ус

Улсын хилийн шугам дайран өнгөрч байгаа нуур,гол, мөрөн, горхи болон гадаргын бусад усыг хилийн ус гэнэ.  Улсын хилийн шугамаас дотогш орших хилийн ус нь Монгол Улсын усны нэгдмэл сангийн бүрдэл хэсэг байна.

5 дугаар зүйл. Улсын хилийн шугамын асуудлыг шийдвэрлэх

Улсын хилийг тодорхойлох, тогтоох, өөрчлөх асуудлыг Монгол Улсын Их Хурал, улсын хилийг хамтран шалгах асуудлыг Монгол Улсын Засгийн газар шийдвэрлэнэ.

6 дугаар зүйл.Улсын хилийн шугамын асуудлыг шийдвэрлэх

6.1.Улсын хилийн шугамыг тодорхойлох, тогтоох, өөрчлөх асуудлыг Улсын Их Хурал, улсын хилийг хамтран шалгах асуудлыг Засгийн газар шийдвэрлэнэ.

6 дугаар зүйл.  Улсын хилийг тодорхойлох

Улсын хилийг газар дээр нь тогтоохын тулд хил залгаа улстай хилийн шугамыг тодорхойлж, хилийн гэрээ байгуулна.  Уг гэрээг Улсын Их Хурал соёрхон батална.

7 дугаар зүйл.Улсын хилийг тодорхойлох

7.1.Улсын хилийг газар дээр нь тогтоохын тулд хил залгаа улстай хилийн шугамыг тодорхойлж, хилийн гэрээ байгуулна. Уг гэрээг Улсын Их Хурал соёрхон батална.

7 дугаар зүйл.  Улсын хилийг тогтоох

1.Улсын хилийг газар дээр нь дараахь зарчим баримтлан тогтооно:

8 дугаар зүйл.Улсын хилийг тогтоох

8.1.Улсын хилийг газар дээр нь дараахь зарчмыг баримтлан тогтооно:

1/хуурай газарт тодорхой тэмдэгт, тогтвортой юмсыг хооронд нь холбосон шулуун шугамаар, эсхүл уул, нурууны усны хагалбараар;

8.1.1.хуурай газарт тодорхой тэмдэгт, тогтвортой юмсыг хооронд нь холбосон шулуун шугамаар, эсхүл уул, нурууны усны хагалбараар;

2/гол, мөрөн, горхинд үндсэн урсгалын дундуур, нууранд нуурын эрэгт тулж ирсэн улсын хилийн шугамын хоёр үзүүрийг холбосон шулуун шугамаар;

8.1.2.гол, мөрөн, горхинд үндсэн урсгалын дундуур, нууранд нуурын эрэгт тулж ирсэн улсын хилийн шугамын хоёр үзүүрийг холбосон шулуун шугамаар;

З/төмөр зам, авто зам, гүүр, далан,  бусад барилга байгууламжид улсын хилийн шугам бодит байдлаараа хаагуур өнгөрч байгаагаар тогтоогдоно.

Дээр дурдсанаас өөр зарчмаар улсын хил тогтоохыг Улсын Их Хурал шийдвэрлэнэ.

8.1.З.улсын хил дамнасан байгууламжид улсын хилийн шугам өнгөрч байгаагаар.

8.2.Энэ хуулийн 8.1-д зааснаас өөр зарчмаар улсын хил тогтоох асуудлыг Улсын Их Хурал шийдвэрлэж болно.

2.Улсын хилийн шугам, хилийн тэмдгийн байршлыг газар дээр нь тогтоох ажлыг хил залгаа улстай хамтран гүйцэтгэнэ.

8.3.Улсын хилийн шугам, хилийн тэмдгийн байршлыг газар дээр нь тогтоох ажлыг хил залгаа улстай хамтран гүйцэтгэнэ.

З.Улсын хил тогтоох Монголын талын бүрэлдэхүүнийг Улсын Их Хурал томилно.

8.4.Улсын хил тогтоох Монголын талын бүрэлдэхүүнийг Улсын Их Хурал томилно.

8 дугаар зүйл.  Улсын хилийг тэмдэглэх

Улсын хилийг хил залгаа улстай байгуулсан гэрээний дагуу газар дээр нь геодезийн аргаар тодорхойлж, тод харагдах, бат бэх хилийн тэмдгээр тэмдэглэнэ.

9 дүгээр зүйл.Улсын хилийг тэмдэглэх

9.1.Улсын хилийг хил залгаа улстай байгуулсан гэрээний дагуу газар дээр нь геодезийн аргаар тодорхойлж, тод харагдах, бат бэх хилийн тэмдгээр тэмдэглэнэ. 

9 дүгээр зүйл. Улсын хилийг хамтран шалгах

1.Хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээ, хэлэлцээр, протоколд /цаашид "гэрээ" гэх/ заасны дагуу тогтоосон улсын хилийн шугам, хилийн тэмдгийн байршлыг хил залгаа улстай хамтран шалгана.

10 дугаар зүйл.Улсын хилийг хамтран шалгах

10.1.Хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээнд заасны дагуу улсын хилийн шугам, хилийн тэмдгийн байршлыг хил залгаа улстай хамтран шалгана.

2.Улсын хилийг хамтран шалгах Монголын талын бүрэлдэхүүнийг Засгийн газар томилно.  Тус бүрэлдэхүүнд төрөл мэргэжлийн хүмүүсээс гадна тухайн орон нутгийн төлөөлөгч оролцоно.

10.2.Улсын хилийг хамтран шалгах Монголын талын бүрэлдэхүүнийг Засгийн газар томилно.  Тус бүрэлдэхүүнд мэргэжлийн байгууллагын болон тухайн орон нутгийн төлөөлөгч оролцоно.

З.Улсын хилийг хамтран шалгах явцад улсын хилийн шугамыг өөрчилбөл энэ тухай гэрээний заалтыг үндэслэн Улсын Их Хурал хууль баталснаар хүчин төгөлдөр болно.

10.З.Улсын хилийг хамтран шалгах явцад улсын хилийн шугамыг өөрчилбөл энэ тухай гэрээний заалтыг үндэслэн Улсын Их Хурал хууль баталснаар хүчин төгөлдөр болно.

10 дугаар зүйл.Улсын хилээр нэвтрүүлэх журмыг тогтоох зарчим

Улсын хилээр зорчигч, тээврийн хэрэгсэл, бараа болон мал, амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг нэвтрүүлэх журмыг тогтоох, өөрчлөхдөө дараахь зарчим баримтална:

1/ үндэсний аюулгүй байдлыг хангах;

2/ гадаад улстай харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх;

З/ Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал, улсын хилийн халдашгүй дархан байдлыг хангах.

11 дүгээр зүйл.Хилийн тухай гэрээ, хууль тогтоомжийн биелэлтэд тавих төрийн хяналт шалгалт

Хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээ, улсын хилийн тухай хууль тогтоомжийн биелэлтэд тавих төрийн хяналт шалгалтыг төрийн захиргааны төв болон Улсын хил хамгаалах байгууллага, засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн удирдлага хууль тогтоомжид заасны дагуу хэрэгжүүлнэ.

11 дүгээр зүйл. Монгол Улсын хилийн тухай хууль тогтоомжийн биелэлтэд тавих хяналт

11.1.Хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээ, Монгол Улсын хилийн тухай хууль тогтоомжийн биелэлтэд улсын хил хамгаалалтын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв болон улсын хил хамгаалах байгууллага, засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн удирдлага хууль тогтоомжид заасны дагуу хяналт тавина.

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ Улсын хилийн дэглэм

12 дугаар зүйл.Улсын хилийн дэглэмийнзорилго

Улсын хилийн дэглэмийн зорилго нь хил залгаа улстай байгуулсан гэрээг үндэслэн улсын хилийг тодорхой байлгах, хилийн зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, улсын хилээр зорчигч, тээврийн хэрэгсэл, бараа болон мал, амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг нэвтрүүлэх, хилийн асуудалтай холбогдсон бусад үйл ажиллагааг зохицуулахад оршино.

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ

Улсын хилийн дэглэм

12 дугаар зүйл.Улсын хилийн дэглэмийн зорилго

12.1.Улсын хилийн дэглэмийн зорилго нь хил залгаа улстай хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээг үндэслэн улсын хилийг тодорхой байлгах, хилийн зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, улсын хилээр зорчигч, тээврийн хэрэгсэл, бараа болон мал, амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг нэвтрүүлэх, хилийн асуудалтай холбогдсон бусад үйл ажиллагааг зохицуулахад оршино.

1З дугаар зүйл.Улсын хилийн дэглэмийн агуулга

Улсын хилийн дэглэмийн агуулга нь улсын хилийг арчлан хамгаалах, улсын хилээр зорчигч, тээврийн хэрэгслийг нэвтрүүлэх, хилийн ус, улсын хилийн шугам дээрх зам, холбооны байгууламжийг ашиглах, хил дээр ан агнуур, ажил үйлдвэрлэл явуулах, байгаль орчин, ан амьтныг хамгаалах зэрэг журмаас бүрдэнэ.

13 дугаар зүйл.Улсын хилийн дэглэмийн агуулга

3.1.Улсын хилийн дэглэмийн агуулга нь улсын хилийг арчлан хамгаалах, улсын хилээр зорчигч, тээврийн хэрэгслийг нэвтрүүлэх, хилийн ус, хил дамнасан байгууламжийг ашиглах, хил дээр ан агнуур, ажил, үйлдвэрлэл явуулах, байгаль орчин, амьтныг хамгаалах журмаас бүрдэнэ.

14 дүгээр зүйл.Улсын хилийн дэглэмийг тогтоох

Улсын хилийн дэглэмийн эрх зүйн үндсийг хуулиар тодорхойлж Улсын Их Хурал эрх олгосны дагуу Засгийн газар хил залгаа улстай байгуулсан гэрээгээр улсын хилийн дэглэмийг тогтооно.

14 дүгээр зүйл.Улсын хилийн дэглэмийг тогтоох

14.1.Улсын хилийн дэглэмийн эрх зүйн үндсийг хуулиар тодорхойлж, Улсын Их Хурал эрх олгосны дагуу Засгийн газар хил залгаа улстай байгуулсан гэрээгээр улсын хилийн дэглэмийг тогтооно.

14.2.Хилийн дэглэмийн гэрээг Улсын Их Хурал соёрхон батална.

15 дугаар зүйл.Улсын хилийг арчлан хамгаалах

1.Улсын хилийн шугам, тэмдэг, тэдгээрийн холбоосыг хил залгаа улстай байгуулсан гэрээний дагуу газар дээр нь бүрэн бүтэн байлгана.

15 дугаар зүйл.Улсын хилийг арчлан хамгаалах

15.1.Улсын хилийн шугам, тэмдэг, тэдгээрийн холбоосыг хил залгаа улстай хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээний дагуу газар дээр нь бүрэн бүтэн байлгана.

2.Улсын хилийн шугам дайран гарсан ойг улсын хил тод харагдахаар зурваслан огтолж, цэвэрлэж байна.

15.2.Улсын хилийн шугам дайран гарсан ойд улсын хил тод харагдахаар зурвас гаргана.

З.Улсын хилийн тэмдгийг арчлан хамгаалах, сэргээх, засварлах, улсын хилийн шугамыг тодотгох, шалгах ажлыг хил залгаа улстай байгуулсан гэрээний дагуу хийнэ.

15.З.Улсын хилийн тэмдгийг арчлан хамгаалах, сэргээх, засварлах, улсын хилийн шугамыг тодотгох, шалгах ажлыг хил залгаа улстай хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээний дагуу хийнэ. 

16 дугаар зүйл.Улсын хилээр зорчигч, тээврийн хэрэгслийг нэвтрүүлэх

1.Улсын хилийг газар, ус, агаараар нэвтрэх зорчигч, тээврийн хэрэгсэл, бараа болон мал, амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг хилийн боомтоор нэвтрүүлнэ.

16 дугаар зүйл.Улсын хилээр зорчигч, тээврийн хэрэгслийг нэвтрүүлэх

16.1.Улсын хилийг газар, ус, агаараар нэвтрэх зорчигч, тээврийн хэрэгсэл, бараа болон мал, амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээ, хууль тогтоомжийн дагуу улсын хилээр нэвтрүүлнэ.

2. Хилийн боомтыг нээх, хаах, түүгээр нэвтрэх хөдөлгөөнийг түр хязгаарлах, зогсоохыг хуульд өөрөөр заагаагүй бол Засгийн газар шийдвэрлэнэ.

Хилийн хяналтыг явуулахад  шаардлагатай барилга, байгууламж, талбай, тэдгээрийн тоног төхөөрөмжийг орон нутгийн болон зам харилцааны байгууллага барьж байгуулсны дараа Улсын хил хамгаалах байгууллага нь хилийн хяналтын бусад байгууллагатай хамтарч тухайн боомтыг нээж ажиллуулна.

/Энэ хэсгийг 2013 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

З.Агаарын хөлөг нь улсын хилийн тогтоосон агаарын хаалгаар нэвтэрч, зөвшөөрсөн агаарын замаар нисч, зөвхөн хилийн боомт бүхий нисэх буудалд бууж, хөөрнө.  Өөр газраар улсын хил нэвтрэх, буух, хөөрөхийг Засгийн газар шийдвэрлэнэ.

Цэргийн  зорилгоор агаарын хөлөг улсын хил нэвтрэх, тус улсын нутаг дэвсгэрт буух, хөөрөхийг Улсын Их Хурал шийдвэрлэнэ.

16.2.Агаарын хөлөг нь улсын хилийн тогтоосон агаарын хаалгаар нэвтэрч, зөвшөөрсөн агаарын замаар нисч, зөвхөн хилийн боомт бүхий нисэх буудалд бууж, хөөрнө.  Энэ хуульд зааснаас өөр газраар улсын хил нэвтрэх, буух, хөөрөх асуудлыг Засгийн газар шийдвэрлэнэ.

16.3.Цэргийн зорилгоор агаарын хөлөг улсын хил нэвтрэх, тус улсын нутаг дэвсгэрт буух, хөөрөх асуудлыг Улсын Их Хурал шийдвэрлэнэ.

