3.Мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлттэй харьцуулахад нөөц мөнгөний жилийн өсөлт илүү их хэлбэлзэлтэй байсан байна.

Нөөц мөнгөний өсөлт, бууралтын дийлэнхийг Төв банкан дахь арилжааны банкнуудын харилцах эзэлсэн байна.

Нөөц мөнгөний тухайд:

-      2012-2016 оны дундажаар нөөц мөнгөний 30 хувийг гүйлгээнд байгаа бэлэн мөнгө, 70 хувийг арилжааны банкнуудын Төв банкан дахь харилцах, хадгаламж бүрдүүлж байжээ. Мөн арилжааны банкнуудын Төв банкан дахь харилцах, хадгаламжийн 60 хувийг төгрөгийн, 40 хувийг гадаад валютын харилцах эзэлжээ.

-      Төв банканд дахь харилцахын өсөлт нь Заавал байлгах нөөцийн өсөлтөөр бий болжээ. 2015 оноос эхлэн Төв банк нь Заавал байлгах нөөцийн биелэлтэд урамшуулал олгож эхэлсэн бөгөөд 2015 онд 44.9 тэрбум, 2016 онд мөн олгожээ.

Заавал байлгах нөөцийн тухайд:

-      Заавал байлгах нөөц тооцох татан төвлөрүүлсэн хөрөнгийн дүн 2012 онд 7.8 их наяд төгрөг байснаа 2016 онд 13.4 их наяд төгрөг болж 72.3 хувиар өссөн байна.

-      2012-2016 оны дундажаар Заавал байлгах нөөц тооцох татан төвлөрүүлсэн хөрөнгийн 23 хувийг харилцах, 55 хувийг хадгаламж, 22 хувийг бусад эх үүсвэрээс татан төвлөрүүлжээ.

-      Заавал байлгах нөөцийн норм 2012-2016 оны хугацаанд 12 хувьтай байв.

-      2012-2016 оны дундажаар нийт заавал байлгах нөөцийн дүнгийн 65 хувийг төгрөгийн, 35 хувийг гадаад валютын заавал байлгах нөөцөөс бүрдүүлжээ.

Хүснэгт 4. Нөөц мөнгөний бүрэлдэхүүн

Эх сурвалж: Монголбанк

4.Зээлийн эргэн төлөлт удааширсан, хугацаа хэтэрсэн, зээлийн чанар муудаж байгаа нь банкны тогтолцооны хувьд ихээхэн эрсдлийг бий болгохоор байна.

-      Зээлийн өрийн үлдэгдлийн хэмжээ 2012 онд 7.0 их наяд төгрөг байснаа 2013 оноос эхлэн эрс нэмэгдэж 2016 онд 12.4 их наяд төгрөгт хүрчээ.

-      Үүнээс хугацаа хэтэрсэн зээлийн өрийн үлдэгдэл 2016 онд 866.6 тэрбум төгрөг болж, нийт зээлийн өрийн үлдэгдлийн 7.1 хувийг эзэлж байна.

-      Банкны системийн хэмжээгээр чанаргүй зээл 2016 онд 879.6 тэрбум төгрөгт хүрч, нийт зээлийн өрийн үлдэгдлийн 7.2 хувийг эзэлсэн байна.

-      Банкны салбарын хэмжээнд хугацаа хэтэрсэн зээлийн нийт зээлийн өрийн үлдэгдэлд эзлэх хувь 2012 онд 1.6%, чанаргүй зээл 2.2%-ийг эзэлж байснаа 2014 оноос эхлэн эрс нэмэгдэж 2016 онд хугацаа хэтэрсэн зээл 7.1%, чанаргүй зээл 7.2% болж нэмэгджээ.

-      Монголбанкнаас 2012-2016 онуудад хугацаа хэтэрсэн болон чанаргүй зээлийн эрсдэлд дүн шинжилгээ хийж, тодорхой бодлогын арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлээгүй байна.

Банкны салбарын хугацаа хэтэрсэн болон чанаргүй зээлийн үлдэгдэл

Банкны салбарын зээлийн чанарын мэдээ:

Банкны системийн баланст тусгагдсан чанаргүй зээлийн үзүүлэлтүүд

                                                /2017.02.28-ны өдрийн байдлаар, тэрбум төгрөг/

Чанаргүй зээлийн үлдэгдэл өнгөрсөн 2014 оны эцсээс 59.0 хувиар өссөн бол, хугацаа хэтэрсэн зээлийн хэмжээ 2.5 дахин өссөн үзүүлэлттэй байна. Ялангуяа гадаад валютын ханшийн эрсдэлтэй зээлдэгчдэд олгосон гадаад валютын зээлийн эргэн төлөлт харьцангуй муу байна. Тухайлбал, 2015 оны эцэст төгрөгийн чанаргүй зээлийн хувь 4.2 хувь байсан бол валютын чанаргүй зээлийн хувь 9.6 хувь байсан болно.

2015 онд нийт зээлийн үлдэгдлийн 13.9 хувийг бөөний болон жижиглэн худалдаа, 13.4 хувийг барилга, 13.4 хувийг үл хөдлөх хөрөнгө, 11.3 хувийг боловсруулах үйлдвэрлэл, 27.9 хувийг иргэдэд олгосон хэрэглээний зээл, үлдэх 11.6 хувийг эдийн засгийн бусад салбаруудад тус тус олгосон байна.

2015 оны эцсийн байдлаар уул уурхайн салбарт олгосон нийт зээлийн 14.5 хувь нь чанаргүй, 29.4 хувь нь хугацаа хэтэрсэн ангилалд ангилагдаж байсан бол 2016 оны сүүл, 2017 оны эхний 1 дүгээр улирлын байдлаар гадаад зах зээл дэх түүхий эдийн үнийн уналт зогсож, өсөх хандлагатай болсон.

Орон сууцны борлуулалт удааширсны улмаас зарим барилгын компаниудын үйл ажиллагаа доголдож эхэлсэн нь барилгын салбарт олгосон зээлийн эргэн төлөлтөд сөргөөр нөлөөлж байна. Барилгын салбарт олгосон нийт зээлийн 9.5 хувь нь хугацаа хэтэрсэн, чанаргүй зээлийн ангилалд ангилагдсан байна. Мөн бөөний болон жижиглэнгийн худалдаа, боловсруулах үйлдвэрлэлийн салбарт олгосон зээлийн чанар системийн дунджаас доогуур байна.

2016 оны Банкны системд эзлэх чанаргүй зээлийн хэмжээ 2012 оны эцэстэй харьцуулахад 2.2 хувиас 7.3 хувь хүртэл буюу 5.1 хувь нэгжээр өссөн үзүүлэлттэй байна.

Төлбөрийн тэнцэл, түүний өөрчлөлт

Манай улсын төлбөрийн тэнцэл 2012 онд эрс буурч алдагдалтай гарснаас эхлээд сүүлийн 5-н жилд сөрөг үзүүлэлттэй байсан бол 2016 оны 4 дүгээр улирлын байдлаар урсгал данс 6.7 сая ам.долларын алдагдалтай, хөрөнгө ба санхүүгийн данс 245 сая ам.долларын ашигтай гарч, улмаар нийт тэнцэл 213.9 сая ам.долларын ашигтай гарсан байна. Дээрх үр дүн гарахад голлон нөлөөлсөн хүчин зүйл нь Монгол Улсын экспортын 89 орчим хувийг бүрдүүлдэг уул уурхайн бүтээгдэхүүний дэлхийн зах зээл дээрх үнийн өсөлтийн нөлөөгөөр экспорт өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 50 хувиар өсч барааны тэнцэл 10 улирлын турш ашигтай гарч байна. Энэ нь урсгал дансны алдагдлыг бууруулах чиглэлд нөлөөлсөн бол Монгол Улсын иргэд, аж, ахуйн нэгж байгууллагуудын гадаад улсаас авсан үйлчилгээний төлбөр өндөр хэвээр байгаа нь урсгал дансны алдагдал өсөхөд нөлөөлсөөр байна.

            Хоёр. Монголбанкны мөнгөний зах зээл дэх үйл ажиллагаа

2.1.Гадаад валютын зах зээл дэх үйл ажиллагаа

ДҮГНЭЛТ:

Монголбанкнаас хэрэгжүүлсэн уламжлалт бус бодлогын арга хэрэгслүүдийн улмаас болон гадаад валютын орох урсгал 2013 оноос эхлэн тасралтгүй буурснаас үүдэж  гадаад валютын албан нөөц 2012 онд 4.1 тэрбум ам.доллар байсныг 2016 онд 1.3 тэрбум ам.доллар хүртэл бууруулж, мөн төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш 1,392.0 төгрөг байсныг 2,489.5 төгрөг болгож нэмэгдүүлэхэд нөлөөлжээ.

2012 онд 10.4 их наяд төгрөгийн гадаад валют орж, 10.1 их наяд төгрөгийн гадаад валют гадагшилснаар 247.0 тэрбум төгрөгийн гадаад валютын цэвэр орж байсан. Гэтэл гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт болон экспортын бууралтын сөрөг нөлөөгөөр 2013 оноос эхлэн гадаад валютын урсгал орж ирэхээс илүүгээр гадагшилсан нь гадаад цэвэр актив болон гадаад валютын албан нөөцийг бууруулж, улмаартөгрөгийн ханш сулрахад ихээхэн нөлөөлсөн байна.

-      Монголбанкнаас хэрэгжүүлсэн уламжлалт бус бодлогын арга хэрэгслүүдийн улмаас болон гадаад валютын орох урсгал 2013 оноос эхлэн тасралтгүй буурснаас үүдэж  гадаад валютын албан нөөц 2012 онд 4.1 тэрбум ам.доллар байсныг 2016 онд 1.3 тэрбум ам.доллар хүртэл бууруулж, мөн төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш 1,392.0 төгрөг байсныг 2,489.5 төгрөг болгож нэмэгдүүлэхэд нөлөөлжээ.