16.4.Улсын хилийн шугамаас хилийн боомт хүртэлх хэсэг нь улсын хил хамгаалах байгууллагын, агаарын зай нь агаарын цэргийн хяналтанд байна.

4.Улсын хилийг усаар нэвтрэх журмыг Монгол Улсын олон улсын гэрээ, хууль тогтоомжоор тогтооно.

16.5.Улсын хилийг усаар нэвтрэх журмыг хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээ, хууль тогтоомжийг үндэслэн Засгийн газар тогтооно.

5.Зорчигчийг Монгол Улсын олон улсын гэрээ, хууль тогтоомжийн дагуу эрхийн хүчин төгөлдөр баримт бичгийг үндэслэн улсын хилээр нэвтрүүлнэ.

6.Тээврийн хэрэгсэл, бараа болон мал, амьтан, ургамал, тэдгээрийн  гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг Монгол Улсын болон олон улсын гэрээ, хууль тогтоомжийн дагуу улсын хилээр нэвтрүүлнэ.

7.Байгалийн гамшиг, хүн, мал, амьтан, ургамлын халдварт өвчин, осол сүйрлийн улмаас үүссэн хор хөнөөлийг арилгахад туслах гадаадын хүчнийг Монгол Улсын олон  улсын гэрээ, Засгийн газрын шийдвэрээр улсын хилээр нэвтрүүлнэ.

16.6.Гамшгийн улмаас үүссэн хор хөнөөлийг арилгахад туслах гадаадын хүчнийг хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон  улсын гэрээ, Засгийн газрын шийдвэрээр улсын хилээр нэвтрүүлнэ.

8.Тухайлсан хуульгүйгээр гадаадын цэргийн хүчнийг Монгол улсын хилээр нэвтрүүлэхийг хориглоно.

17 дугаар зүйл.Улсын хилээр нэвтрүүлэх үеийн хяналт шалгалт

1.Зорчигч, тээврийн хэрэгсэл, бараа болон мал, амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнд хяналт  шалгалт хийх зорилгоор хилийн боомтод хил хамгаалах байгууллагын шалган нэвтрүүлэх алба, хилийн эрүүл ахуй, халдвар судлал, гааль зэрэг хяналтын байгууллага /цаашид "хяналтын байгууллага" гэх/ ажиллана.

Хилийн хяналтын бусад байгууллагын үйл ажиллагааг тухайлсан хуулиар зохицуулна.

17 дугаар зүйл.Улсын хилээр нэвтрүүлэх үеийн хяналт шалгалт

17.1.Зорчигч, тээврийн хэрэгсэл, бараа болон мал, амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнд хяналт шалгалт хийх зорилгоор хилийн боомтод улсын хил хамгаалах, гааль, мэргэжлийн хяналтын байгууллага, виз бүртгэлийн асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор гадаадын иргэн, харьяатын байгууллага ажиллана.

17.2.Зорчигч, тээврийн хэрэгсэл хилийн боомтод тогтоосон замаар нэвтрэх бөгөөд улсын хил хамгаалах, гааль, мэргэжлийн хяналтын байгууллагын албан хаагчид шалгуулах үүрэгтэй.

2.Хилийн хяналтын байгууллагын шалгалтыг тухайн тээврийн хэрэгслийн хуваарьт хугацаанд багтаан дуусгана.  Зайлшгүй тохиолдолд уг хугацааг холбогдох байгууллагатай тохиролцон сунгаж болно.

/Энэ хэсгийг 2013 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

17.3.Хилийн хяналтын байгууллагын шалгалтыг тухайн тээврийн хэрэгслийн хуваарьт хугацаанд багтаан дуусгана. Зайлшгүй тохиолдолд уг хугацааг холбогдох байгууллагатай тохиролцон сунгаж болно.

17.4.Улсын хил хамгаалах байгууллага нь зорчигчийн улсын хил нэвтрэх эрхийн баримт бичигт тэмдэглэл хийж, улсын хил нэвтэрсэн зорчигч, тээврийн хэрэгслийн бүртгэлийг хөтөлж, нэгдсэн сан байгуулна.

17.5.Эрх бүхий байгууллагаас зорчигчийг улсын хилээр үл нэвтрүүлэх, саатуулах талаар улсын хил хамгаалах байгууллагад зохих журмын дагуу мэдэгдсэн тохиолдолд түүнийг улсын хилээр нэвтрүүлэхгүй.

З.Улсын хилийн шугамаас хилийн боомт хүртэлх хэсэг нь хилийн цэргийн, агаарын зай нь агаарын довтолгооноос хамгаалах цэргийн хяналтанд байна.

4.Хилийн хяналтын байгууллага нь улсын хилээр нэвтрэх тээврийн хэрэгслийг шалгалтын зориулалт бүхий талбайд зогсоон үзлэг хийнэ.

18 дугаар зүйл.Хилийн ус ашиглах

1.Хилийн усны Монголын талын хэсэгт улсын хил хамгаалалтад ашиглаж байгаагаас бусад хөвөх хэрэгсэл зөвхөн гэгээтэй цагт явна.  Аргагүй тохиолдлоос бусад үед улсын хилийн шугам дээр хөвөх хэрэгсэл зогсохыг хориглоно.  Хөвөх хэрэгсэл хоёр хажуудаа таних тэмдэг, дугаартай байна.

18 дугаар зүйл.Хилийн ус ашиглах

18.1.Хилийн усны Монголын талын хэсэгт улсын хил хамгаалалтад ашиглаж байгаагаас бусад хөвөх хэрэгсэл зөвхөн гэгээтэй цагт явна. Шаардлагатай тохиолдлоос бусад үед улсын хилийн шугам дээр хөвөх хэрэгсэл зогсохыг хориглоно.  Хөвөх хэрэгсэл хоёр хажуудаа таних тэмдэг, дугаартай байна.

2.Хилийн усыг цэвэр байлгах, усны түвшин, үндсэн урсгалыг өөрчлөхгүй байх, гол, мөрөн, нуурын эргийг хамгаалах арга хэмжээ авна.

18.2.Хилийн усыг бохирдуулахгүй байлгах, усны түвшин, үндсэн урсгалыг өөрчлөхгүй байх, гол, мөрөн, нуурын эргийг хамгаалах арга хэмжээг усны асуудал хариуцсан төрийн захиргааны болон улсын хил хамгаалах байгууллага хамтран хэрэгжүүлнэ.

З.Хилийн ус ашиглах журмыг Монгол Улсын олон улсын гэрээ, хууль тогтоомжоор тогтооно.

18.З.Хилийн ус ашиглах журмыг хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээ, хууль тогтоомжид заасны дагуу тогтооно.

19 дүгээр зүйл. Улсын хилийн шугам дээрх зам, холбооны байгууламжийг ашиглах

Улсын хилийн шугам дээрх төмөр зам, авто зам, холбооны болон бусад барилга байгууламжийг ашиглах журмыг Монгол Улсын олон улсын гэрээгээр зохицуулна.

19 дүгээр зүйл.Улсын хил дамнасан байгууламжийг ашиглах

19.1.Улсын хил дамнасан байгууламж барих, ашиглах, засварлах, хамгаалах асуудлыг Монгол Улсын олон улсын гэрээ, хууль тогтоомжоор зохицуулна.

2О дугаар зүйл.Улсын хил дээр ан агнах, ажил, үйлдвэрлэл явуулах

Улсын хил дээр ан агнах, загас  барих, байгалийн  баялаг олборлох, мал аж ахуй эрхлэх, эрэл хайгуул, бусад үйлдвэрлэл, аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулах журмыг Монгол Улсын олон улсын гэрээ, хууль тогтоомжоор тогтооно.

20 дугаар зүйл.Улсын хил дээр ан агнуур, ажил, үйлдвэрлэл явуулах

    20.1.Улсын хил дээр ан агнуур хийх, байгалийн  баялаг ашиглах, мал аж ахуй эрхлэх, эрэл хайгуул хийх болон бусад үйлдвэрлэл, аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулах журмыг Монгол Улсын олон улсын гэрээ, хууль тогтоомжид заасны дагуу тогтооно.

21 дүгээр зүйл.Улсын хил орчмын байгаль орчин, ан амьтныг хамгаалах

1.Улсын хил орчмын байгалийн унаган төрхийг хадгалах, амьтан, ургамлыг хамгаалах зорилгоор  тодорхой хэмжээний газар нутгийг хил залгаа улстай тохиролцсоны үндсэн дээр улсын тусгай хамгаалалттай газрын ангилалд хамруулж болно.

21 дүгээр зүйл.Улсын хил орчмын байгаль орчин, амьтныг хамгаалах  

21.1.Улсын хил орчмын байгалийн унаган төрхийг хадгалах, амьтан, ургамлыг хамгаалах зорилгоор  тодорхой хэмжээний газар нутгийг хил залгаа улстай тохиролцсоны үндсэн дээр улсын тусгай хамгаалалттай газрын ангилалд хамруулах асуудлыг Монгол Улсын олон улсын гэрээ, холбогдох хууль тогтоомжид заасны дагуу шийдвэрлэнэ.

2.Улсын хил орчмын байгаль орчин, ан амьтныг хамгаалах үүргийг засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн болон Улсын хил хамгаалах байгууллагын удирдлага хамтран гүйцэтгэнэ.

З.Хүн, мал, амьтан, ургамлын халдварт өвчин манай улсын болон хил залгаа улсын нутагт тархах аюулыг хязгаарлах зорилгоор улсын хил дээр өвчин гарсан голомтын хэсэгт иргэний хөдөлгөөнийг түр зогсоох, хязгаарлах, зорчигч, тээврийн хэрэгсэл, бараа болон мал, амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг улсын хилээр нэвтрүүлэхийг хориглох арга хэмжээ Засгийн  газраас авна.

21.2.Хүн, мал, амьтан, ургамлын халдварт өвчин Монгол Улсын болон хил залгаа улсын нутагт тархах аюулыг хязгаарлах зорилгоор улсын хил дээр өвчин гарсан голомтын хэсэгт зорчигч, тээврийн хэрэгсэл, хөдөлгөөнийг түр зогсоох, хязгаарлах, бараа болон мал, амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг улсын хилээр нэвтрүүлэхийг хориглох асуудлыг Засгийн  газар шийдвэрлэнэ.

4.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн удирдлага, иргэн нь ой, хээрийн түймэр гарахаас урьдчилан сэргийлж, гарсан түймрийг унтраах арга хэмжээ авна.

21.3.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн удирдлага, иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь хил орчмын нутаг дэвсгэрт ой, хээрийн гал түймэр гарахаас урьдчилан сэргийлж, гарсан гал түймрийг унтраах арга хэмжээ авна.

22 дугаар зүйл. Хилийн зөрчил, хил зөрчсөнд тооцох

1.Хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээ, энэ хууль,  хууль тогтоомжийн бусад акт, тэдгээртэй нийцүүлэн эрх бүхий байгууллагаас тогтоосон журам  зөрчсөн үйлдлийг хилийн зөрчилд тооцно.

22 дугаар зүйл.Хилийн зөрчил

22.1.Дараахь үйлдлийг хилийн зөрчилд тооцно:

2.Улсын хил нэвтрэх журмыг дараахь үйлдлээр зөрчсөн этгээдийг хил зөрчигч гэнэ:

22.2.Энэ хуулийн  22.1.1-22.1.3 дахь заалтыг зөрчсөн этгээдийг хил зөрчигч гэнэ.

1/хилийн боомтоос өөр газраар улсын хилийг газар, ус, агаараар нэвтэрсэн, нэвтрэхийг завдсан;

22.1.1.хилийн боомт бус газраар улсын хилийг газар, ус, агаараар нэвтэрсэн, нэвтрэхийг завдсан;

2/хилийн боомтоор улсын хил нэвтрэх эрхийн хүчин төгөлдөр бус баримт бичигтэйгээр нэвтэрсэн, нэвтрэхийг завдсан;

22.1.2.хилийн боомтоор улсын хил нэвтрэх эрхийн баримт бичиггүй,  эсхүл хүчин төгөлдөр бус баримт бичигтэйгээр нэвтэрсэн, нэвтрэхийг завдсан;

3/улсын хилийг газрын хэвлийгээр нэвтэрсэн.

22.1.З.улсын хилийг газрын хэвлийгээр нэвтэрсэн;

22.1.4.хилийн боомт болон боомт бус газраар тээврийн хэрэгсэл, эд зүйлийг хууль бусаар улсын хил нэвтрүүлсэн, нэвтрүүлэхийг завдсан.

2З дугаар зүйл.Монгол Улсын хилийн төлөөлөгч

1.Хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээг улсын хилийн тодорхой хэсэгт хэрэгжүүлэх, хилийн зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, гарсан зөрчлийг шийдвэрлэх зорилготой хилийн төлөөлөгч, орлогчийг Засгийн газар томилно.

23 дугаар зүйл.Монгол Улсын хилийн төлөөлөгч

23.1.Хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээг улсын хилийн тодорхой хэсэгт хэрэгжүүлэх, хилийн зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, гарсан зөрчлийг шийдвэрлэх чиг үүрэг бүхий Монгол Улсын хилийн төлөөлөгч /цаашид “хилийн төлөөлөгч” гэх/, түүний орлогчийг улсын хил хамгаалах байгууллагын дарга томилно.

2.Хилийн төлөөлөгч нь туслагч, нарийн бичгийн дарга, орчуулагч, мэргэжилтэнг томилох эрхтэй.

23.2.Хилийн төлөөлөгч нь туслагч, нарийн бичгийн дарга, орчуулагч, мэргэжилтэнг томилох эрхтэй.

23.3.Хилийн төлөөлөгчийн албаны зааврыг улсын хил хамгаалах байгууллагын дарга батална.

З.Хилийн төлөөлөгч, орлогч, туслагч нь үйл ажиллагаандаа Монгол Улсын олон улсын гэрээ, хууль тогтоомжийг удирдлага болгоно.

4.Хилийн зөрчил, түүнтэй холбогдсон асуудлаар хилийн төлөөлөгч, орлогч, туслагч нь хэрэг бүртгэх эрх эдэлнэ.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 08 дугаар сарын 10-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

5.Хилийн төлөөлөгч, орлогч, туслагч нь хил зөрчсөн гадаадын иргэн болон харьяалалгүй хүнийг хил залгаа улсын хилийн байгууллагад хүлээлгэн өгөх хүртэлх хугацаанд саатуулна.