-      2016 онд 6.2 их наяд төгрөгийн гадаад валют орж ирсэн нь 2012 онтой харьцуулахад 40 хувиар буурч, мөн гадаад валютын орсон ба гарсан урсгалын бүтцэд өөрчлөлт гарсан байна.

-      2012 онтой харьцуулахад 2016 онд гадаадын зээл, тусламжийн орлого 47 хувь буюу299 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн ч экспорт 30 хувь буюу 1.2 их наяд төгрөг, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт 75 хувь буюу 2.7 их наяд төгрөгөөр тус тус буурсан нь гадаад валютын дотогшлох урсгал саарахад голлон нөлөөжээ.

-      2012 онтой харьцуулахад 2016 онд зээлийн үйлчилгээний төлбөр 596 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн, харин импортын худалдаа 55 хувь буюу 3.7 их наяд төгрөгөөр, үйлчилгээ 25 хувь буюу 252 тэрбум төгрөгөөр тус тус буурсан нь гадаад валютын гадагшлах урсгал саарахад нөлөөжээ.

-      Монголбанкны өр төлбөр нэмэгдэхэд БНХАУ-ын Ардын банкнаас авсан юаны своп хэлцэл ихээхэн сөрөг нөлөөлжээ. Үүнээс гадна Засгийн газар Чингис бонд, Хөгжлийн банкны евро бонд, Самурай бонд авсан нь гадаад өр төлбөрийг нэмэгдүүлжээ.

-      Гадаад валютын ханшны чангаралт болон Засгийн газар, Монголбанкны гадаад өр төлбөр нэмэгдэж байсны нөлөөгөөр гадаадад төлөх зээлийн үйлчилгээний зардлууд нэмэгдэж, валютын гадагшилах нөхцлийг бүрдүүлжээ. Ийм хүндрэлтэй нөхцөл байдалтай үед Монголбанкнаас ам.долларын ханшийг тогтвортой байлгах зохистой арга хэмжээ аваагүй, харин ч дэд хөтөлбөрийн хүрээнд форвард хэлцэл хийж, мөн арилжааны банкуудтай своп хэлцлүүд байгуулж гадаад зээлээр дэмжиж байсан нь валютын гарах урсгалыг нэмэгдүүлж, төгрөгийн ханшийг улам сулруулсан байна.

-      Гадаад валютын ханшны чангаралтад гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт болон экспортын орлого буурсан, гадаадын зээлийн үйлчилгээний зардал өссөн нь шууд нөлөөлсөн.

-      Ханшны өсөлтийн нөлөөгөөр иргэд, аж ахуйн нэгжүүд гадаад валютын хадгаламжид эх үүсвэрээ хөрвүүлж хадгалуулах болсон байна.

-      Дээрх сөрөг нөлөөллүүдийн үр дүнд долларын зээлтэй аж ахуйн нэгжүүд хохирол хүлээн тэдгээрийн зээл хугацаа хэтэрсэн болон чанаргүй ангилалд орсон, Монголбанк болон Засгийн газрын гадаад өр төлбөр тооцоогоор мөн адил алдагдал хүлээх, төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадвар буурах, төгрөгт итгэх итгэл суларч төгрөгийн тогтворгүй байдалд нөлөөлж дотоодын барааны үнэ өсөхөд нөлөөлжээ.

-      Гадаад валютын улсын нөөц буурч, төгрөгийн худалдан авах чадвар сулрахад  Монголбанкнаас хэрэгжүүлсэн уламжлалт бус бодлогын арга хэрэгслүүд ихээхэн нөлөө үзүүлсэн байна. 

2.2.Алт худалдан авах, цэвэршүүлэх, борлуулах үйл ажиллагаа

Монголбанкны худалдан авсан алт

Эх сурвалж:Монголбанк

Сорьцын албанд 1 гр алтыг 50 төргөрөөг хайлуулж, 0-12.5 кг хэмжээнээс хамаарч 10-80 мянган төгрөгөөр сорьц тогтоон чанарыг тодорхойлж, битүүмжилсэн уутанд савлан бүртгэл тооцоолол хийж, баталгаажуулж байна.

2014 оноос хойш олборлосон, Сорьцын албаар баталгаажсан алтны дийлэнх нь Монголбанканд тушаагдаж байна. 2016 онд алтан эдлэлийн зах зээлд 13 аж ахуйн нэгжүүд 400.4 кг алтыг худалдан авч, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн зах зээлд нийлүүлжээ.

Арилжааны банкны худалдан авсан алт, кг-аар

Эх сурвалж:Монголбанк

Монголбанкны худалдан авсан болон цэвэршүүлсэн нийт алт

Эх сурвалж:Монголбанк

Алт тээвэрлэлт болон цэвэршүүлэлтийн зардал 2012 онд 304.0 сая төгрөг байснаа 2014 онд 1263.0 сая төгрөг, 2015 онд 1,054.0 сая төгрөг болж өссөн байна. Үүнд цэвэршүүлэх алтны үнийн өсөлт болон валютын ханш нөлөөлсөн байх талтай байна. Тооцооллоор нэг тонн алт цэвэршүүлэх болон тээвэрлэх нэгжийн зардал 2012 онд 174.0 сая, 2013 онд 90.4 сая, 2014 онд 126.7 сая, 2015 онд 98.6 сая төгрөг байна. Алт цэвэршүүлэх болон тээвэрлэх зардлыг унцаар илэрхийлбэл 2012 онд 4.1 ам.дол/унц, 2013 онд 1.9 ам.дол/унц, 2014 онд 2.2 ам.дол/унц, 2015 онд 1.6 ам.дол/унц байна.

Алтны арилжааны ашиг, алдагдлын байдал

ДҮГНЭЛТ:

Монголбанкны худалдан авсан алт 2016 онд 18.3 тонн болж дээд түвшинд хүрч, улмаар 2025 он гэхэд 20.0 тонн хүргэхээр байна. Монгол Улсад алт цэвэршүүлэх үндэсний үйлдвэр байгуулах, мөн стратегийн томоохон ордуудын үйл ажиллагааг эхлүүлснээр Монголбанкны худалдан авах алтны хэмжээ ихээхэн нэмэгдэхээр байна.

Иймд алт, үнэт металлын арилжаанаас бодит ашиг олж эсвэл алдагдал хүлээж байгаа өнөөгийн бодит нөхцөл байдалд дүн шинжилгээ хийж дараах арга хэмжээг авах.

-      Алтны бирж байгуулах хүрээнд одоогийн Сорьцын албыг аж ахуйн тооцоотой болгож, алтны биржийн харьяанд шинэчлэн байгуулах. Ингэснээр 16 ажилтны чадварыг сайжруулах, алт сорьцлох, чанарыг тогтоох дэд бүтэц, техник, технологийн асуудлыг бие даан шийдвэрлэж, олон улсын лабораторийн байгууллагуудтай өрсөлдөх хэмжээнд хүргэх, орон нутагт сорьцын салбараа байгуулах боломж бүрдэнэ.

-      Үндэсний алт цэвэршүүлэх үйлдвэрээр дамжуулан дотоодын алтыг цэвэршүүлэх боломжийг судалж, хэрэгжүүлэх. Ингэснээр жил бүр гаргадаг ихээхэн хэмжээний алт цэвэршүүлэх болон тээвэрлэлтийн зардлыг хэмнэнэ.

-      Монголбанк нь алтны ханш, гадаад валютын ханш болон бохир алтан дахь цэвэр алтны агууламжийг тодорхойлох аргачлалаа сайжруулах, шинэчлэх. Ингэснээр алт, үнэт металлын арилжааны ашиг сайжирна.

-      Алт, үнэт металлын арилжааг алтны биржээр гүйцэтгүүлэх. Алтны бирж нь аж ахуйн тооцоотой байгууллага учраас алтны эрсдлийг бууруулах, эрдслийг даах чадварыг өөр дээрээ хүлээнэ. Харин Монголбанк нь мөнгөжсөн алтны нөөц бүрдүүлэх шаардлагатай тохиолдолд форвард арилжаагаар дамжуулан гүйцэтгэснээр алтны арилжааны алдагдал буурна.

Гурав. Уламжлалт бус бодлогын арга хэрэгслүүд

3.1.Уламжлалт бус бодлогын арга хэрэгслүүдийг ашиглах үндэслэл, үр дүн

УИХ-ын 2012 оны 57, 2013 оны 62 дугаар тогтоол, Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2013, 2014 онд баримтлах үндсэн чиглэл, Засгийн газрын 2012-2016 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд Монголбанк, Засгийн газар хамтран “Гол нэрийн бараа, бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах дунд хугацааны хөтөлбөр”-ийн 2012 оны 10 дугаар сараас эхлэн хэрэгжүүлсэн. Хөтөлбөрүүдийн хүрээнд олгосон зээлийн хэмжээ, төлөгдсөн байдал:

/2017 оны 2 дугаар сарын эцсээр, тэрбум төгрөгөөр/

Дээрх хөтөлбөрүүдийн хүрээнд Монголбанкнаас нийт 4.8 орчим их наяд төгрөгийн санхүүжилт олгосноос, орон сууцны зээлийн хөтөлбөрийг хасч тооцвол 2012-2016 онд нийт 1,167.9 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг Монголбанк банкуудад олгосон байна.

Орон сууцны зээлийн хөтөлбөрүүдээс бусад хөтөлбөрүүдийн хувьд хэрэгжилт бүрэн зогсож, эргэн төлөх хуваарийн дагуу төлөгдсөөр 2017 оны 2 дугаар сарын эцсийн байдлаар 24.3 тэрбум төгрөгийн үлдэгдэлтэй байна. Үүнд:

1.    Хүнсний бүтээгдэхүүний зоорь, агуулахыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр олгосон санхүүжилтийн үлдэгдэл 8.8 тэрбум төгрөг байгаа бөгөөд 2017 онд багтаан төлөгдөхөөр байна.

2.    Барилгын салбарыг дэмжих чиглэлээр олгосон санхүүжилтийн үлдэгдэл 15.5 тэрбум төгрөг байгаа бөгөөд 2018 оны 01 дүгээр сард төлөгдөж дуусахаар байна.

Харин орон сууцны санхүүжилтийн тогтвортой тогтолцоог бий болгох чиглэлээр олгосон санхүүжилтийн үлдэгдэл 1,065.7 тэрбум төгрөг байна.

Монголбанкнаас дэд хөтөлбөрийн хүрээнд банканд олгохдоо банктай санхүүжилтийн гэрээ байгуулан, зээлийн эрсдэлийг оролцогч банк хариуцахаар тусгасан бөгөөд эцсийн зээлдэгчийн төлбөрийн чадвараас үл хамааран оролцогч банк Монголбанкнаас авсан санхүүжилтийг хуваарийн дагуу буцаан төлөх зохицуулалтыг хийсэн байна.

Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийн хүрээнд банкуудаас ААН-д олгосон хөтөлбөрийн үлдэгдэл

БУСАД ХӨТӨЛБӨРҮҮД

1. Ноолуурын үйлдвэрлэлийг дэмжих, экспортыг нэмэгдүүлэх арга хэмжээ

Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн 2014 оны 3 дугаар сарын 04-ний өдрийн хурлын тэмдэглэл, Монгол улсын Засгийн газрын 2014 оны 3 дугаар сарын 21-ний өдрийн 87 дугаар тогтоолын хүрээнд ноолуурын үйлдвэрлэлийг дэмжих, экспортыг нэмэгдүүлэх (НҮДЭН)арга хэмжээг Засгийн газар, Монголбанк хамтран хэрэгжүүлэхээр болсон бөгөөд уг арга хэмжээний хүрээнд үндэсний үйлдвэрүүдийн түүхий эд бэлтгэлд зориулан хөнгөлөлттэй нийт 29.7 тэрбум төгрөгийн зээлийн 7 компанид банкуудаар дамжуулан эцсийн зээлдэгчид олгосон.

Сангийн яам самнасан ноолуурын гадаад зах зээлийн үнэ 1 кг тутам нь 128,000.0 төгрөгөөс доош буурч, зээлдэгч үүргийн гүйцэтгэлийг бүрэн болон хэсэгчлэн гүйцэтгэж чадахгүй тохиолдолд үйлчлэх Монголбанкнаас банканд олгох 100.0 тэрбум төгрөг хүртэл эх үүсвэрийн үүргийн гүйцэтгэлийг батлан даасан.

Энэ арга хэмжээний хүрээнд олгосон зээл 2015 оны 02 дугаар сард бүрэн төлөгдөж дууссан байна.

2. Засгийн газрын “Сайн” хөтөлбөрийн санхүүжилт

Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй “Сайн” хөтөлбөрүүдийн хүрээнд Засгийн газар үнэт цаас гарган банкуудад арилжаалсан бөгөөд эдгээр үнэт цаас нь урт хугацаатай, купон багатай үнэт цаасууд тул банкууд Монголбанканд худалдах хүсэлтийг ирүүлсэн.

Монголбанк “Сайн малчин” хөтөлбөрийн хүрээнд гаргасан 120.0 тэрбум төгрөгийн, жилийн 3.0 хувийн хүүтэй, 3 жилийн хугацаатай, “Сайн оюутан” хөтөлбөрийн хүрээнд гаргасан 8 тэрбум төгрөгийн 1.0 хувийн хүүтэй, 1-10 жилийн хугацаатай, “Сайн хувьцаа” хөтөлбөрийн хүрээнд гаргасан 374.0 тэрбум төгрөгийн 1.0 хувийн хүүтэй, 15 жилийн хугацаатай ЗГҮЦ-ыг тус тус худалдан авсан байна.

Засгийн газрын 2016 оны 8 дугаар сарын 10-ны өдрийн 33 дугаар тогтоолоор “Сайн” хөтөлбөрүүдийн хэрэгжилтийг зогсоосон байна. Тус тогтоолтой уялдуулан Сангийн яамны зүгээс Монголбанкны эзэмшиж буй “Сайн оюутан” хөтөлбөрийн хүрээнд гаргасан 8.0 тэрбум төгрөгийн ЗГҮЦ, “Сайн малчин” хөтөлбөрийн хүрээнд гаргасан 10.9 тэрбум төгрөгийн ЗГҮЦ-ыг тус тус хугацаанаас нь өмнө буцаан худалдах хүсэлтээ 2016 оны 8 дугаар сарын 29-ний өдөр ирүүлсэн.

Монголбанк 2017 оны 2 дугаар сарын 28-ны өдрийн байдлаар “Сайн” хөтөлбөрүүдийн хүрээнд гаргасан нийт 449.7 тэрбум төгрөгийн ЗГҮЦ-ыг эзэмшиж байна.

1.    АСЕМ-ийн уулзалтын бэлтгэл ажилд зориулсан санхүүжилт

“АСЕМ Вилла” цогцолбор хотхон төслийг хэрэгжүүлэх, зочид буудлуудад хөнгөлөлттэй зээл олгоход шаардлагатай хөрөнгийн эх үүсвэрийг шийдвэрлэх талаар Монгол Улсын Засгийн Газраас 226, 331 болон 334 дүгээр тогтоолуудыг тус тус гаргасан.

Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газраас МУХБ-наас гаргах үнэт цаасыг мөнгөжүүлж ажиллахыг Монголбанкнаас хүссэн албан бичгийн дагуу Монголбанк дээрх арга хэмжээг барьцаат зээл болон урт хугацаат репо санхүүжилтийн арга хэрэгсэл ашиглан санхүүжүүлж, АСЕМ-ийн арга хэмжээний хүрээнд түнш зочид буудлуудад нийт 108.4 тэрбум төгрөг, “АСЕМ Вилла” цогцолбор төсөлд нийт 125.0 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт олгосон байна.

АСЕМ-ийн хүрээнд олгосон нийт санхүүжилт

Дээрх репо санхүүжилтийн эргэн төлөлт 2018 оны 9 дүгээр сарын 21-ний өдрөөс 2021 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн хооронд хийгдэхээр байна.

3.2. Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийн хүрээнд олгосон зээлийн хэрэгжилт, зээлийн ашиглалт, зээлийн эргэн төлөлт, үр нөлөөлөл

УИХ-ын 2012 оны 37 дугаар тогтоолоор батлагдсан Монгол Улсын Засгийн газрын 2012-2016 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр, Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2013 онд баримтлах үндсэн чиглэлийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд дунд хугацаанд инфляцийг нам, тогтвортой түвшинд байлгах үндсэн зорилтыг хангах зорилгоор Засгийн газар, Монголбанкны хооронд 2012 оны 10 дугаар сарын 22-ны өдөр “Гол нэрийн бараа, бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах дунд хугацааны хөтөлбөрийг хамтран хэрэгжүүлэх харилцан ойлголцлын санамж бичиг” байгуулж дараах дэд хөтөлбөрүүдийг хамтран арилжааны банкуудаар дамжуулан хэрэгжүүлэхээр тогтсон байна. Үүнд:

1.    “Хүнсний гол нэрийн бараа, бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах”;

2.  “Шатахууны жижиглэнгийн худалдааны үнийг тогтворжуулах”;

3.  “Өргөн хэрэглээний импортын бараа, бүтээгдэхүүний өртгийг бууруулах”;

4.  “Барилгын салбарыг дэмжих, улмаар орон сууцны үнийг тогтворжуулах” дэд хөтөлбөр.

Мөн Монголбанкны Ерөнхийлөгч, ЭХС-ийн 2013 оны А-148/95 дугаар хамтарсан тушаалаар “Нүүрсний аюулгүйн нөөц бүрдүүлэх, түлш, эрчим хүчний салбарын өвөлжилтийн бэлтгэл хангах, эрчим хүчний үнэ тарифыг тогтворжуулах” хөтөлбөрийг баталсан байна.

“Хүнсний гол нэрийн бараа, бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах” дэд хөтөлбөрийн хүрээнд:

МУЗГ, МБ-ны 2012 оны хамтран ажиллах санамж бичгийн хүрээнд МБ-ны Ерөнхийлөгч, ҮХААС-ын 2012 оны А-166/А/24 дүгээр хамтарсан тушаалаар “Хүнсний гол нэрийн бараа, бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах” дэд хөтөлбөрийг баталсан байна.

Махны нөөц бүрдүүлэх, үнийг тогтворжуулах хөтөлбөрт махны нөөцийн менежерт эргэлтийн хөрөнгийн хөнгөлөлттэй зээл олгож, нийлүүлэлтийн тогтвортой байдлыг хангах замаар махны жижиглэнгийн худалдааны үнийг тогтворжуулах нөхцөлийг тогтмол хангах зорилтыг хэрэгжүүлэхэд нийт 87.0 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэрээр санхүүжүүлэхээр тусгасан байна.