23.4.Хилийн төлөөлөгч, орлогч, туслагч нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт гэмт хэрэг үйлдсэнээс бусад тохиолдолд хил зөрчсөн гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүнийг хил залгаа улсын хилийн байгууллагад хүлээлгэн өгөх хүртэл хугацаанд саатуулна.

6.Хилийн төлөөлөгч нь хил залгаа улсын хилийн төлөөлөгчтэй хэлэлцээ хийх журмаар ажлаа явуулна.  Хилийн төлөөлөгч хэлэлцээ хийж шийдвэрлэх шаардлагагүй гэж үзсэн асуудлыг хилийн төлөөлөгчийн орлогч, туслагчийн уулзалтаар шийдвэрлэнэ.

23.5.Хилийн төлөөлөгч нь хил залгаа улсын хилийн төлөөлөгчтэй хэлэлцээ хийх журмаар ажлаа явуулна.  Хилийн төлөөлөгч хэлэлцээ хийж, шийдвэрлэх шаардлагагүй гэж үзсэн асуудлыг хилийн төлөөлөгчийн орлогч, туслагчийн уулзалтаар шийдвэрлэнэ.

23.6.Хил залгаа улстай хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээний дагуу томилогдсон хилийн төлөөлөгч, орлогч, туслагч, орчуулагч, шинжээч нар албан үүргээ гүйцэтгэх үедээ олон улсын гэрээнд заасны дагуу тухайн улсын хамгаалалтад байж, халдашгүй эрх эдэлнэ.

23.7.Хилийн дэглэмийн гэрээнд заасан хилийн уулзалтын зам нь хилийн боомтын замтай давхцсан тохиолдолд олон улсын гэрээний заалтыг баримтлан уулзалт, хэлэлцээр, хамтарсан шалгалтын болон хилийн төлөөлөгчийн бүрэлдэхүүнийг саадгүй нэвтрүүлнэ.

7.Хилийн төлөөлөгч, дагалдан яваа ажилтан нь хил нэвтрэхдээ улсын хил нэвтрэх эрхийн үнэмлэхийг биедээ авч явах бөгөөд Монгол Улсын төрийн далбааг автомашиндаа мандуулна.

23.8.Хилийн төлөөлөгч, түүнийг дагалдан яваа ажилтан нь хил нэвтрэхдээ улсын хил нэвтрэх эрхийн үнэмлэхийг биедээ авч явах бөгөөд Монгол Улсын төрийн далбааг тээврийн хэрэгсэлдээ мандуулна.

8.Хилийн төлөөлөгч албан үүргээ гүйцэтгэхэд нь иргэн, байгууллага, аж ахуйн нэгж туслалцаа үзүүлнэ.  Хилийн төлөөлөгчийн зохицуулж чадаагүй асуудлыг дипломат шугамаар  шийдвэрлүүлэхээр холбогдох байгууллагад шилжүүлнэ.

23.9.Хилийн төлөөлөгчийг албан үүргээ гүйцэтгэхэд иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага туслалцаа үзүүлэх үүрэгтэй. 

23.10.Хилийн төлөөлөгчийн шийдвэрлэх боломжгүй асуудлыг дипломат шугамаар шийдвэрлүүлэхээр холбогдох байгууллагад шилжүүлнэ.

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ Улсын хил орчмын дэглэм

24 дүгээр зүйл. Улсын хил орчмын дэглэмийн зорилго

Улсын хил орчмын нутаг дэвсгэрт улсын хилийн дэглэмийг сахиулах, хилийн зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, хил хамгаалах үйл ажиллагаа явуулахад улсын хил орчмын дэглэмийн зорилго оршино.

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ

Улсын хил орчмын дэглэм

24 дүгээр зүйл.Улсын хил орчмын дэглэмийн зорилго

24.1.Улсын хил орчмын дэглэмийн зорилго нь хил орчмын нутаг дэвсгэрт улсын хилийн дэглэмийг сахиулах, хилийн зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсоох, улсын хил хамгаалах үйл ажиллагаа явуулахад оршино.

25 дугаар зүйл.Улсын хил орчмын дэглэмийн агуулга

Улсын хил орчмын дэглэмийн агуулга нь хилийн бүс, зурвас, боомтод мөрдөх журмаас бүрдэнэ.

25 дугаар зүйл.Улсын хил орчмын дэглэмийн агуулга

25.1.Улсын хил орчмын дэглэмийн агуулга нь хилийн зурвас, хилийн боомтод мөрдөх журмаас бүрдэнэ.

26 дугаар зүйл.Улсын хилийн бүс, түүнд мөрдөх журам

1.Улсын хил хамгаалах, хилийн зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор тусгай журам тогтоосон нутаг дэвсгэрийг хилийн бүс гэнэ.  Түүний өргөнийг хил хамгаалах байгууллага, засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн Засаг даргатай зөвшилцсөний үндсэн дээр улсын хилийн шугамаас 100 км-ээс илүүгүйгээр тогтооно

2.Улсын хилийн бүсэд дараахь журмыг мөрдөнө:

1/хил орчмын нутаг дэвсгэрт оршин суугч нь иргэний паспортаа хаягийн тэмдэглэлтэй байна;

 2/оршин суугч нь улсын хилийн зурвас хүртэл чөлөөтэй зорчиж, нутаглаж, ажил, үйлдвэрлэл эрхэлнэ;

З/улсын хилийн бүсэд оршин суудаггүй иргэн нь хилийн бүсэд нэвтрэхдээ иргэний паспорттай байна;

4/хил орчмын нутаг дэвсгэрт оршин суудаггүй иргэн, байрладаггүй байгууллага, аж ахуйн нэгж нь улсын хилийн бүсэд ажил, үйлдвэрлэл явуулах тохиолдолд Улсын хил хамгаалах байгууллагаас зөвшөөрөл авна.

5/хуульд өөрөөр заагаагүй бол улсын хилийн бүсэд гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүн байнга оршин суухыг хориглоно.

6/хил орчмын нутаг дэвсгэрт зорчих эрхийн хүчин төгөлдөр баримт бичгээр Улсын хилийг нэвтэрсэн гадаадын иргэн тухайн сумын  нутаг дэвсгэрээс өөр газар явахыг хориглоно.

З.Улсын хилийн бүсийн журмын биелэлтэд нутаг дэвсгэрийн нэгжийн удирдлага Улсын хил хамгаалах байгууллагатай хамтран хяналт тавьж шалгалт хийнэ. Улсын хилийн бүсэд оршин суугчийн ёс заншлыг хүндэтгэн хуулиар олгогдсон эрхийг хөндөхгүй.

27 дугаар зүйл. Улсын хилийн зурвас, түүнд мөрдөх журам, хориглох зүйл

1.Улсын хилийн бүсэд хилийн дэглэмийг сахиулах, улсын хил хамгаалалт, шалган нэвтрүүлэх албаны зориулалттай хилийн инженер, техникийн байгууламж барих зорилгоор  улсын хилийн шугамаас дотогш 15 км-ээс илүүгүйгээр Улсын хил хамгаалах байгууллагаас тогтоосон нутаг дэвсгэрийн улсын хилийн зурвас гэнэ.

26 дугаар зүйл.Улсын хилийн зурвас, түүнд мөрдөх журам, хориглох зүйл

26.1.Улсын хилийн дэглэмийг сахиулах, улсын хил хамгаалалт, шалган нэвтрүүлэх албыг зохион байгуулах, хилийн инженер, техникийн байгууламж барих зориулалтаар улсын хилийн шугамаас дотогш 15 км-ээс илүүгүйгээр тусгай журам тогтоосон нутаг дэвсгэрийг улсын хилийн зурвас гэнэ.

2.Иргэн нь улсын хилийн зурваст Улсын хил хамгаалах байгууллагын зөвшөөрөлтэйгээр нэвтэрч энэ хууль, хууль тогтоомжийн бусад актаар хориглосноос өөр ажил, үйлдвэрлэл явуулж болно.

26.2.Улсын хилийн зурваст дараахь журмыг мөрдөнө:

26.2.1.улсын хилийн зурваст нэвтрэх иргэн нь Монгол Улсын иргэний үнэмлэх, эсхүл түүнийг орлох баримт бичигтэй байна;

26.2.2.улсын хилийн зурваст хил хамгаалалтын зориулалттайгаас бусад барилга, байгууламж барих, үйл ажиллагаа явуулах, газар ашиглах асуудлыг Засгийн газар шийдвэрлэнэ;

26.2.3.иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь улсын хилийн зурваст улсын хил хамгаалах байгууллагын зөвшөөрөлтэйгээр нэвтэрч энэ хууль, бусад хууль тогтоомжоор  хориглосноос өөр ажил, үйлдвэрлэл явуулж болно;

26.2.4.улсын хилийн зурваст мөрдөх журмын биелэлтэд улсын хил хамгаалах байгууллага хяналт тавьж, шалгалт хийнэ.

З.Улсын хилийн зурваст иргэн, байгууллага, аж ахуйн нэгжээс дараахь үйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно.

26.3.Улсын хилийн зурваст дараахь үйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно:

26.3.1.улсын хилийн зурваст газар эзэмшүүлэх, өмчлүүлэх;

1/улсын хилийн тэмдэг, холбоосыг эвдэх, гэмтээх, хөдөлгөх, шилжүүлэх;

26.3.2.улсын хилийн тэмдэг, холбоос, хил хамгаалалтын зориулалттай инженер, техникийн байгууламжийг эвдэх, гэмтээх, хөдөлгөх, шилжүүлэх;

2/хуульд зөвшөөрснөөс бусад үндэслэлээр газар хагалах, суваг шуудуу татах, барилга байгууламж барих;

26.3.3.энэ хуульд зөвшөөрснөөс бусад үндэслэлээр газар хагалах, хилийн усны гольдрол, түвшин, чиглэлийг өөрчлөх, урсгалыг боох, суваг шуудуу татах, барилга байгууламж барих;

З/ Улсын хил хамгаалах байгууллагын зөвшөөрөлгүйгээр хилийн инженер, техникийн  байгууламжийн  цаана гарах, улсын хилийн шугам, тэмдэг дээр очих;

26.3.4.улсын хил хамгаалах байгууллагын зөвшөөрөлгүйгээр хил хамгаалалтын зориулалттай инженер, техникийн  байгууламжийн  цаана гарах, улсын хилийн шугам, тэмдэг дээр очих; 

4/Монгол Улсын эрх ашигт хохирол учруулсан ажил, үйлдвэрлэл явуулах, Улсын хил хамгаалах байгууллагад урьдчилан мэдээлэхгүйгээр тэсэлгээ хийх;

26.3.5.улсын хилийн болон хил орчмын дэглэмийг сахиулахад саад учруулсан үйл ажиллагаа явуулах улсын хил хамгаалах байгууллагад урьдчилан мэдэгдэхгүйгээр тэсэлгээ хийх;

5/цацраг идэвхт, химийн хорт бодис байрлуулах, тараах;

26.3.6.цацраг идэвхт, химийн хорт бодис байрлуулах, тараах;

6/улсын хилийн шугамаас 2000 метрийн дотор ан агнах, ан амьтныг хөөж хил давуулах;

26.3.7.улсын хилийн шугамаас 2000 метрийн дотор агнуурын амьтан агнах, барих, амьтныг хөөж хил давуулах;

7/хариулгагүй мал байлгах, зөвшөөрөлгүй айл нутаглуулах;

26.3.8.хариулгагүй мал байлгах;

26.3.9.улсын хилийн шугам, хил хамгаалалтын зориулалттай инженер, техникийн байгууламжийн хооронд улсын хил хамгаалах байгууллагын зөвшөөрөлгүй айл нутаглах;

8/улсын хилийн шугамын дагуу урсаж байгаа гол, мөрний усыг боох, суваг шуудуу татаж усны урсгалын гольдрол, түвшин, чиглэлийг өөрчлөх;

9/Монгол Улсын хуулиар хориглосон  арга, хэрэгслээр ан агнах, загас барих.

26.3.10.хуулиар хориглосон арга, зэвсэг хэрэгслээр агнуурын амьтан агнах, барих.

26.4.Улсын хилийн зурваст энэ хуулийн 26.2.2-т заасан үйл ажиллагаа явуулах аж ахуйн нэгж, байгууллага нь тухайн хилийн хэсэгт хил хамгаалалтын нэмэгдэл арга хэмжээ авахад шаардагдах хөрөнгийг хариуцна.

27 дугаар зүйл.Хилийн боомтын төрөл, горим, зэрэглэл

27.1.Хилийн боомт нь агаарын замын, төмөр замын, авто замын гэсэн төрөлтэй, байнгын, түр гэсэн горимтой, олон улсын, хоёр талын гэсэн зэрэглэлтэй байна.

27.2.Хилийн боомтын төрөл, зэрэглэлийг Засгийн газар тогтооно.

28 дугаар зүйл. Хилийн боомт, түүнд мөрдөх журам

1.Улсын хилээр нэвтрэх зорчигч, тээврийн хэрэгсэл, бараа болон мал, амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнд хилийн хяналтын байгууллага хяналт шалгалт хийх зориулалтаар тусгайлан тогтоож, төхөөрөмжилсөн газрыг хилийн боомт гэнэ.

2.Улсын хил хамгаалах байгууллага нь хилийн хяналтын байгууллага хяналт шалгалт явуулах бололцоог бүрдүүлэх зорилгоор тухайн боомтод мөрдөх журмыг тогтооно.

Уг журам нь зорчигч, тээврийн хэрэгслийг хяналт шалгалтад оруулах, гаргах, тээврийн хэрэгслэлийг зогсоолд зогсоох, журам сахиулах зэрэг арга хэмжээнээс бүрдэнэ.

З.Зорчигч, тээврийн хэрэгсэл эзэмшигч нь тухайн боомтод тогтоосон замаар орж, гарна.

Үйлчлэх бүрэлдэхүүн нь хилийн хяналтын байгууллагын ажилтанд

тээврийн хэрэгслийг шалгуулах үүрэгтэй.