Гурилын үнийг тогтворжуулах хөтөлбөрт гурилын үйлдвэрүүдэд шинэ ургацын улаан буудай худалдан авахад хөнгөлөлттэй зээл олгох замаар гурилын жижиглэнгийн худалдааны үнийг тогтворжуулах нөхцөлийг тогтмол хангах зорилтыг дэвшүүлсэн байна. Энэ зорилтыг хэрэгжүүлэхийн тулд нийт 61.0 тэрбум төгрөгийн зээлийг хөтөлбөрт хамрагдсан ААН-үүдийн үр тарианы нөөцийг барьцаанд тооцон олгосноор гурилын жижиглэнгийн үнийг тогтвортой байлгах боломжийг бүрдүүлэхээр тусгагдсан байна.

2015 онд үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд хийсэн аудитын тайланд дараах зөрчлүүдийг тэмдэглэсэн байна.Тухайлбал,

ü Тус дэд хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ААН-ийн сонгон шалгаруулалтыг авч үзэхэд 2-6 шалгуур үзүүлэлтийг хангаагүй Од групп ХХК, Эрдэнэт фүүдс ХХК, Жавхлант групп ХХК, Улаанбаатар гурил ХХК, Милл хаус ХХК, Улаан од ХХК зэрэг гурилын үйлдвэрийг шалгаруулж 73.9 тэрбум төгрөгийн зээл олгосон нь ҮХААЯ энэхүү дэд хөтөлбөрийн 2.7.2 дахь заалтыг зөрчсөн,

ü мөн “Дархан таван нуур” ХХК-ийн захирал 314.0 сая төгрөгийг хувьдаа зарцуулсан, 157.9 сая төгрөгийн анхан шатны баримтгүй зарцуулсан, “Орхон Мандал” ХХК 2012 оны ургац хураалтын шатахуун, сэлбэгт 67.3 сая төгрөг, комбайн худалдан авахад 72.5 сая төгрөг зарцуулсан буюу нийт 611.7 сая төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээлийг зориулалт бусаар зарцуулсан, “Интосэ” ХХК 1 тн улаан буудайг 550.0 мянган төгрөгөөр худалдан авсан гэж байгаа боловч улаан буудайн төлбөрийг шилжүүлсэн баримтгүй улаан буудай авсан нь баримтаар нотлогдоогүй зэрэг зөрчлүүд илэрчээ.

Хүнсний бүтээгдэхүүний зоорь, агуулахыг нэмэгдүүлэх, эрчимжсэн мал аж ахуйг хөгжүүлэх хөтөлбөрт хүнсний зориулалттай зоорь, агуулах барих сонирхолтой хувийн хэвшилд хөнгөлөлттэй зээл олгох замаар стандартын шаардлага хангасан олон тооны зоорь, агуулах барих нөхцөлийг бүрдүүлэх зорилготой бөгөөд энэ хөтөлбөрт нийт 100.0 тэрбум төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээл олгохоор тусгагдсан байна.

“Шатахууны жижиглэнгийн худалдааны үнийг тогтворжуулах” дэд хөтөлбөрийн /SIFS/ хүрээнд:

2012 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдөр Монголбанкны Ерөнхийлөгч, Уул уурхайн сайдын хамтарсан А-171/46 дугаартай тушаал гаргаж “Шатахууны жижиглэнгийн худалдааны үнийг тогтворжуулах” дэд хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсэн байна. Уг дэд хөтөлбөрт “Ник” ХХК, “Петростар” ХХК, “Магнай трейд” ХХК, “Шунхлай” ХХК, “Сод монгол групп” ХХК, “Петрожамп” ХХК, “Жаст Ойл” ХХК, “Мон петекс” ХХК, “Ойн бирж” ХХК, “Хөрс авто сервис” ХХК, “Монсуль” ХХК, “Рысжан” ХХК, “Ундарга Увс” ХХК, “Синчи ойл” ХХК гэсэн нийт 14 аж ахуйн нэгж хамрагдсан байна.

Дэд хөтөлбөрийн зорилго нь түлш, шатахуун импортлогч компаниудын жижиглэнгийн борлуулалтад хөнгөлөлттэй зээл олгох, валютын ханшийн эрсдэлийг бууруулах зорилгоор санхүүгийн үүсмэл хэрэгслийн хугацааг уртасгах, санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэлд эх үүсвэр, хүүгийн дэмжлэг үзүүлэх замаар шатахууны жижиглэнгийн худалдааны үнийг тогтворжуулах нөхцөлийг бүрдүүлэхэд чиглэгдсэн байна.

МВ-198 “Шатахууны жижиглэнгийн худалдааны үнийг тогтворжуулах” дэд хөтөлбөр

“Шатахууны жижиглэнгийн худалдааны үнийг тогтворжуулах хөтөлбөр”-ийн санхүүжилтийн эх үүсвэрийг шатахууны импортын төлбөр тооцоонд ашигласан эсэхийг төлбөрийн баримт, гаалийн бүрдүүлэл, дансны хуулгатай тулган шалгасан аудитаар доорх аж ахуйн нэгжүүд хөнгөлөлттэй зээлээс94.4 тэрбум төгрөгийг зориулалт бусаар зарцуулж дэд хөтөлбөрийн зээлийн гэрээний 3.1.1 дэх “Хэрэгжүүлэгч компани нь санхүүгийн үүсмэл хэрэгслийг шатахууны жижиглэнгийн импортын төлбөр тооцоо хийхэд ашиглана” гэсэн заалтын зөрчсөн байна. Тухайлбал,

ü            "Хөрс автосервис" ХХК санхүүгийн үүсмэл хэрэгслийн эх үүсвэрээс 389.4 сая төгрөгөөр дотоодын ААН-ээс шатахуун худалдаж авсан, 508.9 сая төгрөгөөр өмнө нь авсан байсан шугамын зээлийг хаасан, 579.4 сая төгрөгийг бэлнээр авч зарцуулсан,

ü                 "Синчи Ойл" ХХК форвард хэлцлээр авсан валютын эх үүсвэрээс 864.6 сая төгрөгөөр Магнай трейд, Шунхлай, Хөвсгөл трейд, Петрожамп зэрэг дотоодын ААН-ээс шатахуун худалдаж авах, агуулахын түрээс төлөх зэрэгт зарцуулсан, өмнө нь авсан 642.5 сая төгрөгийн шугамын зээл (2012 онд 290.9 сая, 2014 онд 351.6 сая төгрөг)-ийг хаасан,

ü          "Шунхлай" ХХК форвард хэлцлээр авсан валютын эх үүсвэрээс зээл төлөхөд 56,199.0 сая, группын хооронд утга тодорхойгүй гүйлгээ хийхэд 20,029.9 сая, санхүү, хуулийн үйлчилгээ авах, гэрээний торгуулийн төлбөр төлөх зэрэгт 410.5 сая, мазут, битум худалдан авахад 1,151.9 сая, машин, дизель мотор худалдан авахад 922.4 сая, батерей худалдаж авахад 371.9 сая төгрөг тус тус зарцуулсан, Хьюндай моторс ХХК-д 875.3 сая төгрөг шилжүүлсэн, своп хэлцлээр авсан 2.5 сая ам.долларыг дансандаа удаан хугацаагаар байршуулсан,

ü          "Ойнбирж" ХХК форвард хэлцлээр авсан валютын эх үүсвэрээс өмнө нь авсан байсан 5,043.5 сая төгрөгийн шугамын зээл хаасан, хувь хүний дансанд 42.2 сая, газын клонк худалдан авахад 69.2 сая, ШТС-ын сэлбэг, үнийн самбар худалдан авахад 59.5 сая, мазут худалдан авахад 391.7 сая, татварын өр төлөхөд 5.9 сая төгрөгийг тус тус зарцуулсан,

ü          "НИК" ХХК нь форвард хэлцлээр авсан валютын эх үүсвэрээс 888.0 сая төгрөгөөр битум, 492.8 сая төгрөгөөр тос худалдан авсан, 1,844.5 сая төгрөгөөр шугамын зээл төлсөн,

ü          "Содмонгол" ХХК нь форвард хэлцлээр авсан валютын эх үүсвэрээс 358.1 сая төгрөгөөр шугамын зээлийн хүү төлсөн, Ундарга-Увс ХХК форвард хэлцлээр авсан валютын эх үүсвэрээс 610.0 мянган ам.долларыг зах зээлийн ханшаар төгрөгт хөрвүүлэн төлбөр тооцоо хийсэн, 1,340.2 сая төгрөгийг дотоодоос шатахуун худалдан авах зорилгоор хувь хүний дансанд шилжүүлсэн зэрэг зөрчлүүд илэрчээ.

SIFS хөтөлбөр хэрэгжүүлэх үндэслэл, үр нөлөөлөл

Хөтөлбөр хэрэгжих хугацаанд дэлхийн зах зээл дээрх түүхий газрын тосны үнэ 2012 оноос 2016 оны эхний улиралын хооронд ойролцоогоор 4 дахин буурсан байна. Үүнтэй холбоотойгоор 1 тонн автобензин, дизелийн түлшний хилийн үнэ тогтмол буурсаар байсан байна.

Дэлхийн зах зээл дээрх газрын тосны үнийн өөрчлөлт /ам.доллар/

Автобензин, дизелийн түлшний хилийн үнийн өөрчлөлт /ам.доллар/тонн/

Эх сурвалж: Газрын тосны газар

     Монголбанкнаас SIFS дэд хөтөлбөрт хамрагдсан компаниудын шатахуун татан авалтад зориулж 2013.01.25-2015.03.18-ны хугацаанд нийт 1,579.95 сая ам.долларыг хөнгөлөлттэй ханшаар худалдсан байна. Энэхүү ханшийн хөнгөлөлтөөс Монголбанк нийт 354,278.43 сая төгрөгийн алдагдал хүлээсэн байна.

2.    Монголбанкнаас SIFS дэд хөтөлбөрт хамрагдсан компаниудад 2012.11 сараас 2014.03 сарын хооронд нийт 226.4 тэрбум төгрөгийг жилийн 0.89 хувийн хүүтэйгээр арилжааны банкаар дамжуулж олгосон байна.Харин арилжааны банкууд Монголбанкны зээлийн хүү дээр 2.91 хувийн ашиг нэмж дэд хөтөлбөрт хамрагдсан шатахууны компаниудад жилийн 3.8 хувийн хүүтэйгээр зээлсэн байна. Уг зээлийн хүү нь тухайн үеийн Монголбанкны бодлогын хүүгийн дундажаас 13 дахин бага буюу 11.26-аар бага байсан байна. Монголбанк энэхүү зээлийн хүүболон бодлогын хүүгийн зөрүүгээс нийт 54,152.73 сая төгрөгийн алдагдал хүлээсэн байна.

3.    Дэд хөтөлбөрт хамрагдсан компаниудад хөнгөлөлттэй зээлийг хуваарилахдаа компаниудын шатахуун түгээх станцын тоонд үндэслэж хуваарилсан байна. 
/Уул уурхайн сайдаас Монголбанкны Ерөнхийлөгчид ирүүлсэн 2012.11.08-ны өдрийн а/644 тоот албан бичиг, 2013.12.05-ны өдрийн 1/2861 тоот албан бичиг, 2013.12.13-ны өдрийн 1/2927 тоот албан бичиг/

4.    Дэд хөтөлбөрт хамрагдсан компаниудын зүгээс дээрх нөхцөл байдалтай уялдуулж автобензин, дизелийн түлшний жижиглэнгийн үнийг бууруулах бүрэн боломжтой байсан ч Засгийн газраас татварын зохицуулалт хийж байгаа гэдгээр халхавч хийж жижиглэнгийн үнийг SIFS дэд хөтөлбөр хэрэгжих хугацаанд бууруулаагүй байна.

5.    Монголбанк уг хөтөлбөрийн улмаас нийт 408,4 тэрбум төгрөгийн хүүгийн болон валютын ханшны алдагдал хүлээж байхад хөтөлбөрт хамрагдсан аж ахуйн нэгжүүдийн татварын тайлангаас харахад ашгийн хувь хөнгөлөлттэй зээлийг олгох үед 1.6 хувь байсан бол зээлийг олгосны дараа 2013 онд 4.8 хувь, 2014 онд 6.9 хувь, 2015 онд 7.8 хувь болж тус тус нэмэгдсэн байна.

/Татварын ерөнхий газраас ажлын хэсэгт ирүүлсэн 2017.04.20-ны өдрийн 12/1133 тоот албан бичиг, түүний хавсралт/

Нүүрсний аюулгүйн нөөц бүрдүүлэх, түлш, эрчим хүчний салбарын өвөлжилтийн бэлтгэл хангах, эрчим хүчний үнэ, тарифыг тогтворжуулах хөтөлбөрийн хүрээнд:

Эрчим хүчний сайдын 2013 оны 97 дугаар тушаалаар хөтөлбөрт хамрагдах боломжтой 21 төрийн өмчит компаниас зээл эргэн төлөх чадвар, хөрөнгө оруулалтын өгөөж, ажлын чанар, засварын ажлын хөрөнгийн дутагдлын шаардлага дээр тулгуурлан сонгон шалгаруулж, нэр бүхий 18 компанитай гэрээ байгуулсан боловч Даланзадгадын ДС, Шарын-голын ДС нь арилжааны банкны зээлийн шаардлагыг хангаагүй тул хасагдаж үлдсэн 16 компанийг зээлд хамруулсан байна.

Зээлд хамрагдсан компаниудаас тус хөтөлбөрийн 2.5-д заасан “Үр дүн: 1/ТӨК-иудад 2013-2014 оны нүүрсний аюулгүйн нөөц бүрдэнэ, 2/Түлш, эрчим хүчний нийлүүлэлт тасралтгүй, найдвартай байх нөхцөл хангагдана, 3/цахилгаан, дулааны үнэ, тариф тогтвортой байж, зардлын шалтгаантай инфляцийн дарамт буурах суурь нөхцөл бүрдэнэ.” гэсэн шаардлагыг хангаагүй “Сэргээгдэх эрчим хүчний үндэсний төв”-д 500.0 сая төгрөгийн зээл олгохоор шийдвэрлэснээс 250.0 сая төгрөгийн зээл олгосон байна.

“Барилгын салбарыг дэмжих, орон сууцны үнийг тогтворжуулах” дэд хөтөлбөрийн хүрээнд:

МБ-ны Ерөнхийлөгч, БХБС-ын 2013 оны А-2/06 дүгээр хамтарсан тушаалаарбатлагдсан“Барилгын салбарыг дэмжих, орон сууцны үнийг тогтворжуулах”хөтөлбөрт дараах дэд хөтөлбөрүүд багтаж байна. Үүнд:

Барилгын гол нэр төрлийн материалын үнийг тогтворжуулаххөтөлбөртбарилгын гол нэр төрлийн материал үйлдвэрлэгч, импортлогчдод эргэлтийн хөрөнгийн хөнгөлөлттэй зээл авч үйлдвэрлэлээ өргөтгөхөд зориулж 379.0 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэрийг баталсан байна. Үүнд:

·      Барилгын гол нэр төрлийн материалын дотоодын нийлүүлэлтийн тогтвортой байдлыг хангахад 64.0 тэрбум;

·      Зайлшгүй импортлох шаардлагатай барилгын материал (цемент, арматур)-ын улирлын шалтгаантай нийлүүлэлтийн хязгаарлалтыг арилгахад 265.0 тэрбум;

·      Дэвшилтэт технологи бүхий, байгаль орчинд ээлтэй барилгын материал үйлдвэрлэх төслүүдийг дэмжихэд 50.0 тэрбум төгрөг байхаар баталсан байна.

 Орон сууцны санхүүжилтийн урт хугацааны тогтвортой тогтолцоог бий болгох хөтөлбөрийн санхүүжилтийн нийт дүн нь 800.0 тэрбум төгрөг байхаар дэд хөтөлбөрт тусгасан байна. Энэ хөтөлбөрийн хувьд Ипотекийн хоёрдогч захыг хөгжүүлэхийн тулд эхний үе шатанд санхүүгийн эх үүсвэрээр хангах, Ипотекийн хоёрдогч захад үйл ажиллагаа явуулах үндсэн санхүүгийн байгууллагыг бодлого зохицуулалтаар дэмжих үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхээр заажээ.

2015 онд хийгдсэн ШӨХТГ-ын Улсын байцаагчийн дүгнэлтэд болон 2016 онд гарсан аудитын тайланд “Барилгын салбарыг дэмжих, орон сууцны үнийг тогтворжуулах” хөтөлбөрийн хүрээнд зарим ААН-үүд гэрээний үүргээ биелүүлээгүй, орон сууцны барилга, оффисын болон бусад зориулалтаар барилга барьсан, арилжааны зээл төлсөн, дотоодоос цемент, арматурын худалдан авалт хийсэн нь БХБЯ-тай байгуулсан төсөл хэрэгжүүлэх гэрээний 4.1.8, 4.4.9 дэх заалтуудыг зөрчсөн гэж тус тус тэмдэглэгдсэн байна. Тухайлбал:

Монголбанк нь 2012 оны 11 дүгээр сараас эхлэн Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийн хүрээнд сонгогдсон аж ахуйн нэгж, байгууллагуудад арилжааны банкуудаар дамжуулан зээл олгосон байна.Эдгээр зээлийн нөхцөл болон хугацааг Засгийн газар тодорхойлдог ба оролцогч банкууд бие даан зээлийн нөхцлийг тодорхойлох боломжгүй. Түүнчлэн хөтөлбөрт хамрагдах аж ахуйн нэгж байгууллагуудыг Засгийн газар сонгон шалгаруулсан байна.

Улсын Их Хурлын 2014 оны 11 дүгээр сарын 13-ны өдрийн 69 тоот тогтоолын дагуу 2015 оноос эхлэн Монголбанк нь үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрөөс үе шаттай гарч эхэлсэн бөгөөд дотоодын банкуудад уг хөтөлбөрийн хүрээнд нэмэлт зээл, санхүүгийн хэрэгсэл олгохоо зогсоосон байна.Ирээдүйн тэтгэвэрийн нөөц сангийн тухай хууль, Улсын Их Хурлын тогтоолыг үндэслэн тайлант улиралд Монголбанкнаас орон сууцны ипотекийн зээлийн үлдэгдлийг Ирээдүйн тэтгэвэрийн нөөц сангийн хөрөнгийн эх үүсвэрийг бүрдүүлэх зорилгоор Засгийн газарт шилжүүлж, тэнцлээс хассан байна.

2016 оны 6 сарын 30-ны байдлаар орон сууцны үнийг тогтворжуулах болон хүнсний дэд хөтөлбөрийн зээлийн үлдэгдэл 126,430.1сая төгрөг байна.

Монгол Улсын Үндэсний Аудитын газраас гаргасан тайлангаар илэрсэн зөрчил, дүгнэлт, зөвлөмжийг хүлээн зөвшөөрөөгүй, гэрээний үүргээ биелүүлээгүй аж ахуй нэгжүүдийг хаацайлсан, нуун дарагдуулсан талаар.