4.Хилийн хяналтын байгууллагын  хяналт шалгалт явагдаж байгаа үед гадны хүн тээврийн хэрэгсэлд нэвтрэхийг хориглоно.

5.Улсын хил нэвтэрч байгаа тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний чиглэл, байрлалыг өөрчлөх, зорчигчийг суулгах, буулгах, ачаа тээш, шууданг ачиж буулгахыг Улсын хил хамгаалах байгууллагын зөвшөөрлөөр гүйцэтгэнэ.

6.Шаардлагатай үед Улсын хил хамгаалах байгууллага боомтод мөрдөх журамтай холбогдсон нэмэлт арга хэмжээ авч болно.

/Энэ зүйлийг 2013 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

28 дугаар зүйл.Хилийн боомт, түүнд мөрдөх журам

28.1.Хилийн боомт шинээр байгуулах, хаах асуудлыг Улсын Их Хурлаас гаргасан шийдвэрийг үндэслэн хил залгаа улстай дипломат шугамаар харилцан тохиролцож шийдвэрлэнэ.

28.2.Хилийн боомтыг түр хаах, түүгээр нэвтрэх хөдөлгөөнийг зогсоох асуудлыг Засгийн газар шийдвэрлэнэ.

28.3.Хилийн боомтыг нээх, хаах цагийн хуваарийг хил залгаа улстай хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээгээр тогтоож, хэрэгжилтийг хилийн төлөөлөгч хариуцна. Гэрээнд зааснаас өөр хугацаанд зайлшгүй тохиолдлоор хилийн боомтыг нээх асуудлыг дипломат шугамаар шийдвэрлэнэ.

 28.4.Хилийн хяналтыг явуулахад шаардлагатай барилга, байгууламж, талбай, тэдгээрийн тоног төхөөрөмжийг барьж байгуулсны дараа улсын хил хамгаалах байгууллага нь хилийн хяналтын бусад байгууллагатай хамтарч тухайн хилийн боомтыг нээж ажиллуулна.

28.5.Улсын хил хамгаалах байгууллага нь аюулгүй байдлыг хангах, дэг журмыг сахиулах зорилгоор тухайн боомтод мөрдөх журмыг хэрэгжүүлэх, ерөнхий зохицуулалтаар хангах, хилийн хяналтын байгууллагуудын үйл ажиллагааг уялдуулан зохицуулах үүргийг хэрэгжүүлнэ.

28.6.Хилийн боомтод мөрдөх журам нь зорчигч, тээврийн хэрэгслийг хяналт шалгалтад оруулах, гаргах, тээврийн хэрэгслийг зогсоолд зогсоох, журам сахиулах, аюулгүй байдлыг хангах арга хэмжээнээс бүрдэнэ.

28.7.Хилийн хяналтын байгууллагын  хяналт шалгалт явагдаж байгаа тээврийн хэрэгсэлд гадны хүн нэвтрэхийг хориглоно.

28.8.Улсын хил нэвтэрч байгаа тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний чиглэл, байрлалыг өөрчлөх, зорчигчийг суулгах, буулгах, ачаа тээшийг ачиж буулгахыг улсын хил хамгаалах байгууллагын зөвшөөрлөөр гүйцэтгэнэ.

28.9.Хилийн боомтод үйл ажиллагаа явуулах аж ахуйн нэгж, байгууллагад улсын хил хамгаалах байгууллага, гаалийн байгууллагатай зөвшилцсөний үндсэн дээр нэг жилийн хугацаатай зөвшөөрөл олгох бөгөөд хилийн боомтын журам зөрчсөн тохиолдолд зөвшөөрлийг хүчингүй болгоно.

28.10.Энэ хуулийн 28.9-д заасан зөвшөөрлийг олгох, хүчингүй болгох журмыг улсын хил хамгаалах болон гаалийн байгууллага хамтран батална.

28.11.Хилийн боомтод аюулгүй байдлыг хангах үйл ажиллагаа нь улсын хилийн аюулгүй байдлын салшгүй хэсэг бөгөөд хилийн хяналтын байгууллагын хяналт шалгалт явуулах бололцоог бүрдүүлэх, дэг журам сахиулах, хууль бус үйлдлээс урьдчилан сэргийлэх, илрүүлэх, таслан зогсоох, онцгой нөхцөл үүссэн үед хэрэгжүүлэх цогц арга хэмжээнээс бүрдэнэ.

28.12.Хилийн боомтод нийтийг хамарсан эмх замбараагүй байдал, гамшиг, онцгой нөхцөлийн үед улсын хил хамгаалах байгууллага холбогдох байгууллагатай хамтран тусгай дэглэм тогтоож, зохион байгуулалтын арга хэмжээ авна.

28.13.Хилийн боомтод жагсаал, цуглаан хийх, хөдөлгөөнийг хаах болон бусад арга, хэлбэрээр хэвийн үйл ажиллагааг тасалдуулахыг хориглоно.

28.14.Улсын хил хамгаалах байгууллага шаардлагатай тохиолдолд хилийн боомтод мөрдөх журам, аюулгүй байдлыг хангахтай холбогдсон нэмэлт арга хэмжээ авч болно.

28.15.Хилийн боомтод ажиллагсдын суурьшлийн бүсийг боомт газраас тодорхой зайд тогтоох асуудлыг улсын хил хамгаалах байгууллага шийдвэрлэнэ.

29 дүгээр зүйл.Хилийн боомтын удирдлага

29.1.Хилийн боомтыг хөгжүүлэх бодлого боловсруулах, түүнийг хэрэгжүүлэх,  үйл ажиллагааг зохицуулах үүрэг бүхий орон тооны бус хилийн боомтын үндэсний зөвлөл ажиллана.

29.2.Хилийн боомтын үндэсний зөвлөл нь улсын хил хамгаалалтын, санхүүгийн, гадаад харилцааны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн, хилийн хяналтын байгууллага, худалдаа аж үйлдвэрийн танхим, ложистикийн холбооны төлөөллөөс бүрдэх бөгөөд Хилийн боомтын үндэсний зөвлөлийн дарга нь санхүүгийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн байна.

29.3.Хилийн боомтын үндэсний зөвлөлийн дүрмийг Засгийн газар батална.

29.4.Хилийн боомтын үндэсний зөвлөл дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

29.4.1.хилийн боомтыг байгуулах, өргөтгөх, боомтын дэд бүтцийн асуудлыг шийдвэрлэх талаар санал боловсруулах;

29.4.2.хилийн хяналтын байгууллагын ажлын уялдаа холбоог хангах, боомтын үйл ажиллагааг сайжруулах талаар зөвлөмж гаргах;

29.4.3.хилийн хяналтын байгууллагын албан хаагчдын нийгмийн асуудлын талаар санал боловсруулах;

29.4.4.хилийн боомтыг хөгжүүлэх, дэд бүтэц, хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр, төлөвлөгөөг батлах;

29.4.5.хилийн боомтод мөрдөх нийтлэг журмыг батлах.

29.5.Хилийн боомтын үндэсний зөвлөл хэлэлцсэн асуудлаараа тогтоол, зөвлөмж гаргах бөгөөд хилийн хяналтын байгууллага түүний хэрэгжилтийг зохион байгуулж, биелэлт, үр дүнг тогтоосон хугацаанд Хилийн боомтын үндэсний зөвлөлд тайлагнана.

29.6.Хилийн боомтын үндэсний зөвлөл шаардлагатай гэж үзвэл тодорхой асуудлыг Засгийн газрын хуралдаанд оруулж шийдвэрлүүлэх бөгөөд ажлаа Засгийн газарт тайлагнана.

29.7.Тухайн хилийн боомтод хилийн хяналтын болон гадаадын иргэн, харьяатын, тагнуулын, тээврийн байгууллагын төлөөлөл оролцсон Хилийн боомтын зөвлөл ажиллана. Хилийн боомтын зөвлөлийн дарга нь хилийн төлөөлөгч байна. 

29.8.Энэ хуулийн 29.4.5-д заасан нийтлэг журамд нийцүүлэн хилийн боомт тус бүрт мөрдөх журмыг тухайн боомтын зөвлөлийн дарга батална.

29 дүгээр зүйл. Хил орчмын нутаг дэвсгэр

Хил залгаа улстай хиллэж байгаа сумын нутаг дэвсгэрийг хил орчмын нутаг дэвсгэр гэнэ.

30 дугаар зүйл.Хил орчмын нутаг дэвсгэр

30.1.Хил залгаа улстай хиллэж байгаа сумын нутаг дэвсгэрийг хил орчмын нутаг дэвсгэр гэнэ.

30.2.Хил орчмын нутаг дэвсгэрт байнга оршин суугч нь улсын хилийн зурвас хүртэл чөлөөтэй зорчих, суурьших, ажил, үйлдвэрлэл эрхэлж болно.

30.3.Хил орчмын нутаг дэвсгэрт зорчих эрхийн хүчин төгөлдөр баримт бичгээр улсын хилийг нэвтэрсэн гадаадын иргэн тухайн сумын  нутаг дэвсгэрээс өөр газар явахыг хориглоно. 

30.4.Хил орчмын нутаг дэвсгэрт байнга оршин суудаггүй иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь тухайн нутаг дэвсгэрт нэвтэрч ажил, үйлдвэрлэл явуулахдаа улсын хил хамгаалах байгууллагад бүртгүүлнэ.

ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ

Улсын хил хамгаалалт, Улсын хил хамгаалах

байгууллага, түүний тогтолцоо, чиг үүрэг

бүрэн эрх

30 дугаар зүйл.Улсын хил хамгаалалт

1.Улсын хил хамгаалалт нь үндэсний аюулгүй байдал, улсын батлан хамгаалах арга хэмжээний салшгүй хэсэг мөн.

ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ

Улсын хил хамгаалалт, Улсын хил хамгаалах байгууллага, түүний тогтолцоо, чиг үүрэг, бүрэн эрх

31 дүгээр зүйл.Улсын хил хамгаалалт

31.1.Улсын хил хамгаалалт нь хилийн аюулгүй байдлыг хангах арга хэмжээний салшгүй хэсэг мөн.

Улсын хилийн халдашгүй дархан байдлыг хангах, хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээ, хилийн тухай хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх, хилийн зөрчлийг илрүүлэх, таслан зогсоох зорилгоор улсын хилийн бүс, зурваст Улсын хил хамгаалах байгууллагаас улсын хилийн болон хил орчмын дэглэмийг сахиулах, цэргийн, инженер-техникийн, улс төр, дипломатын,  эдийн засгийн зэрэг арга хэмжээг хослуулан явуулж байгаа үйл ажиллагааг улсын хил хамгаалалт гэнэ.

31.2.Улсын хилийн халдашгүй дархан байдлыг хангах, хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээ, хилийн тухай хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх, хилийн зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, илрүүлэх, таслан зогсоох зорилгоор улсын хилийн зурвас, хилийн боомт, хил орчмын нутаг дэвсгэрт улсын хил хамгаалах байгууллагаас улсын хилийн болон хил орчмын дэглэмийг сахиулах, зорчигч, тээврийн хэрэгслийг шалган нэвтрүүлэх, цэргийн, инженер-техникийн, тагнуулын, хилийн төлөөлөгчийн арга хэмжээг хослуулан явуулж байгаа үйл ажиллагааг улсын хил хамгаалалт гэнэ.

2.Газар, усан дээрхи улсын хилийг хил хамгаалах байгууллага, агаарын хилийг агаарын довтолгооноос хамгаалах цэрэг хамгаална.

31.3.Газар, усан дээрхи улсын хилийг улсын хил хамгаалах байгууллага, агаарын хилийг агаарын цэрэг хамгаална.

З.Шаардлагатай үед Зэвсэгт хүчний ерөнхий командлагчийн зөвшөөрснөөр ерөнхий зориулалтын цэргийн зарим анги салбарыг улсын хил хамгаалах зорилгоор ашиглаж болно.

32 дугаар зүйл.Улсын хил хамгаалалтын үндсэн зарчим

32.1.Улсын хил хамгаалалтыг зохион байгуулахад дараахь үндсэн зарчмыг баримтлана:

32.1.1.Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлыг хангах;

32.1.2.улсын хил дээр зэвсэгт халдлага түрэмгийлэл үүсэхээс урьдчилан сэргийлж, хилийн асуудлаар үүссэн зөрчил, маргааныг энхийн аргаар шийдвэрлэх;

32.1.3.улсын хилийг хил залгаа улстай хамтран хамгаалах;

32.1.4.улсын хилийг бүсчилэн хамгаалах;

32.1.5.хууль дээдлэх;

32.1.6.хүний эрх, эрх чөлөөг хүндэтгэх.

33 дугаар зүйл.Бүсчилсэн хил хамгаалалт

33.1.Хилийн нөхцөл байдал, байгаль, газар зүй, цаг агаарын онцлогийг харгалзан улсын хил хамгаалалтыг ялгавартайгаар зохион байгуулахыг бүсчилсэн хил хамгаалалт гэнэ.

33.2.Бүсчилсэн хил хамгаалалттай уялдуулан хилчний хилийн нэмэгдэл, цалин хангамж, материал хэрэгслийн хангалтын норм, хэмжээг Засгийн газар тогтооно.

33.3.Улсын хил хамгаалалтыг бүсчилсэн байдлаар зохион байгуулах, түүний арга хэлбэр, хангалт үйлчилгээтэй холбоотой журам, зааврыг улсын хил хамгаалах байгууллагын дарга батална.

З1 дүгээр зүйл. Улсын хил хамгаалах байгууллага, түүний үйл ажиллагаа

1.Улсын хил хамгаалалтыг улс орны хэмжээнд удирдан зохион байгуулах үүрэг бүхий хил хамгаалалтыг удирдах төрийн захиргааны байгууллага, түүний харъяа тусгай анги, салбарыг хил хамгаалах байгууллага гэнэ.

З4 дүгээр зүйл.Улсын хил хамгаалах байгууллагын тогтолцоо

1/Улсын хил хамгаалах байгууллага нь үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулахад шаардлагатай штаб, зэвсэглэл, инженер техник, ар тал, хэрэг бүртгэлт, эмнэлэг, хангалт үйлчилгээ, соёл урлаг, спорт, боловсрол, эрдэм шинжилгээний болон шаардлагатай бусад нэгжтэй байна.