Монгол Улсын Үндэсний Аудитын газраас “Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийн хэрэгжилт”-д хийсэн 2016 оны нийцлийн аудитын тайлангийн дүгнэлтэд:

1.    Яамдууд дэд хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэгч аж ахуйн нэгжийг сонгон шалгаруулахдаа холбогдох хууль, эрх зүйн актыг мөрдөж ажиллаагүй, зарим хөтөлбөр нь салбарын хэмжээнд мөрдөгдөж буй эрх зүйн актуудтай нийцээгүй, урьдчилсан судалгаа, төлөвлөлт, сурталчлах ажил хангалтгүй,

2.    Монгол Улсын Засгийн газар хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх санхүүжилтийн эх үүсвэрийг шийдвэрлэх талаар “Санамж бичиг”-т тусгагдсан үүрэг, яамд болон аж ахуйн нэгжүүд гэрээнд заасан үүргээ бүрэн биелүүлж ажиллаагүй,

3.    Яамдууд холбогдох байгууллагатай хамтран хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд тавих хяналтыг хангалтгүй зохион байгуулснаас хөнгөлөлттэй зээлийн зарим хэсгийг зориулалт бусаар зарцуулсан гэж дүгнэсэн байна.

Тус дүгнэлттэй холбогдуулан Төрийн Аудитын тухай хуулийн 19 дүгээр зүйлийн 19.3.1-т “аудит хийлгэсэн байгууллагад тайлангийн төслийг өгч ажлын 10 хоногийн дотор саналаа өгөхийг хүсэх;” гэж заасны дагууаудитын тайлангийн төслийг Барилга, хот байгуулалтын сайд З.Баянсэлэнгэ, Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайд Р.Бурмаа, Эрчим хүчний сайд Д.Зоригт, Уул уурхайн сайд Р.Жигжид, Зам тээврийн сайд М.Зоригт нарт хүргүүлсэн байна.

Барилга хот байгуулалтын яамнаас 2016 оны 02 сарын 02-ны өдөр № Н/02 тоот “Тайлангийн төсөлд санал хүргүүлэх тухай” албан бичгээр 9 санал, Хүнс, хөдөө аж ахуйн яамнаас 2016 оны 02 сарын 16-ны өдрийн № 01/435 тоот “Тайлбар хүргүүлэх тухай” албан бичгээр 4 санал, Эрчим хүчний яамнаас 2016 оны 02 сарын 12-ны өдрийн № Н/02 тоот албан бичгээр 5 санал, Уул уурхайн яамнаас 2016 оны 02 сарын 16-ны өдрийн № Н/1-2 тоот “Санал өгөх тухай” албан бичгээр 1 саналыг яам тус бүрийн хариуцсан дэд хөтөлбөрүүдийн хүрээнд аудитаар илэрсэн зөрчил, аудитын тайлан, дүгнэлттэй холбогдуулан ирүүлжээ.

Тус яамдуудаас ирүүлсэн саналыг ерөнхий байдлаар нэгтгэн үзэхэд “хөтөлбөр амжилттай хэрэгжиж үр дүн нь эхнээсээ харагдаж байгаа бөгөөд хөтөлбөр бүрэн хэрэгжих хугацаа дуусаагүй үед эцсийн дүгнэлт өгөх, ... хариуцлага тооцох, арга хэмжээ авах боломжгүй, яам нь хяналт тавих үүрэггүй, гэрээний хяналтыг банк тавьж ажиллана, Монголбанкнаас санал, тайлбарыг авах нь зүйтэй, хууль, гэрээний заалт, сонгон шалгаруулалтын журмыг зөрчөөгүй ...” гэх зэргээр өөрийгөө болон хууль тогтоомж, гэрээний заалт зөрчсөн аж ахуй нэгжүүдийг хаацайлж, хамгаалсан үндэслэлгүй тайлбар, санал хүргүүлсэн байх бөгөөд Үндэсний Аудитын газраас санал тус бүрийг судлан үзэж, “хамааралгүй, хүлээн авах боломжгүй, аудитын явцад холбогдох баримт материалыг гаргаж өгөөгүй” гэж хариу тайлбарласан байна.

Үндэсний Аудитын газраас “Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийн хэрэгжилт”-д хийсэн нийцлийн аудитын тайлангаар дээр дурдсан яамны сайд нарт, тэр дундаа Хүнс хөдөө аж ахуйн сайд, Барилга хот байгуулалтын сайд нарт дараах зөвлөмжийг хүргүүлсэн боловч хэрэгжилт хангалтгүй байна.

1.    Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх явцад дотоод хяналт шалгалтыг хийгээгүй, мэдээллийг бүртгэж нэгтгээгүй, аж ахуйн нэгжийн сонгон шалгаруулалтыг хууль, журамд нийцүүлэн зохион байгуулаагүй албан тушаалтнуудад хариуцлага тооцох;

2.    Аудитын явцад хөтөлбөрийн талаарх мэдээлэл, баримт материал гаргаж өгөөгүй албан тушаалтнуудад хариуцлага тооцох;

3.    Зээлийг зориулалтын дагуу ашиглаагүй аж ахуйн нэгжүүдийн зээлийг арилжааны банкны зээлийн хүүд шилжүүлэх, гэрээний дагуу хариуцлага тооцох.

Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийн үр нөлөөлөл

“Гол нэрийн бараа, бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах дунд хугацааны хөтөлбөр”-ийн хүрээнд хэрэгжсэн дэд хөтөлбөрүүдийн санхүүжилт төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш, Монгол Улсын гадаад валютын улсын нөөцөд хэрхэн нөлөөлсөн талаар:

Төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш 2013 онд 266.8 төгрөг, 2014 онд 165.2 төгрөг, 2015 онд 50.7 төгрөг, 2016 онд 478.2 төгрөгөөр суларсан байна. Тодруулан хэлбэл 2012 оноос 2017 оны 1 дүгээр улирал хүртэлх хугацаанд төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш 1104.5 төгрөг буюу 80.8%-иар суларсан байна.

2013 оноос төсөв болон Монгол Улсын Хөгжлийн банкны хөрөнгө оруулалт болон Монголбанкны санхүүжилтийн олон төрлийн дотоодын эрэлтийг дэмжих хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлж, улмаар төсөв болон мөнгөний уламжлалт бус арга хэрэгслүүдээр эдийн засагт их хэмжээний төгрөг нийлүүлж эхэлсэн нь урсгал тэнцлийн алдагдлаас үүдэлтэй валютын захад ирж буй дарамтыг хэвээр үргэлжлүүлэн 2013 оны сүүлчийн хагасаас эхлэн, сүүлийн 3-4 жилийн турш валютын ханш огцом өсч, төгрөгийн худалдан авах чадвар буурахад нөлөөлсөн байна.

Үүний хажуугаар тухайн үед олон улсын зах зээл дээр гол нэр төрлийн түүхий эдийн үнэ буурч, манай экспортын орлогоос үүдэлтэй валютын урсгалыг бууруулсан, хууль эрх зүйн зохицуулалтаар гадаадын хөрөнгө оруулагчдын бизнес эрхлэх орчин таагүй болж, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын дотогшлох урсгал огцом саарсан, Оюутолгойн бүтээн байгуулалтын хүрээнд маргаан үүсч, хөрөнгө оруулалт түр зогссон, төгрөгийн ханш макро эдийн засгийн суурь нөхцөлтэй нийцгүйгээр хэт уян хатан бус байж, ханшийг тогтвортой байлгах интервенцийн бодлого баримтласан зэрэг олон хүчин зүйлс төлбөрийн тэнцлийг 2013-2016 онуудад алдагдалтай байлгаж, ханшийг сулархад тодорхой хэмжээнд нөлөө үзүүлсэн байна.

 Төгрөгийн ханшийг экспортын орлого, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт, урсгал тэнцлийн алдагдал зэрэг эдийн засгийн суурь хүчин зүйлстэй нийцтэйгээр уян хатан байлгаж, сулруулсан бол ханш сулрах хүлээлт даамжрахгүй, их хэмжээгээр сулрахгүй, улмаар гадаад валютын нөөцөд дарамт бага учруулах байсан байна.

Гадаад валютын зах дээр 2012-2016 оны хооронд 7,007.2 сая. ам.доллар буюу их хэмжээний интервенц хийж байсан ч ханш үргэлжлэн суларч байсан нь макро суурь хүчин зүйлсийн эсрэг интервенц хийж ханшийг хамгаалах нь үр дүнгүй бөгөөд эцэстээ валютын нөөцийг шавхах эрсдэлд оруулсан байна.

Монгол Улсын Их Хурлын 2010 ны 07 сарын 15-ны өдрийн 48 тоот тогтоолоор батлагдсан “Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал”-ын “3.2.3.Төсөв, санхүүгийн салбарын аюулгүй байдал, 3.2.3.3.Гадаад валют, алтны нөөцийг үндэсний импортын нэг жилийн хэрэгцээг хангах хэмжээнээс багагүй түвшинд байлгана. Цаашид нөөцийг нэмэгдүүлэх, удирдлагыг боловсронгуй болгох урт хугацааны арга хэмжээг хэрэгжүүлнэ.” гэж заасан.

Гэтэл Монгол Улсын гадаад валютын улсын нөөц 2016 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар 1,296.4 сая ам.долларт хүрсэн байна. Энэ нь олон улсын жишиг доод түвшин болох валютын төлбөртэй импортын 3 сарын хэрэгцээг хангаж байна. Энэ нь дээр дурдсан Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалын 3.2.3.3 дахь заалттай нийцэхгүй байна. Үүнд нөлөөлсөн гол хүчин зүйл нь 2012 онд 635.5 сая ам.доллартай тэнцэхүйц интервенц хийсэн, 2013 оноос төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханшид ирсэн дарамт, огцом хэлбэлзлийг бууруулах зорилгоор 1,102.6 сая ам.доллар, 2014 онд 2,501.8 сая ам.доллар, 2015 онд 1,112.2 сая ам.доллар, 2016 онд 1,655.1 сая ам.долларын интервенц хийсэн нь өмнөх оноос 49%-иар нэмэгдэж гадаад валютын улсын нөөц буурахад нөлөөлсөн байна. Тодруулбал, 2012-2016 оны хооронд Монголбанк 7,007.2 сая ам.долларын интервенц хийсэн байна.