34.1.Улсын хил хамгаалах байгууллага нь үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулахад шаардлагатай штаб, зэвсэглэл, инженер техник, нисэх, ар тал, эмнэлэг, хангалт үйлчилгээ, соёл урлаг, спорт, боловсрол, эрдэм шинжилгээний болон шаардлагатай бусад нэгжтэй байна.

34.2.Улсын хил хамгаалах байгууллага нь тэргүүн дэд дарга бөгөөд хилийн цэргийн штабын дарга, захиргааны удирдлага эрхэлсэн болон зэвсэглэл, инженер техник, ар талын хангалт эрхэлсэн орлогч даргатай байна.

2.хил хамгаалах байгууллагын улсын хил хамгаалах салбарын тоо, байршлыг тогтоохдоо хил залгаа улстай тэгш эрхтэй харилцан ажиллаж, улсын хил хамгаалалтын найдвартай байдлыг хангах эрх ашигт нийцүүлэн тэдгээрийн хилийн салбартай харьцангуй ижил хэмжээнд байх зарчим баримтална.

34.3.Хилийн анги, салбарын тоо, байршил, зэрэглэлийг хил залгаа улстай тэгш эрхтэй харилцан ажиллаж, улсын хил хамгаалалтын найдвартай байдлыг хангах эрх ашигт нийцүүлэн тэдгээрийн хилийн анги, салбартай харьцангуй ижил хэмжээнд байх зарчим баримтлан Засгийн газар тогтооно.

3.Улсын хил хамгаалах байгууллагын дэргэд Тагнуулын ерөнхий газрын хилийн тагнуулын газар ажиллана.

31¹ дүгээр зүйл. Хил хамгаалах байгууллагын бэлгэ тэмдэг

Хил хамгаалах байгууллага нь бэлгэ тэмдэгтэй байна. Бэлгэ тэмдгийн загвар, хэрэглэх журмыг хил хамгаалалтын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.

34.4.Улсын хил хамгаалах байгууллага нь бэлгэ тэмдэгтэй байна. Бэлгэ тэмдгийн загвар, хэрэглэх журмыг улсын хил хамгаалалтын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.

34.5.Улсын хил хамгаалах байгууллагын төсвийг улсын төсөвт тусган санхүүжүүлнэ.

З2 дугаар зүйл. Улсын хил хамгаалах байгууллагын чиг үүрэг

Улсын хил хамгаалах байгууллага дараахь чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ:

35 дугаар зүйл.Улсын хил хамгаалах байгууллагын чиг үүрэг

35.1.Улсын хил хамгаалах байгууллага дараахь чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ:

1/Улсын хил хамгаалалтын талаархи төрийн бодлогыг хэрэгжүүлж, улсын хил хамгаалалтыг зохион байгуулах;

35.1.1.улсын хилийн талаарх төрийн бодлогыг хэрэгжүүлэх;

35.1.2.улс орны хэмжээнд улсын хил хамгаалалтыг зохион байгуулж, удирдах;

2/Монгол Улсын олон улсын гэрээнд хилийн асуудлаар хүлээсэн үүргийг хэрэгжүүлэх;

35.1.3.хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүргийг хэрэгжүүлж, улсын хилийн дэглэмийг сахиулах;

З/Улсын хилийн шугам, тэмдэг, холбоосны байршлыг хууль бусаар өөрчлөх явдал гаргуулахгүй байж, хилийн асуудлыг хууль зүйн дагуу шийдвэрлэх;

35.1.4.улсын хилийн шугамыг хууль бусаар өөрчлөх явдал гаргуулахгүй байх;

4/Улсын хилийн болон хил орчмын дэглэмийг сахиулж, хилийн зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх;

35.1.5.хил орчмын дэглэмийг сахиулан, хилийн зөрчлөөс урьдчилан сэргийлж, хилийн зөрчлийн асуудлыг хуульд заасны дагуу шийдвэрлэх;

5/улсын хилээр зорчигч, тээврийн хэрэгслийг зохих журмын дагуу нэвтрүүлэх;

/Энэ заалтыг 2013 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

35.1.6.улсын хилээр зорчигч, тээврийн хэрэгслийг шалган нэвтрүүлэх, хилийн боомтын аюулгүй байдлыг хангах, хилийн боомтод мөрдөх журмыг сахиулах;

35.1.7.улсын хилийн зурвас, хилийн боомтод үүссэн нийтийг хамарсан эмх замбараагүй байдлыг таслан зогсоох арга хэмжээ авах;

35.1.8.хил дамнасан гэмт хэрэгтэй тэмцэх;

35.1.9.хуульд заасан бусад.

6/шүүн таслах ажиллагаа болон хорих анги, цагдан хорих байрнаас оргон зайлж улсын хил нэвтрэхийг завдсан, эсхүл нэвтэрсэн яллагдагч, ялтны талаарх мэдээлэл, лавлагааг тахарын албанд гаргаж өгөх, хамтран ажиллах;

7/хилийн бүс орчимд эрэн сурвалжлагдаж байгаа яллагдагч, ялтныг эрэн сурвалжлах, баривчлах ажиллагаанд оролцох, хүн хүч, автомашин, техник  хэрэгслээр туслах.

33 дугаар зүйл. Улсын хил хамгаалах байгууллагын бүрэн эрх

1.Улсын хил хамгаалах байгууллага дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

36 дугаар зүйл.Улсын хил хамгаалах байгууллагын бүрэн эрх

36.1.Улсын хил хамгаалах байгууллага дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:           

1/улсын хилийн шугам, тэмдэг, холбоосны байршил, тэдгээрийг арчлан хамгаалах, хилийн тэмдгийг засварлах, сэргээх, босгох, улсын хил дээр үүссэн зөрчлийг зохицуулах;

36.1.1.улсын хилийн шугам, тэмдэг, холбоосны байршил, тэдгээрийг арчлан хамгаалах, хилийн тэмдгийг засварлах, сэргээх, босгох, улсын хил дээр үүссэн зөрчлийг шийдвэрлэх;

2/улсын хил хамгаалалтын эрх ашгийн үүднээс улсын хилийн бүсэд хүч хэрэгслээ байрлуулах, инженер, техникийн болон зам харилцааны байгууламж барьж байгуулах, албан үүргээ гүйцэтгэхдээ  уг бүсийн аль ч хэсгээр явах, шаардлагатай үед иргэний баримт бичгийг шалгах, хил зөрчигч, завдагчийг илрүүлэх зорилгоор  тээврийн хэрэгсэл, тээвэрлэж байгаа бараанд үзлэг хийх, манаагаар дагалдуулах;

36.1.2.улсын хил хамгаалалтын эрх ашгийн үүднээс хилийн зурвас, хил орчмын нутаг дэвсгэрт хүч хэрэгслээ байрлуулах, инженер, техникийн болон зам харилцааны байгууламж барьж байгуулах;

36.1.3.албан үүргээ гүйцэтгэхдээ иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын баримт бичгийг шалгах, хил зөрчигчийг илрүүлэх зорилгоор  тээврийн хэрэгсэл, тээвэрлэж байгаа бараанд үзлэг хийх, манаагаар дагалдуулах;

З/хилийн боомтоор зорчигч, тээврийн хэрэгсэл, бараа болон мал, амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг нэвтрүүлэхдээ баримт бичгийг шалгах, тэмдэглэл хийх, зөрчилтэй баримт бичгийг хураан авч холбогдох газарт шилжүүлэх Монгол Улсад орсон, гарсан, дамжин өнгөрсөн гадаадын иргэний бүртгэлийг нарийвчлан хөтөлж, мэдээг тухай бүр гадаадын иргэн, харьяатын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагад ирүүлж байх; /Энэ заалтыг 2013 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

36.1.4.хилийн боомтоор зорчигч, тээврийн хэрэгсэл, бараа болон мал, амьтан, ургамал, эрдэс баялаг, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг улсын хил нэвтрүүлэхдээ баримт бичгийг шалгах, тэмдэглэл хийх, зөрчилтэй баримт бичгийг хураан авч холбогдох байгууллагад шилжүүлэх;

4/улсын хилээр нэвтэрч байгаа тээврийн хэрэгсэл, бараанд хил зөрчигчийг илрүүлэх зорилгоор үзлэг хийх явцад илэрсэн улсын хилээр нэвтрүүлэхийг хориглосон зүйлийг  хураан авч холбогдох  байгууллагад мэдээлэх;

/”холбогдох” гэснийг “эрх бүхий” гэж өөрчлөх/

36.1.5.улсын хилээр нэвтэрч байгаа тээврийн хэрэгсэл, бараанд хил зөрчигчийг илрүүлэх зорилгоор үзлэг хийх явцад илэрсэн улсын хилээр нэвтрүүлэхийг хориглосон зүйлийг  хураан авч холбогдох  байгууллагад шилжүүлэх;

5/ хил зөрчигчийг саатуулах зорилгоор хилийн эрэл явуулах;

36.1.6.хил зөрчигчийг саатуулах зорилгоор хилийн операци, эрэл, тусгай ажиллагаа явуулах;

6/хилийн эрлийн үед иргэн, байгууллагын байр, орон сууцанд нэвтрэх, үзлэг хийх, эрэл явагдаж байгаа зурвас дахь төмөр замын өртөө, зөрлөг, нисэх буудал, тээврийн товчоо, хилийн боомтод гарах, тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөнийг зайлшгүй гэж үзвэл зогсоох, шалгах;

36.1.7.хилийн операци, эрэл, тусгай ажиллагааны үед иргэн, аж ахуйн нэгж,  байгууллагын байр, орон сууцанд нэвтрэх, үзлэг хийх, эрэл явагдаж байгаа зурвас дахь төмөр замын өртөө, зөрлөг, нисэх буудал, тээврийн товчоо, хилийн боомтод орох, гарах тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөнийг шаардлагатай тохиолдолд зогсоох, шалгах;

7/хил зөрчлийг эрэх, саатуулах үед зайлшгүй тохиолдолд иргэн, байгууллага, аж ахуйн нэгжийн тээврийн хэрэгслийг дайчлах, холбооны хэрэгслийг дараалал харгалзахгүйгээр ашиглаж зохих хөлс, зардлыг олгох;

36.1.8.хил зөрчигчийг эрэх, саатуулах үед зайлшгүй тохиолдолд иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын тээврийн хэрэгслийг дайчилж, зохих хөлс, зардлыг олгох;

8/хилийн зөрчил түүнтэй холбогдсон асуудлыг шуурхай шалгаж шалган шийдвэрлэх, хойшлуулшгүй ажиллагаа явуулах;

9/хойшлуулшгүй ажиллагаа явуулах эрх бүхий албан тушаалтан нь улсын хилийн болон хил орчмын дэглэм зөрчсөн этгээдийг тэмдэглэл үйлдэх зорилгоор гурван цаг хүртэл хугацаагаар түр саатуулах, зөрчил гаргасан этгээдийн баримт бичгийг шалгах, түүний өмчлөлд буюу эзэмшилд байгаа эд зүйл, биед  үзлэг хийх, эд зүйл, баримт бичгийг түр хугацаагаар хураан авах, битүүмжлэх, согтууруулах ундаа, мансууруулах, хордуулах бодис хэрэглэсэн эсэхийг шалгах, шаардлагатай тохиолдолд шинжээч томилж, дүгнэлт гаргуулах, гэмт хэргийг таслан зогсоох, гэмт этгээдийг мөрдөх үед байгууллага, иргэний орон байранд нэвтрэн орох, түр саатуулагдсан этгээдийн эд зүйл, биед үзлэг хийсэн, эд зүйл, баримт бичгийг  хураан авсан тохиолдол бүрд хуульд заасны дагуу тэмдэглэл үйлдэх;

36.1.9.хилийн төлөөлөгч, орлогч, туслагч нь улсын хилийн болон хил орчмын дэглэм зөрчсөн этгээдийг шалгах зорилгоор 6 цагаас илүүгүй хугацаагаар түр саатуулах, зөрчил гаргасан этгээдийн баримт бичгийг шалгах, түүний өмчлөлд буюу эзэмшилд байгаа эд зүйл, биед  үзлэг хийх, эд зүйл, баримт бичгийг түр хугацаагаар хураан авах, битүүмжлэх, согтууруулах ундаа, мансууруулах, сэтгэцэд нөлөөлөх бодис хэрэглэсэн эсэхийг шалгах, шаардлагатай тохиолдолд шинжээч томилж, дүгнэлт гаргуулах, гэмт хэргийг таслан зогсоох, гэмт этгээдийг мөрдөх үед байгууллага, иргэний орон байранд нэвтрэн орох, түр саатуулагдсан этгээдийн эд зүйл, биед үзлэг хийсэн, эд зүйл, баримт бичгийг хураан авсан тохиолдол бүрд хуульд заасны дагуу тэмдэглэл үйлдэх;

10/хилийн зөрчилтэй холбогдуулан түүний шалтгаан нөхцөлийг арилгуулах зорилгоор байгууллага, аж ахуйн нэгж, олон нийтийн байгууллагад мэдэгдэл өгөх;

36.1.10.хилийн зөрчилтэй холбогдуулан иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад албан шаардлага хүргүүлэх, зөрчлийг арилгуулах;

11/улсын хилийн болон хил орчмын дэглэм, хилийн боомтоор нэвтрүүлэх журмыг сахиулахад хяналт тавихын тулд зайлшгүй шаардлагатай бүртгэл хөтөлж энэ зорилгоор Үндсэн хуульд харшлахгүй мэдээллийн тогтолцоог ашиглах;

36.1.11.улсын хилийн болон хил орчмын дэглэмийг сахиулах, улсын хилээр зорчигч, тээврийн хэрэгслийг нэвтрүүлэх журамд хяналт тавихын тулд зайлшгүй шаардлагатай бүртгэл хөтлөх;

12/Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт цөмөрсөн зэвсэгт халдлагыг няцаах улсын хил дээр үүссэн өдөөн хатгалга, хорлон сүйтгэх ажиллагааг таслан зогсоох;

36.1.12.Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт цөмөрсөн зэвсэгт халдлагыг няцаах, улсын хил дээр үүссэн өдөөн хатгалга, хорлон сүйтгэх ажиллагааг таслан зогсоох;

13/улсын хилийн боомтгүй буюу зөвшөөрөгдөөгүй газраар бараа, тээврийн хэрэгслийг хил нэвтрүүлсэн, эсхүл хил нэвтрүүлэхийг завдсан бол уул бараа, тээврийн хэрэгслийг хураан авах;

36.1.13.хилийн боомт бус газраар бараа, тээврийн хэрэгслийг хил нэвтрүүлсэн, нэвтрүүлэхийг завдсан бол бараа, тээврийн хэрэгслийг хураан авч холбогдох байгууллагад шилжүүлэх;

36.1.14.улсын хилийн болон хилийн боомтын аюулгүй байдлыг хангахад чиглэгдсэн арга хэмжээг төлөвлөн хэрэгжүүлэх;

14/хилийн тагнуулын газрын үйл ажиллагаанд дэмжлэг, туслалцаа үзүүлэх.

36.1.15.хил орчмын нутаг дэвсгэрт байгаль орчин, амьтныг хамгаалах чиг үүргийг холбогдох байгууллагатай хамтран хэрэгжүүлэх.

2.Шаардлагатай үед дээр дурдсан бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхийн тулд Батлан хамгаалах асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага, Тагнуулын болон Цагдаагийн байгууллагатай хамтран ажиллаж болно.

36.2.Шаардлагатай үед энэ хуулийн 36.1-д заасан бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхээр батлан хамгаалах асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллага, тагнуулын болон цагдаагийн байгууллагатай хамтран ажиллаж болно.

З4 дүгээр зүйл. Хил хамгаалах байгууллагыг удирдах байгууллагын даргын бүрэн эрх

1.Хил хамгаалах байгууллагыг удирдах байгууллагын дарга нь Засгийн газрын гишүүний удирдлаганд ажиллана.

З7 дугаар зүйл.Улсын хил хамгаалах байгууллагын даргын бүрэн эрх

37.1.Улсын хил хамгаалах байгууллагын дарга нь улсын хил хамгаалалтын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүний удирдлагад ажиллана

37.2.Улсын хил хамгаалах байгууллагын дарга нь хилийн цэргийн командлагч байна.

2.Хил хамгаалах байгууллагыг удирдах байгууллагын дарга нь дараахь бүрэн эрхийг эдэлнэ:

37.3.Улсын хил хамгаалах байгууллагын дарга нь Засгийн газрын Агентлагийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 8.3-т заасан бүрэн эрхээс гадна дор дурдсан бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

1/хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээ, хууль тогтоомжийн хүрээнд  улсын хил хамгаалалтын бодлогыг хэрэгжүүлэх;

37.3.1.хилийн асуудлаар байгуулсан Монгол Улсын олон улсын гэрээ, хууль тогтоомжийн хүрээнд  улсын хил хамгаалалтын бодлогыг хэрэгжүүлэх;

2/улсын хил хамгаалах удирдамж, улсын хил хамгаалалтын үйл ажиллагааны талаар тушаал гаргаж, Хил хамгаалах байгууллагыг тусгай анги салбарууд хэрхэн биелүүлж байгаад хяналт тавьж, үйл ажиллагааг нь удирдах;

37.3.2.улсын хил хамгаалах удирдамж, хил хамгаалалтын үйл ажиллагааны талаар тушаал гарган, хэрэгжилтэд нь хяналт тавьж, хилийн анги, салбарыг нэгтгэн удирдах;

3/улсын хил хамгаалалтын дүрэм, зааврыг батлуулахаар Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид өргөн барих;

4/хил хамгаалах байгууллагын боловсон хүчнийг бэлтгэх, томилох, төлөөлөх;

37.3.3.улсын хил хамгаалах байгууллагын хүний нөөцийн бодлогыг тодорхойлж, хэрэгжилтийг хангах;

5/төсөв хөрөнгийг захиран зарцуулах;

37.3.4.төсөв хөрөнгийг захиран зарцуулах;

6/улсын хил хамгаалалттай холбогдсон асуудлаар төрийн захиргааны төв байгууллага, аймгийн Засаг даргатай хамтран шийдвэр гаргаж хэрэгжүүлэх.

37.3.5.улсын хил хамгаалалттай холбогдсон асуудлаар төрийн захиргааны төв байгууллага, аймгийн Засаг даргатай хамтран шийдвэр гаргаж хэрэгжүүлэх.

37.3.6.хуульд заасан бусад бүрэн эрх.

38 дугаар зүйл.Хилчний алба, цол, дүрэмт хувцас

38.1.Улсын хил хамгаалах байгууллагад ажиллах иргэний мэргэжил, боловсролын болон ёс зүйн шаардлага, шалгуур үзүүлэлтийг улсын хил хамгаалалтын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн тогтооно.

38.2.Улсын хил хамгаалах байгууллагын дарга, тэргүүн дэд дарга, орлогч дарга нь цэргийн дээд цолтой байна.

38.3.Хилчин нь албан тушаалын зэрэглэл, цолны эрэмбээр нэг нь нөгөөдөө захирагч, захирагдагч байна.

38.4.Хилчинд албан тушаал, алба хаасан хугацааг харгалзан Цэргийн албаны тухай хуульд заасан цэргийн цол олгоно.

38.5.Улсын хил хамгаалах байгууллагад гэрээт хилчний алба хаах журмыг Засгийн газар батална.

38.6.Гэрээт хилчин нь улсын хил хамгаалах байгууллагад алба хааж байгаа ахлагчийн нэгэн адил хууль тогтоомжид заасан цалин, хангамж эдэлнэ.

38.7.Улсын хил хамгаалах байгууллагын дүрэмт хувцасны загвар, хэрэглэх журмыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, эдэлгээний хугацааг Засгийн газар, хангалтын зааврыг улсын хил хамгаалах байгууллагын дарга батална.

38.8.Хуульд зааснаас бусад тохиолдолд улсын хил хамгаалах байгууллагын дүрэмт хувцасыг иргэн, байгууллага хэрэглэхийг хориглоно.

З5 дугаар зүйл. Улсын хил хамгаалалтад агаарын довтолгооноос хамгаалах цэргийн чиг үүрэг, түүнийг хэрэгжүүлэх

1.Агаарын довтолгооноос хамгаалах цэрэг нь улсын хил хамгаалах талаар дараахь чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ.

1/хилийн дэглэмийг холбогдох байгууллагатай хамтран сахиулах;

2/агаарын хөлгөөр агаарын хилийг хууль бусаар нэвтрэхээс урьдчилан сэргийлэх;

З/агаарын хөлөг агаарын хилийг хууль бусаар нэвтэрсэн тохиолдолд нислэгийг таслан зогсоох арга хэмжээ авах.

2.Агаараас хөлөг улсын хилийг зөрчсөн тохиолдолд агаарын довтолгооноос хамгаалах цэргийн анги, салбар дараахь арга хэмжээ авна:

1/буух газрыг зааж шаардах, анхааруулж дохио өгөх;

2/зөрчил үргэлжилбэл уг агаарын хөлгийг албадан буулгаж, нисэх багийг холбогдох байгууллагад шилжүүлж, зорчигчийн аюулгүй байдлыг хангах;

З/агаарын хөлгийг албадан буулгах талаар авсан арга хэмжээ, үр дүнгүй болсон тохиолдолд зэвсэгт хүчний Жанжин штабын дарга, түүний эзгүйд орлож байгаа хүний тушаалаар байлдааны зэвсэг хэрэглэх.

З6 дугаар зүйл. Улсын хилд албан үүрэг гүйцэтгэж байгаа цэргийн албан хаагч, иргэний эрх зүйн баталгаа

1.Цэргийн албан хаагч, иргэн нь Улсын хилд албан үүрэг гүйцэтгэж байгаа үедээ төрийн төлөөлөгч байж, улсын эрх ашгийн үүднээс иргэн, албан тушаалтанд  хууль ёсны шаардлага тавьж биелэлтийг хангуулах эрхтэй.

З9 дүгээр зүйл.Хилчин, улсын хилд албан үүрэг гүйцэтгэж байгаа иргэний эрх зүйн баталгаа

39.1.Улсын хилд албан үүрэг гүйцэтгэж байгаа хилчин, иргэн нь төрийн төлөөлөгч байж, улсын эрх ашгийн үүднээс иргэн, албан тушаалтанд  хууль ёсны шаардлага тавих, түүний биелэлтийг хангуулах эрхтэй.

2.Улсын хилд хил хамгаалах албан үүргээ биечлэн гүйцэтгэж байгаа иргэн гэмт халдлагын улмаас  амь насаа алдвал түүний гэр бүлд энэ зүйлийн 7 дахь хэсэгт заасан цалингийн дунджаар тооцсон таван жилийн цалинтай тэнцэх  хэмжээний нэг удаагийн буцалтгүй тэтгэмж олгоно.

39.2.Иргэн улсын хилд албан үүрэг гүйцэтгэх үедээ гэмт халдлагын улмаас амь насаа алдвал түүний гэр бүлд энэ зүйлийн 39.8-д заасан цалингийн дунджаар тооцсон таван жилийн цалинтай тэнцэх  хэмжээний нэг удаагийн буцалтгүй тэтгэмж олгоно.

З.Албан үүрэг гүйцэтгэж байгаад гэмтсэн, эрүүл мэнд нь хохирсон бол эмчилгээний зардал, тахир дутуу болсон тохиолдолд тэтгэмж, үндсэн цалингийн зөрүү, хиймэл эрхтэн хийлгэсэн зардлыг тус тус улсаас олгоно.

39.З.Албан үүрэг гүйцэтгэж байгаад гэмтсэн, эрүүл мэнд нь хохирсон бол эмчилгээний зардал, хөдөлмөрийн чадвараа алдсан тохиолдолд тэтгэмж, үндсэн цалингийн зөрүү, хиймэл эрхтэн хийлгэсэн зардлыг төр хариуцна.

4.Улсын хил дээр алба хааж байгаа офицер, ахлагчийн гэр бүлийг тэргүүн ээлжинд ажлаар хангах бөгөөд тэднийг ажлаар хангаагүй нөхцөлд ажилгүй байсан хугацааны эрүүл мэндийн болон нийгмийн даатгалын шимтгэлийг тухайн үед мөрдөж байгаа цалингийн доод хэмжээгээр тооцож улсаас олгоно.

39.4.Улсын хил дээр алба хааж байгаа хилчний гэр бүлийг тэргүүн ээлжинд ажлаар хангах бөгөөд тэднийг ажлаар хангаагүй нөхцөлд ажилгүй байсан хугацааны эрүүл мэндийн болон нийгмийн даатгалын шимтгэлийг тухайн үед мөрдөж байгаа хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр тооцож улсын төсвөөс олгоно.

Хилийн суман, харуулд алба хааж байгаа офицер, ахлагч хүнсний хангамж үнэгүй эдэлнэ. Энэхүү хүнсний хангамжийн хэмжээг Засгийн газар тогтооно.

39.5.Хилийн салбар, харуулд алба хааж байгаа хилчин хүнсний хангамжаар хангагдах бөгөөд хүнсний хангамжийн хэмжээг Засгийн газар тогтооно.

5.Хилийн тусгай анги, салбарт алба хааж байгаа офицер, ахлагч тэдний гэр бүлийг ээлжийн амралтаараа /нөхөр, эхнэрийн/ нутагтаа амарвал 2 жилд 1 удаа ирэх, очих унааны зардлыг улсаас олгоно.

39.6.Хилчин, түүний гэр бүлийг ээлжийн амралтаараа /нөхөр, эхнэрийн/ нутагтаа амарвал 2 жилд 1 удаа ирэх, очих унааны зардлыг төр хариуцна.

6.Улсын хилд таван жилээс дээш хугацаагаар алба хааж байгаа офицер, ахлагчид нэг удаагийн мөнгөн урамшууллыг тэдний сарын үндсэн цалингаас хилийн суманд 5О хувь, суурин бус газар байрладаг хилийн хороонд З5 хувь, нийслэл, аймгийн төв, улсын чанартай хотоос бусад суурин газарт байрладаг  хилийн хороо, агаарын довтолгооноос хамгаалах салбарт 25 хувиар бодож нэгтгэн таван жил тутамд олгоно.

39.7.Улсын хилд таван жилээс дээш хугацаагаар алба хааж байгаа офицер, ахлагчид нэг удаагийн мөнгөн урамшууллыг тэдний сарын үндсэн цалингаас хилийн салбарт 5О хувь, суурин бус газар байрладаг хилийн ангид З5 хувь, нийслэл, улсын чанартай хотоос бусад суурин газарт байрладаг  хилийн анги, агаарын цэргийн салбарт 25 хувиар бодож нэгтгэн таван жил тутамд олгоно.

7.Энэ зүйлийн 2, З дугаар заалтанд  хамаарагдах иргэн, хугацаат цэргийн албан хаагчийн сарын үндсэн цалинг хил хамгаалах байгууллагын ахлагчийн цалинтай адилтган тооцно.

39.8.Энэ хуулийн 39.2, 39.З–т заасан иргэн, хугацаат цэргийн албан хаагчийн сарын үндсэн цалинг улсын хил хамгаалах байгууллагын ахлагчийн цалинтай адилтган тооцно.

8.Энэ зүйлийн 2, З, 4, 5 дугаар заалтад заасан хөнгөлөлтийг бусад хууль тогтоомжид заасан хөнгөлөлттэй давхардуулж хэрэглэхгүй.

39.9.Энэ хуулийн 39.2-39.6-д заасан хөнгөлөлтийг бусад хууль тогтоомжид заасан хөнгөлөлттэй давхардуулж хэрэглэхгүй.

ТАВДУГААР БҮЛЭГ

БИЕИЙН ХҮЧ, ТУСГАЙ ХЭРЭГСЭЛ,

ГАЛТ ЗЭВСЭГ ХЭРЭГЛЭХ

40 дүгээр зүйл.Биеийн хүч хэрэглэх

40.1.Хилчин биеийн хүчийг дор дурдсан тохиолдолд хэрэглэнэ:

  40.1.1.хилчний хууль ёсны шаардлагыг биелүүлээгүй, эсэргүүцсэн;           

  40.1.2.баривчлах, саатуулах үед эсэргүүцэл үзүүлсэн;  

  40.1.3.нэг бүрийн тусгай хэрэгсэл, галт зэвсэг хэрэглэх энэ хуульд заасан тохиолдолд.