2013 оны эхний улирлын байдлаар гадаад валютын улсын нөөц үндэсний импортын 12 сарын хэрэгцээг хангах түвшинд байсан бол 2 сарын дараагаар буюу 2013 оны 5 дугаар сард 4.5 сарын хэрэгцээг хангах түвшинд хүртлээ буурч 2014 оны 7 сарын байдлаар хамгийн доод түвшинд буюу 2.5 сарын хэрэгцээг хангах түвшинд очсон байна.

Нийт интервенц /сая ам.доллар/

2012-2016 оны хооронд Монголбанкнаас “Гол нэрийн бараа, бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах дунд хугацааны хөтөлбөр”-ийн хүрээнд хэрэгжсэн дэд хөтөлбөрүүдийнхүрээнд мөнгөний уламжлалт бус арга хэрэгслүүдээр эдийн засагт их хэмжээний буюу 4.8 их наяд орчим төгрөгийг нийлүүлсэн нь урсгал тэнцлийн алдагдлаас үүдэлтэй валютын захад ирж буй дарамтыг үргэлжлүүлэн 2013 оны сүүлчийн хагасаас эхлэн, сүүлийн 3-4 жилийн турш валютын ханш огцом өсч, төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш 1104.5 төгрөг буюу 80.8%-иар сулрах, улмаар гадаад валютын зах дээр 2012-2016 оны хооронд 7,007.2 сая. ам.долларбуюуих хэмжээний интервенц хийснээр Монгол Улсын гадаад валютын улсын нөөц 2016 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар 1,296.4 сая ам.долларт хүрч, олон улсын жишиг доод түвшин болох үндэсний импортын 3 сарын хэрэгцээг хангах түвшингээс өсөхгүй байхад нөлөөлсөн байна.

Монголбанкны дээрх үйлдэл нь Монгол Улсын Их Хурлын 2010 ны 07 сарын 15-ны өдрийн 48 тоот тогтоолоор батлагдсан Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалтай нийцэхгүй байгаа тул тус үзэл баримтлалын “4.3.3.Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал, холбогдох хууль тогтоомж, бодлого, шийдвэрийн биелэлтэд байнгын хяналт тавьж, үндэсний аюулгүй байдлын нөхцөл байдалд үнэлгээ өгнө.” гэж заасны дагуу Монголбанкны хэрэгжүүлж ирсэн бодлого шийдвэр нь “Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал”-ын доорх заалтуудтай нийцэхгүй үйлдэл болсон эсэх талаар Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөр хэлэлцүүлэх шаардлагатай байна.

1.         3.2. Эдийн засгийн аюулгүй байдал

... хөрөнгө оруулалтын тэнцвэртэй бодлого явуулах, санхүүгийн салбарын аюулгүй байдлыг баталгаажуулах ... асуудлаар оновчтой бодлого баримтална.

2.         3.2.3. Төсөв, санхүүгийн салбарын аюулгүй байдал

3.2.3.1.Эдийн засгийн аюулгүй байдлыг хангах, урт хугацааны өсөлт хөгжлийг дэмжих эрүүл, тогтвортой, сахилга баттай санхүүгийн салбарыг төлөвшүүлнэ.

3.2.3.3.Гадаад валют, алтны нөөцийг үндэсний импортын нэг жилийн хэрэгцээг хангах хэмжээнээс багагүй түвшинд байлгана. Цаашид нөөцийг нэмэгдүүлэх, удирдлагыг боловсронгуй болгох урт хугацааны арга хэмжээг хэрэгжүүлнэ.

3.2.3.4.Мөнгөний бодлогын үр дүнг дээшлүүлж, үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн худалдан авах, хөрвөх чадварыг сайжруулж, тогтворжуулна. ... үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн дотоодын зах зээлд эзлэх хувь, хэмжээг зохистой хэмжээнд байлгана.

ДҮГНЭЛТ:

Ажлын хэсгийн хяналт шалгалтаар илэрсэн нотлох материал болон Монгол Улсын Үндэсний Аудитын газраас 2015 онд “Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийн хэрэгжилт”-д хийсэн нийцлийн аудитын шалгалтын үр дүнд үндэслэн дараах дүгнэлтийг хийж байна.

1.        Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхийн тулд бэлэн мөнгөний нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлсэн нь үнийг тогтворжуулах бус инфляци өсөх нөхцлийг бүрдүүлсэн байна.

2.               Гол нэрийн бараа бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах хөтөлбөр”-ийн хэрэгжилт үндсэндээ үр дүнгээ өгөөгүй бөгөөд төгрөгийн доллартай харьцах ханш 2012 оны 10 дугаар сард 1 ам.доллар 1393 төгрөгтэй тэнцэж байсан бол 2015 оны 10 дугаар сард 1992 төгрөгтэй тэнцэж, төгрөгийн ханш 40 хувиар суларсан нь 2013 оны 6 сараас 2014 оны 3 сар хүртэл мөнгөний нийлүүлэлт огцом ихэссэнтэй холбоотой байна.

3.            Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зорилгоор олгосон нэрлэсэн зээлийн хүү бодит зээлийн хүүгээс алдагдалтай байсан нь Засгийн газар Монголбанкны хооронд хийсэн санамж бичиг нь жинхэнэ үнэ цэнээ алдсан, үр өгөөжгүй, алдагдалтай зээл байсан байна.

4.            Яамдууд дэд хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэгч аж ахуйн нэгжийг сонгон шалгаруулахдаа холбогдох хууль, эрх зүйн актыг мөрдөж ажиллаагүй, зарим хөтөлбөр нь салбарын хэмжээнд мөрдөгдөж буй эрх зүйн актуудтай нийцээгүй, урьдчилсан судалгаа, төлөвлөлт, сурталчлах ажил хангалтгүй байна.

5.    Монгол Улсын Засгийн газар хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх санхүүжилтийн эх үүсвэрийг шийдвэрлэх талаар “Санамж бичиг”-т тусгагдсан үүрэг, яамд болон аж ахуйн нэгжүүд гэрээнд заасан үүргээ биелүүлж ажиллаагүй байна.

6.    Яамдууд холбогдох байгууллагатай хамтран хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд тавих хяналтыг хангалтгүй зохион байгуулснаас хөнгөлөлттэй зээлийн зарим хэсгийг зориулалт бусаар зарцуулсан байна.

7.            Дэлхийн зах зээл дэх газрын тосны үнэ харьцангуй тогтвортой бөгөөд ирээдүйд буурах хандлагатай байсан үед Монголбанкны Ерөнхийлөгч болон Уул уурхайн сайд хамтран “Шатахууны худалдааны жижиглэнгийн үнийг тогтворжуулах” /SIFS/ дэд хөтөлбөрийг баталж хэрэгжүүлсэн байна. Монголбанк энэхүү дэд хөтөлбөрийг хэрэгжүүлснээр зээлийн хүүгийн бодит бус алдагдалд 54,152.73 сая төгрөг, валют арилжааны ханшаас бодитоор 354,278.43 сая төгрөгийн алдагдал тус тус хүлээсэн байна. /нийт 408,431.16  сая төгрөг/. Үүнээс үзэхэд дэд хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх үед ажиллаж байсан Монголбанк, Уул уурхайн яамны холбогдох удирдлагууд газрын тосны дэлхийн зах зээлийн үнийн бодит судалгаа, цаашдын хандлага болон эдийн засгийн зөв тооцоо судалгаанд үндэслэлгүйгээр шатахууны жижиглэнгийн үнийг тогтворжуулах SIFS дэд хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсэн байна.

8.            Монголбанкны Ерөнхийлөгч Засгийн газартай харилцан ойлголцлын санамж бичиг байгуулж SIFS дэд хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхдээ Монголбанкны тухай хуулийн 23 дугаар зүйлийн 23.1.3, дахь заалтыг зөрчиж SIFS хөтөлбөрт хамрагдаж зээл авах компаниудын нэр, зээлийн хэмжээ зэргийг зааж өгсөн, 23 дугаар зүйлийн 23.1.7 дахь заалтыг зөрчиж SIFS дэд хөтөлбөрт хамрагдсан компаниудад үзүүлэх валютын ханшийн хөнгөлөлтийг тогтоож өгсөн байна.

9.            “Орон сууцны санхүүжилтийн урт хугацааны тогтвортой тогтолцоог бий болгох” хөтөлбөрийн хүрээнд олгосон санхүүжилт болон хэрэгжилтэд аудит хийхэд хамрах хүрээ өргөн, үр дүнг тодорхойлох боломжгүй байгаа тул тус хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд тусгайлсан нийцлийн аудит хийх шаардлагатай байна.

2012-2016 оны хооронд Монголбанкнаас “Гол нэрийн бараа, бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах дунд хугацааны хөтөлбөр”-ийн хүрээнд хэрэгжсэн дэд хөтөлбөрүүдийн хүрээнд мөнгөний уламжлалт бус арга хэрэгслүүдээр эдийн засагт их хэмжээний буюу 4.8 их наяд орчим төгрөгийг нийлүүлсэн нь урсгал тэнцлийн алдагдлаас үүдэлтэй валютын захад ирж буй дарамтыг үргэлжлүүлэн 2013 оны сүүлчийн хагасаас эхлэн, сүүлийн 3-4 жилийн турш валютын ханш огцом өсч, төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханш 1104.5 төгрөг буюу 80.8%-иар сулрах, улмаар гадаад валютын зах дээр 2012-2016 оны хооронд 7,007.2 сая. ам.доллар буюу их хэмжээний интервенц хийснээр Монгол Улсын гадаад валютын улсын нөөц 2016 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар 1,296.4 сая ам.долларт хүрч, олон улсын жишиг доод түвшин болох үндэсний импортын 3 сарын хэрэгцээг хангах түвшингээс өсөхгүй байхад нөлөөлсөн байна.