40.2.Хилчин дор дурдснаас бусад тохиолдолд хүүхэд, жирэмсэн, хөгжлийн бэрхшээлтэй, бэртэл гэмтэлтэй болох нь илэрхий мэдэгдэж байгаа хүнд биеийн хүч хэрэглэхийг хориглоно:

40.2.1.өөрийнх нь, эсхүл бусад хүний амь нас, эрүүл мэндэд хохирол учруулж болзошгүй байдлаар довтолсон;

40.2.2.тухайн хүн өөрийнхөө амь нас, эрүүл мэндийг хохироох үйлдэл хийж болзошгүй;

40.2.3.бусдын эд хөрөнгөд ноцтой хохирол учруулж болзошгүй.

Тайлбар:-Энэ зүйлд заасан “биеийн хүч хэрэглэх” гэж хилчин өөрийн бие махбод, мэргэжлийн тусгай бэлтгэлийг ашиглан бусдын хөдөлгөөнийг хязгаарлах зорилгоор биеэр хийх үйлдлийг ойлгоно.

41 дүгээр зүйл.Тусгай хэрэгслийн төрөл

42 дугаар зүйл.Нэг бүрийн тусгай хэрэгсэл

43 дугаар зүйл.Нэг бүрийн тусгай хэрэгсэл хэрэглэх

44 дүгээр зүйл.Олон хүнд нөлөөлөх тусгай хэрэгсэл

45 дугаар зүйл.Олон хүнд нөлөөлөх тусгай хэрэгсэл хэрэглэх

46 дугаар зүйл.Тээврийн хэрэгсэл албадан зогсоох тусгай хэрэгсэл

47 дугаар зүйл.Албаны нохой ашиглах

47.1.Хилчин хилийн зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, илрүүлэх, таслан зогсоох, хилийн болон хил орчмын дэглэмийг сахиулах зорилгоор албаны нохой ашиглаж болно.

47.2.Албаны нохойг бэлтгэх, ашиглах, хамгаалах журмыг улсын хил хамгаалалтын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.

З7 дугаар зүйл.Улсын хилийг хамгаалахад зэвсэг хэрэглэх

1.Хил хамгаалах байгууллагын тусгай анги, салбар, хилийн манаа урьдчилан анхааруулахгүйгээр дараахь тохиолдолд байлдааны зэвсэг, техник хэрэглэнэ:

48 дугаар зүйл.Галт зэвсэг хэрэглэх үндэслэл

48.1.Хилийн анги, салбар, хилийн манаа нь урьдчилан анхааруулахгүйгээр дараахь тохиолдолд галт зэвсэг хэрэглэнэ:

1/Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт цөмөрсөн зэвсэгт халдлагыг няцаах

48.1.1.Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт цөмөрсөн зэвсэгт халдлагыг няцаах; 

2/улсын хил дээр үүссэн зэвсэгт өдөөн хатгалга, хорлон сүйтгэх ажиллагааг таслан зогсоох;

48.1.2.улсын хил дээр үүссэн зэвсэгт өдөөн хатгалга, хорлон сүйтгэх ажиллагааг таслан зогсоох;

З/хил зөрчигчийн зэвсэгт эсэргүүцлийг таслан зогсоох.

48.1.З.хил зөрчигчийн зэвсэгт эсэргүүцлийг таслан зогсоох;

48.1.4.хилийн зурвас, хилийн боомтод хүн, тээврийн хэрэгслийг барьцаалсан болон террорист үйлдлийн сөрөг тусгай ажиллагааны үед.

2.Хилийн манаа нь урьдчилан анхааруулах дохио өгсний дараа уг халдлага, довтолгоон үргэлжилбэл дараахь тохиолдолд байлдааны зэвсэг хэрэглэнэ:

48.2.Хилийн манаа урьдчилан анхааруулах дохио өгсний дараа уг халдлага, довтолгоон үргэлжилбэл дараахь тохиолдолд галт зэвсэг хэрэглэнэ:

З/улсын хил дээр үүссэн өдөөн хатгалга, хил зөрчигчийн үйлдлийг өөр арга, хэрэгслээр зогсоох боломжгүй бол.

48.2.1.улсын хил дээр үүссэн өдөөн хатгалга, хил зөрчигчийн үйлдлийг өөр арга, хэрэгслээр зогсоох боломжгүй бол;

2/иргэний өмчийг зэвсэгт халдлагаас хамгаалах арга хэмжээ авсан боловч таслан зогсоогдохгүй бол;

48.2.2.иргэний өмчийг зэвсэгт халдлагаас хамгаалах арга хэмжээ авсан боловч таслан зогсоогдохгүй бол;

1/хилчин, иргэний амь нас, аюулгүй байдалд заналхийлсэн нь зэвсэг хэрэглэхгүйгээр зогсоох бололцоогүй бол;

48.2.3.хилчин, хүний амь нас, аюулгүй байдалд заналхийлсэн нь зэвсэг хэрэглэхгүйгээр зогсоох бололцоогүй бол.

З.Хилийн манаа нь зэрлэг амьтнаас өөрийгөө болон бусдыг хамгаалахын тулд зэвсэг хэрэглэж болно.

48.3.Хилийн манаа нь зэрлэг амьтнаас өөрийгөө болон бусдыг хамгаалах зорилгоор галт зэвсэг хэрэглэж болно.

4.Хилийн манаа ан хийх, хил давуулан буудахыг хориглоно.

48.4.Хилийн манаа ан агнах, хил давуулан буудахыг хориглоно.

5.Улсын хил хамгаалалтад албан үүрэг гүйцэтгэж байгаа хилчин нь тусгай техник, хэрэгсэл, албаны нохой, бие хамгаалах аргыг хэрэглэж болно.

48.5.Улсын хил хамгаалах байгууллага, хилийн манаа хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу галт зэвсэг, тусгай хэрэгсэл, албаны нохой, биеийн хүч хэрэглэснээс үүссэн үр дагаварын төлөө хариуцлага хүлээхгүй.

ТАВДУГААР БҮЛЭГ Улсын хил хамгаалалтад иргэн, байгууллага оролцох

З8 дугаар зүйл.Төрийн захиргааны төв байгууллагын үүрэг

ЗУРГААДУГААР БҮЛЭГ

УЛСЫН ХИЛИЙН АЮУЛГҮЙ БАЙДЛЫГ ХАНГАХАД ТӨРИЙН БОЛОН НУТГИЙН ЗАХИРГААНЫ БАЙГУУЛЛАГА, АЛБАН ТУШААЛТНЫ ЭРХ, ҮҮРЭГ

49 дүгээр зүйл.Төрийн байгууллага, албан тушаалтны эрх, үүрэг

49.1.Улсын хил хамгаалалтын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн дараахь эрх, үүрэгтэй:

49.1.1.улсын хилийн халдашгүй дархан байдал, хил орчмын нутаг дэвсгэрийн аюулгүй байдлыг хангах чиглэлээр улсын хил хамгаалалтын нэгдмэл тогтолцоог боловсронгуй болгох, хилийн талаар баримтлах бодлогын хэрэгжилтийг хангуулах;

     49.1.2.улсын хил хамгаалах байгууллагын саналыг үндэслэн улсын хамгаалалтын дүрэм, зааврыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид өргөн мэдүүлж, батлуулах;

49.1.3.улсын хил хамгаалах байгууллагын бүтэц, орон тоог батлах;

49.1.4.улсын хил хамгаалалттай холбогдолтой төсөл, хөтөлбөрийг боловсруулж, хэрэгжилтийг хангуулах.

1.Гадаад харилцааны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага нь:

49.2.Гадаад харилцааны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн дараахь эрх, үүрэгтэй:

1/төрийн эрх барих дээд байгууллагын шийдвэрийг үндэслэн хилийн асуудлаар байгуулах олон улсын гэрээ, хэлэлцээрийг  бэлтгэх, байгуулах;

49.2.1.төрийн эрх барих дээд байгууллагын шийдвэрийг үндэслэн хилийн асуудлаар байгуулах олон улсын гэрээ, хэлэлцээрийг  бэлтгэх, байгуулах;

2/улсын хил хамгаалалтын гадаад улс төрийн болон олон улсын эрх зүйн таатай нөхцөлийг бүрдүүлэх;

49.2.2.улсын хил хамгаалалтын гадаад улс төрийн болон олон улсын эрх зүйн таатай нөхцөлийг бүрдүүлэх;

З/ хилийн төлөөлөгчийн шугамаар шийдвэрлэж чадаагүй асуудлыг зохицуулах.

49.2.З.хилийн төлөөлөгчийн шугамаар шийдвэрлэж чадаагүй асуудлыг зохицуулах.

2.Тагнуулын байгууллага нь:

49.5.Тагнуулын байгууллага дараахь эрх, үүрэгтэй:

1/улсын хилд гарч болзошгүй зөрчлийн тухай Улсын хил хамгаалах байгууллагад цаг тухайд нь мэдээлж, бичгээр баталгаажуулах;

49.5.1.улсын хилд гарч болзошгүй зөрчлийн тухай улсын хил хамгаалах байгууллагад цаг тухайд нь мэдээлж, бичгээр баталгаажуулах;

2/гадаадын тусгай алба, бусад байгууллага улсын хилийн орчим болон улсын хилийг ашиглан явуулж болох тагнан турших ажиллагаа, хилийн гадаад, дотоод нөхцөл байдлыг судалж улсын хил хамгаалалтад ач холбогдол бүхий асуудлаар Улсын хил хамгаалах байгууллагатай мэдээлэл солилцож харилцан ажиллах;

49.5.2.гадаадын тусгай алба, бусад байгууллага улсын хилийн орчим болон улсын хилийг ашиглан явуулж болох тагнан турших ажиллагаа, хилийн гадаад, дотоод нөхцөл байдлыг судалж, хил хамгаалалтад ач холбогдол бүхий асуудлаар улсын хил хамгаалах байгууллагатай мэдээлэл солилцож, харилцан ажиллах;

З/хил орчмын нутаг дэвсгэрт явагдах олон үндэсний болон улсын чанартай нийтийг хамарсан арга хэмжээний үед улсын аюулгүй байдлыг хангах ажил зохиох;

49.5.3.хил орчмын нутаг дэвсгэрт явагдах нийтийг хамарсан арга хэмжээний үед хилийн аюулгүй байдлыг хангах ажлыг хамтран зохион байгуулах;

4/улсын хилийг гүйцэтгэх ажлын шугамаар хамгаалах, бусад үйл ажиллагаа явуулах.

49.5.4.хилийн аюулгүй байдлыг гүйцэтгэх ажлын шугамаар хангах, бусад үйл ажиллагаа явуулах.

З.Батлан хамгаалах асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага нь:

49.3.Батлан хамгаалах асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн дараахь эрх, үүрэгтэй:

1/улсын агаарын хил хамгаалалтыг удирдах;

2/улсын хил дээр гарсан зэвсэгт халдлага, түрэмгийллийг таслан зогсоох ажиллагааг удирдах

49.3.1.улсын хил дээр гарсан зэвсэгт халдлага, түрэмгийллийг таслан зогсоох ажиллагааг удирдах;

.

49.3.2.улсын хил хамгаалалтад дэмжлэг үзүүлэх.

49.4.Агаарын цэрэг дараахь эрх, үүрэгтэй:

49.4.1.улсын агаарын хил хамгалалтыг удирдах;

49.4.2.агаарын хөлгөөр агаарын хилийг хууль бусаар нэвтрэхээс урьдчилан сэргийлэх, хууль бусаар нэвтэрсэн тохиолдолд таслан зогсоох арга хэмжээ авах.

4.Нийгмийн хэв журам хангах асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага нь:

49.6.Цагдаагийн байгууллага дараахь эрх, үүрэгтэй:

1/улсын хил орчмын дэглэмийн зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсоох талаар Улсын хил хамгаалах байгууллагатай харилцан ажиллах;

49.6.1.улсын хил орчмын дэглэм сахиулах, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсоох, илрүүлэх, зөрчлийг арилгуулах талаар улсын хил хамгаалах байгууллагатай мэдээлэл солилцож хамтран ажиллах.

2/цагдаагийн орон нутгийн байгууллагыг улсын хил орчмын дэглэмийн биелэлтэд хяналт тавихад Улсын хил хамгаалах байгууллагад туслалцуулах;

З/хил орчмын нутаг дэвсгэрт гэмт хэрэгтэй тэмцэх, нийгмийн хэв журам сахиулах;

4/улсын хил дээр зохиогдох нийтийг хамарсан арга хэмжээний үед журам сахиулах;

5/улсын хил дээр болон хилийн боомтод гэмт хэрэг үйлдэхээс урьдчилан сэргийлэх, нийгмийн хэв журам сахиулах;

6/улсын хилээр нэвтэрч байгаа гадаадын зорчигчийн тухай мэдээллийг Улсын хил хамгаалах байгууллагаас авч хяналт тавих.

49.7.Онцгой байдлын байгууллага дараахь эрх, үүрэгтэй:

49.7.1.улсын хилийн зурвас, хилийн боомтод үүссэн гамшиг, аюулт үзэгдлийн үед улсын хил хамгаалах байгууллагатай хамтран иргэний амь нас, эрүүл мэнд, аж ахуйн нэгж, байгууллагын эд хөрөнгийг аврах, хор уршгийг арилгах, гамшгаас хамгаалах төлөвлөлтийг боловсруулж, гамшгаас хамгаалах сургалт, бэлтгэлийг зохион байгуулах;

49.7.2.хил дамнасан ой, хээрийн гал түймэр гарахаас урьдчилан сэргийлэх, түймэртэй тэмцэх арга хэмжээг зохион байгуулах. 

5.Төрийн захиргааны бусад төв байгууллага, аж ахуйн нэгж нь улсын хилийн тухай хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэн, Улсын хил хамгаалах байгууллагад дэмжлэг, туслалцаа үзүүлж, Улсын хил хамгаалалтад шаардагдах бүтээгдэхүүнээр тэргүүн ээлжинд хангана.