Төгрөгийн ханшийг экспортын орлого, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт, урсгал тэнцлийн алдагдал зэрэг эдийн засгийн суурь хүчин зүйлстэй нийцтэйгээр уян хатан байлгаж, сулруулсан бол ханш сулрах хүлээлт даамжрахгүй, их хэмжээгээр сулрахгүй, улмаар гадаад валютын нөөцөд дарамт бага учруулах байсан гэж үзэж байна.

Иймд тухайн үеийн Монголбанкны Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан Н.Золжаргалын хэрэгжүүлж  ирсэн бодлого, үйл ажиллагааны үр дүнд төгрөгийн худалдах авах чадвар их хэмжээгээр буурч, валютын ханш огцом өсч, санхүүгийн зах зээлийн тогтвортой байдал алдагдаж, Монголбанк их хэмжээний өр, алдагдал хүлээсэн байх тул Н.Золжаргалыг Эрүүгийн хуулийн 263-т “Төрийн албан тушаалтан албаны эрх мэдэл буюу албан тушаалын байдлаа урвуулах”, 264-т “Төрийн албан тушаалтан эрх мэдлээ хэтрүүлэх”, 272-т “Албан тушаалтан албан үүрэгтээ хайнга хандах” гэмт хэрэг үйлдсэн байж болзошгүй гэж үзэн хууль хяналтын байгууллагад хандаж шалгуулах шаардлагатай гэж дүгнэлээ.

Мөн дээрх үйлдлээс шалтгаалж төрд онц их хэмжээний хохирол учирсан байж болзошгүй байх тул хохирлыг буруутай этгээдээр нь нөхөн төлүүлэх ажиллагааг Төрийн албаны тухай хуулийн 35 дугаар зүйлийн 35.1.2-т " ... албан тушаалтны буруутай үйл ажиллагаанаас төрд учруулсан хохирлыг арилгуулахаар төрийн нэрийн өмнөөс шүүхэд нэхэмжлэл гаргах”, Прокурорын байгууллагын тухай хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.1-т “Прокурор төрийн ашиг сонирхол зөрчигдсөн гэж үзвэл төрийн байгууллагын хүсэлтээр иргэний хэргийг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд зохигчийн төлөөлөгчөөр оролцоно.” гэж заасны дагуу шүүхийн журмаар шийдвэрлүүлэх шаардлагатай.

Дөрөв. Монголбанкнаас гаргасан тушаал, шийдвэрүүд хууль тогтоомжид нийцсэн эсэх, нээлттэй байдал

Монголбанкан дахь төрийн болон байгууллагын нууц, аюулгүй байдлыг хамгаалах талаарх журам нь хууль, тогтоомжид нийцэж буй эсэх

2004 оны 01 дүгээр сарын 02-ны өдрийн Төрийн нууцын жагсаалт батлах тухай хуулийн “1 дүгээр зүйл. Дор дурдсан мэдээ, баримт бичиг, эд зүйл, объект, үйл ажиллагааг Монгол Улсын төрийн нууцад хамааруулна:” гэж заасан. Тус жагсаалтад Монголбанкны үйл ажиллагаатай холбоотой дараах үйл ажиллагаа, мэдээ баримт бичгийг нууцад хамааруулсан байна. Үүнд:

1. Нэг.Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын хүрээнд:

“4. Гадаад орон, олон улсын байгууллагатай ... Төв банк санхүүгийн салбарт хамтран ажиллах болон өр, зээл, тусламжтай холбоотой гэрээ хэлэлцээрийн төсөл, тэдгээрийн боловсруулалтын шатанд хамаарах мэдээ, баримт бичиг, эд зүйл, объект, үйл ажиллагаа

/Нууцын зэрэглэл-нууцалсан зэрэглэлээр, Нууцлах хугацаа-тусгайлан заагаагүй бол хүчин төгөлдөр болтол/

1. Гурав.Эдийн засаг, шинжлэх ухаан, техник технологийн хүрээнд:

34. Улсын эрдэнэсийн сан, мөнгөн тэмдэгтийн нөөцтэй холбогдсон болон нөөцийн сангийн байршил, тэдгээрийн хамгаалалттай холбогдох мэдээ, баримт бичиг

/Нууцын зэрэглэл-Маш нууц, Нууцлах хугацаа-байнга/

36. Бэлэн мөнгө хэвлэх, устгах болон алт, эрдэнэсийн зүйл, бэлэн мөнгө тээвэрлэх зам, цаг хугацаа, хамгаалах хүч, хэрэгслийн тухай мэдээ, баримт бичиг

/Нууцын зэрэглэл-Маш нууц, Нууцлах хугацаа-5 жил/

1995 оны 4 дүгээр сарын 18-ны өдөр батлагдсан Төрийн нууцын тухай хуулийн 6 дугаар зүйл.Төрийн нууцын жагсаалт, 2 дахь хэсэгт “Хууль гаргахгүйгээр аливаа мэдээ, баримт бичиг, эд зүйл, объект, үйл ажиллагааг төрийн нууцад хамааруулахыг хориглоно.”, 11 дүгээр зүйл.Төрийн нууцын зэрэглэл, 4 дэх хэсэгт “Төрийн нууцын зэрэглэлийг тодорхойлсон тэмдгийг төрийн нууцад үл хамаарах мэдээ, баримт бичиг, бусад зүйлд хэрэглэхийг хориглоно.” гэж заасан.

Зөрчил:

1. Монголбанкны Ерөнхийлөгчийн 2013 оны 7 дугаар сарын 19-ний өдрийн Дугаар А-150 тоот “Журам батлах тухай” тушаалаар “Монголбанкан дахь төрийн болон байгууллагын нууц, аюулгүй байдлыг хамгаалах журам”-ыг нэгдүгээр хавсралтаар, “Монголбанкан дахь төрийн болон байгууллагын нууцын жагсаалтыг хоёрдугаар хавсралтаар” баталсан байна. Тус жагсаалтад дурдсан доорх мэдээлэл нь Төрийн нууцын тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэг, 11 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсэгт заасныг зөрчиж, “Төрийн нууцын жагсаалт батлах тухай” хуульд хамаарахгүй дараах мэдээлэл, баримт бичгүүдийг төрийн нууцад хамааруулан нууцалж, хууль зөрчсөн байна. Үүнд:

Ø  Төв банкнаас арилжааны банк, банк бус санхүүгийн байгууллага, Засгийн газартай байгуулсан зээлийн болон хадгаламжийн бүх төрлийн гэрээ, хэлцэл, холбогдох тайлан;

Ø  ... валют нөөцтэй холбоотой, ... мэдээ баримт бичиг;

Ø  ... алт цэвэршүүлэх, зоос цутгах гэрээ хэлцэл, холбогдох мэдээ баримт бичиг;

Ø  Монголбанкнаас гадаадын банк олон улсын байгууллагатай байгуулсан гэрээ, санамж бичиг;

Дээрх мэдээллүүдийг Төрийн нууцын тухай хууль болон Төрийн нууцын жагсаалт батлах тухай хуулийг зөрчин 2013 оны 7 дугаар сарын 19-ний өдрөөс 2016 оны 12 дугаар сарын 05-ны өдрийг хүртэл нууцалсан байна.

1. Монголбанкны Ерөнхийлөгчийн 2013 оны 7 дугаар сарын 19-ний өдрийн Дугаар А-150 тоот “Журам батлах тухай” тушаалын хоёрдугаар хавсралтаар батлагдсан “Монголбанкан дахь төрийн болон байгууллагын нууцын жагсаалт”-ын дагуу 59-н /хүснэгт 1/ мэдээллийг байгууллагын нууцад хамруулсан байна.

Монголбанкны удирдлага хууль бус байж болзошгүй үйл ажиллагаагаа нууцлах зорилгоор Монголбанкны үйл ажиллагаатай холбоотой дийлэнх мэдээлэл, баримт бичгүүдийг байгууллагын нууцад хамруулж, хуулиар эрх олгогдсон төрийн байгууллага, албан тушаалтан, иргэн, хуулийн этгээд шууд танилцах боломжгүй, төрийн нууцтай адилтган үзэх журам баталж, мөрдүүлэн ажилласан байна.

Тодруулбал, журмын Тав.Төрийн болон байгууллагын нууц мэдээ, баримт бичигтэй танилцах, “5.1. Нууцтай танилцах эрх бүхий албан тушаалтны нэрийг холбогдох материалын хамт Тамгын газар Тагнуулын байгууллагад албан бичгээр хүргүүлж, ирүүлсэн саналыг нь үндэслэн Монголбанкны Ерөнхийлөгчийн тушаал гаргаж бүртгэлд оруулна.”, “5.2. Нууцад хамаарах мэдээ, баримт бичиг, биет зүйлийг Төв банкны аюулгүйн албаны ажилтан энэ журмын 5.1-д заасан албан тушаалтанд танилцуулна. ...” гэж зохицуулсан нь байгууллагын нууцыг төрийн нууцтай адилтган үзэж, Тагнуулын байгууллагаас зөвшөөрөл авч танилцдаг байхаар зохицуулж, хуулиас давсан зохицуулалт бүхий журам баталсан байна.

Цаашилбал дараах мэдээллүүдийг байгууллагын нууц гэх нэрийдлээр хуулиас давсан зохицуулалт бүхий журам жагсаалт баталж, төрийн нууцтай адилтган үзэж, хуулиар эрх олгогдсон төрийн байгууллага, албан тушаалтан, иргэн, хуулийн этгээд шууд танилцах боломжгүй байдлаар нууцалсан зөрчил илэрлээ.

Хүснэгт 1