49.8.Төрийн захиргааны бусад байгууллага, аж ахуйн нэгж нь Монгол Улсын хилийн тухай хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэн, улсын хил хамгаалах байгууллагад дэмжлэг, туслалцаа үзүүлж, хил хамгаалалтад шаардагдах бүтээгдэхүүнээр тэргүүн ээлжинд хангана.

З9 дүгээр зүйл.  Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн  Засаг даргын бүрэн эрх

1.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн Засаг дарга дараахь бүрэн эрхийг эдэлнэ:

50 дугаар зүйл.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн Засаг даргын бүрэн эрх

50.1.Хилийн аймаг, сумын Засаг дарга дараахь бүрэн эрхтэй:

1/өөрийн нутаг дэвсгэрт байгаа Улсын хил хамгаалах байгууллагын хангалт үйлчилгээнд туслалцаа үзүүлж улсын хилийн тухай хууль тогтоомжийг иргэн, албан тушаалтан, байгууллага, аж ахуйн нэгжээс сахин биелүүлж байгаад хяналт тавих;

50.1.1.өөрийн нутаг дэвсгэрт байгаа Улсын хил хамгаалах байгууллагын хангалт үйлчилгээнд туслалцаа үзүүлж, Монгол Улсын хилийн тухай хууль тогтоомжийг иргэн, албан тушаалтан, аж ахуйн нэгж, байгууллага сахин биелүүлж байгаад хяналт тавих;

2/улсын хил орчмын дэглэмийн биелэлтэд хяналт тавьж, түүнийг хэрэгжүүлэх зохион байгуулалтын арга хэмжээ авах;

50.1.2.улсын хилийн болон хил орчмын дэглэмийг сахиулахад шаардлагатай дэмжлэг, туслалцаа үзүүлэх;

З/иргэнийг сайн дурын нь үндсэн дээр улсын хил хамгаалалтад татан оролцуулах;

50.1.З.иргэнийг сайн дурын нь үндсэн дээр улсын хил хамгаалалтад татан оролцуулах;

4/улсын хил хамгаалахад туслах хүчнийг ажил үйлдвэрлэл, нутаг дэвсгэрийн байрлалаар нь байнгын болон түр хугацаагаар зохион байгуулж улсын хил хамгаалалтад оролцуулах;

50.1.4.иргэдийг ажил, үйлдвэрлэл, нутаг дэвсгэрийн байрлалаар нь улсын хил хамгаалахад туслах хүчин болгон зохион байгуулж, хил хамгаалалтад оролцуулах;

5/хилийн сумын төсөвт улсын хил хамгаалалтад зориулсан нэмэгдэл зардал тусгах.

50.1.5.хилийн аймаг, сумын төсөвт улсын хил хамгаалалтад зориулсан нэмэгдэл зардал тусгах.

2.Дээрхи бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхийн тулд өөрийн дэргэд орон тооны бус зөвлөл ажиллуулна.

50.2.Хилийн аймаг, сумын Засаг дарга нь энэ хуулийн 50.1-д заасан бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхийн зорилгоор дэргэдээ улсын хил хамгаалахад туслах хүчний орон тооны бус Зөвлөл /цаашид “Зөвлөл” гэх/ ажиллуулна.

50.3.Улсын хил хамгаалах байгууллага, хилийн аймаг, сумын улсын хил хамгаалахад туслах хүчний зөвлөл нь хил хамгаалалтад идэвхитэй оролцсон туслах хүчний гишүүнд урамшуулал олгож, шагналд тодорхойлж болно.

50.4.Улсын хил хамгаалалтад иргэнийг оролцуулах журмыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч батална.

ДОЛДУГААР БҮЛЭГ

УЛСЫН ХИЛ ХАМГААЛАЛТАД ТУСЛАХ ХҮЧНИЙ ОРОЛЦОО, ИРГЭНИЙ ЭРХ, ҮҮРЭГ

51 дүгээр зүйл.Улсын хил хамгаалалтад туслах хүчнийг оролцуулах

51.1.Улсын хил хамгаалалтад туслах хүчин нь улсын хил орчмын нутаг дэвсгэрт хилийн болон хил орчмын дэглэмийг сахиулахад оролцоно.

51.2.Туслах хүчнийг хилийн аймаг, сум, багийн төв, хилийн боомт, хилийн анги, салбарын хэсэг, суурин газар, төмөр замын өртөө, зөрлөг болон шаардлагатай бусад газарт улсын хил хамгаалах байгууллагын саналыг үндэслэн аймгийн Засаг даргын захирамжаар байгуулна.

51.3.Хил орчмын нутаг дэвсгэрт байнга оршин суугаа, 18 нас хүрсэн Монгол Улсын иргэнийг улсын хил хамгаалалтад туслах хүчний гишүүнээр бүртгэхдээ түүний бичгээр гаргасан хүсэлт, улсын хил хамгаалах байгууллагын саналыг тус тус үндэслэн тухайн аймаг, сумын туслах хүчний зөвлөлөөр хэлэлцэж, Засаг даргын захирамжаар батална.

52 дугаар зүйл.Улсын хил хамгаалалтад туслах хүчний удирдлага

52.1.Улсын хил хамгаалалтад туслах хүчнийг хилийн аймаг, сумын Засаг дарга, түүний дэргэдэх Зөвлөл, улсын хил хамгаалах байгууллага тус тусын бүрэн эрхийн хүрээнд удирдлагаар хангана.

 52.2.Зөвлөлийн дарга нь хилийн аймаг, сумын Засаг дарга, түүний орлогч дарга нь хилийн ангийн дарга, нарийн бичгийн дарга нь хилийн аймаг, сумын Засаг даргын Тамгын газрын дарга байна.

52.3.Зөвлөлийн бүрэлдэхүүнийг аймаг, сумын Засаг даргын захирамжаар томилно.

53 дугаар зүйл.Зөвлөлийн үүрэг

53.1.Зөвлөл нь дараахь үүргийг хүлээнэ:

53.1.1.нутаг дэвсгэртээ байгаа улсын хил хамгаалах байгууллагын саналыг үндэслэн хил хамгаалалтад туслалцаа үзүүлэх ажлыг зохион байгуулах;

53.1.2.улсын хил хамгаалах байгууллагатай хамтран туслах хүчнийг хил хамгаалалтад оролцуулах ажлыг зохион байгуулах;

53.1.3.улсын хил хамгаалалтад төсөвлөсөн зардлын зарцуулалтад хяналт тавих;

53.1.4.улсын хилийн зурваст улсын хил хамгаалах байгууллагын зохих зөвшөөрөлтэйгөөр ажил, үйлдвэрлэл эрхэлж байгаа туслах хүчний гишүүдийг оршин суугаа газраар нь хил хамгаалалтад оролцуулах ажлыг зохион байгуулах;

53.1.5.улсын хилийн болон хил орчмын дэглэмийг санаатай буюу давтан зөрчсөн Монгол Улсын иргэнийг хуулийн байгууллагад шилжүүлэх саналыг холбогдох байгууллагад тавьж шийдвэрлүүлэх;

53.1.6.улсын хил хамгаалалтад идэвхи зүтгэлтэй ажилласан, хилийн болон хил орчмын дэглэмийн зөрчлийг удаа дараа илрүүлсэн туслах хүчний гишүүнийг шагнаж урамшуулах, шагналд тодорхойлох, зөрчил гаргасан гишүүнийг туслах хүчний бүрэлдэхүүнээс хасах арга хэмжээ авах. 

54 дүгээр зүйл.Улсын хил хамгаалалтад туслах хүчний гишүүний үүрэг

54.1.Улсын хил хамгаалалтад туслах хүчний гишүүн дараахь үүрэгтэй:

54.1.1.хил орчмын нутаг дэвсгэрт байнга болон түр оршин суух, ажил үйлдвэрлэл явуулж байгаа байршлаараа улсын хил хамгаалалтад оролцох;

53.1.2.хяналт, ажиглалтаар илрүүлсэн хилийн зөрчлийн тухай улсын хил хамгаалах байгууллагад цаг тухайд нь мэдэгдэх;

54.1.3.хилийн зурвас, хилийн боомтын журмын биелэлтэд хяналт тавих;

54.1.4.цагийн байдлын дагуу шуурхай ажиллахад бэлэн байх;

54.1.5.мал бэлчээрээр хил давахаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авч улсын хил хамгаалах байгууллагад мэдэгдэх.

40 дүгээр зүйл. Монгол Улсын иргэний үүрэг

Монгол улсын иргэн дараахь үүргийг хүлээнэ:

56 дугаар зүйл. Монгол Улсын иргэний үүрэг  

56.1.Монгол Улсын иргэн дараахь үүргийг хүлээнэ:

1/улсын хилийн болон хил орчмын дэглэмийн шаардлагыг биелүүлэх;

56.1.2.улсын хилийн болон хил орчмын дэглэмийн шаардлагыг биелүүлэх;

2/улсын хил хамгаалахад туслах;

56.1.1.улсын хил хамгаалалтад туслах;

З/улсын хилийн бүс, зурваст байнга болон түр оршин суудаг бол ажил, үйлдвэрлэл явуулж байгаа байрлалаараа улсын хил хамгаалалтад оролцох;

56.1.З.улсын хилийн зурваст байнга болон түр оршин суудаг бол ажил, үйлдвэрлэл явуулж байгаа байршлаараа улсын хил хамгаалалтад оролцох;

4/улсын хилийн болон хил орчмын дэглэм зөрчсөн үйлдлийн талаар Улсын хил хамгаалах байгууллагад мэдээлэх.

56.1.4.улсын хилийн болон хил орчмын дэглэм зөрчсөн үйлдлийн талаар улсын хил хамгаалах байгууллагад мэдээлэх.

41 дүгээр зүйл. Улсын хил хамгаалалтад үүрэг гүйцэтгэж байгаа иргэний эрх

Улсын хил хамгаалалтад үүрэг гүйцэтгэж байгаа иргэн дараахь эрхийг эдэлнэ:

55 дугаар зүйл.Улсын хил хамгаалалтад туслах хүчний гишүүний эрх

55.1.Улсын хил хамгаалалтад үүрэг гүйцэтгэж байгаа туслах хүчний гишүүн дараахь эрхтэй:

1/хил зөрчигчийг саатуулж, нэн даруй мэдээлэх;

55.1.1.хил зөрчигчийг саатуулж, нэн даруй мэдээлэх;

2/улсын хилийн бүс, зурваст зорчин явагчийн баримт бичгийг шалгах;

55.1.2.улсын хилийн зурваст зорчин явагчийн баримт бичгийг шалгах;

З/улсын хилийн зурваст чөлөөтэй зорчих;

55.1.З.улсын хилийн зурваст чөлөөтэй зорчих;

4/зэвсэгт хэрэгсэл, уналга, хүнсээр хангагдах;

55.1.4.уналга, хүнсээр хангагдах;

5/улсын хил хамгаалалтад идэвхтэй оролцсоны шагнал, мөнгөн урамшуулал авах;

55.1.5.улсын хил хамгаалалтад идэвхитэй оролцсоны шагнал, мөнгөн урамшуулал авах;

6/улсын хил хамгаалалттай холбогдсон санал, хүсэлтээ Улсын хил хамгаалах байгууллагын удирдлагад уламжлах.

55.1.6.улсын хил хамгаалалттай холбогдсон санал, хүсэлтээ улсын хил хамгаалах байгууллагын удирдлагад уламжлах.

ЗУРГАДУГААР БҮЛЭГ

Хүлээлгэх хариуцлага

42 дугаар зүйл.Хууль зөрчигчид хүлээлгэх хариуцлага

1.Энэ хуулийг зөрчсөн албан тушаалтны үйлдэл нь гэмт хэргийн шинжгүй бол Төрийн албаны тухай хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

НАЙМДУГААР БҮЛЭГ

Хүлээлгэх хариуцлага

57 дугаар зүйл.Хууль зөрчигчид хүлээлгэх хариуцлага

57.1.Энэ хуулийг зөрчсөн албан тушаалтны үйлдэл нь гэмт хэргийн шинжгүй бол Төрийн албаны тухай хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

2.Энэ хуулийг зөрчсөн хүн, хуулийн этгээдэд Эрүүгийн хууль, эсхүл Зөрчлийн тухай хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

57.2.Энэ хуулийг зөрчсөн хүн, хуулийн этгээдэд холбогдох хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

58 дугаар зүйл.Хууль хүчин төгөлдөр болох

58.1.Энэ хуулийг 2016 оны .. дугаар сарын ..-ны өдрөөс дагаж мөрдөнө.

42 дугаар зүйл.  Хариуцлага хүлээлгэх үндэслэл

1.Улсын хилийн тухай хууль тогтоомж зөрчсөн этгээдэд түүний гэм  буруу, хууль бус үйл ажиллагаанаас учирсан хохирлын хэмжээг харгалзан хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

2.Дараахь үйлдлийг хилийн тухай хууль тогтоомж зөрчсөнд тооцож хариуцлага хүлээлгэх үндэслэл болгоно:

1/энэ хуулийн 22 дугаар зүйл, 27 дугаар зүйлийн З дахь хэсэгт заасан үйлдвэл;

2/энэ хуулийн 26 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэг, 28 дугаар зүйлд заасан журам зөрчсөн;

З/улсын хилээр нэвтрэх эрхийн хүчин төгөлдөр баримт бичгийг тогтоосон журмын дагуу үзүүлээгүй, хуурамч бичиг баримт үзүүлсэн;

4/хил зөрчихөд тусалсан, дэмжлэг үзүүлсэн ;

5/улсын хил давж ирсэн мал, хууль бусаар улсын хил давуулж ирсэн бусад зүйлийг нуун дарагдуулсан;

6/улсын хилийн тухай хууль тогтоомжийг зөрчсөн бусад үйлдэл.

4З дугаар зүйл.  Улсын хилийн тухай хууль тогтоомж зөрчигчид хүлээлгэх хариуцлага

Улсын хилийн тухай хууль тогтоомж зөрчсөн нь гэмт хэргийн шинжгүй бол "Монгол Улсын захиргааны хариуцлагын тухай хууль"-д зааснаар хариуцлага хүлээлгэнэ.