Монгол Улсын Шүүхийн Ерөнхий зөвлөлөөс нийт шүүгчдийн хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг олон нийтэд ил болгосон билээ. Үүнтэй холбоотойгоор Монгол Улсын Дээд шүүхийн Эрүүгийн хэргийн танхимын шүүгч Ч.Хосбаяртай ярилцлаа.

-Шүүгчдийн ХОМ олон нийтэд ил болсон. Үүнтэй холбоотойгоор таныг хамгийн “баян” шүүгчээр тодорхойлоод байгаа. Та өөрийн мэдүүлсэн хөрөнгийнхөө талаар тайлбар өгөхгүй юу?

-Өнгөрсөн жил би хамгийн “ядуу” шүүгчээр тодорч байсан бол энэ жил хамгийн “баян” шүүгч гэх нэртэй боллоо. Юуны өмнө төрийн өндөр албан хаагчдын хөрөнгө оруулгын мэдүүлэг олон нийтэд ил байх нь хууль ёсных. Гэвч тэрхүү мэдүүлсэн хөрөнгийг зөв тайлж, олон нийтэд тайлбарлана гэдэг их чухал. Харин миний хөрөнгийн талаар олон нийтэд ташаа тайлбарласан. Тийм болохоор энэ асуудлаар тодорхой зөв ойлголт өгье гэж бодсон юм.

Зөвхөн минийх ч биш хэд хэдэн шүүгчийн эрх ашгийг хөндсөн учир тэдгээр шүүгчтэй хамтарч олон нийтэд энэ асуудлыг тайлбарлах байх гэж бодоод хэсэг чимээгүй байлаа. Гэтэл гадуур буруу мэдээлэл яваад байгаа учир үүнд тайлбар өгөх ёстой гэж хувьдаа бодлоо. Ерөөсөө алдаа гарчихаад байгаа юм. Тэгэхээр үүнийг залруулахгүй бол болохгүй ээ.

-Таны өгсөн хөрөнгө орлогын мэдүүлэгт үү?

-Тийм. Энэ хөрөнгө орлогын мэдүүлэг гэдэг чинь санхүүгийн баримт бичиг шүү дээ. Тийм учраас үүнийг зөв уншиж сурах ёстой юм байна л даа. Гэтэл энэхүү баримт бичгийг хүн бүр зөв уншиж чадахгүйтэй холбоотойгоор зарим шүүгчдийн эрх ашиг хөндөгдөж байна. Тэгэхээр орлого гэж юу юм бэ. Энэ бол ашиг гэж ойлгож болохгүй. Орлого гэдэг бол миний дансаар дамжиж буй мөнгө болгон орлого болчихоод байгаа юм. Жишээлбэл, зуун сая төгрөгийн үнэтэй байртай шүүгч байлаа гэж бодъё. Энэ байраа жоохон томруулъя гэж бодоход банкнаас зээл авна. Ингээд өөрийнхөө байрыг зуун саяаар зараад, үүн дээрээ банкнаас авсан тавин сая төгрөгийнхөө зээлийг нэмээд зуун тавин сая төгрөг болж байгаа юм. Улмаар зуун тавин сая төгрөгөөр шинэ байр авлаа. Тэгэхээр хуучин байраа зуун сая төгрөгөөр зарлаа гэхэд миний дансанд зуун сая төгрөгийн орлого орж ирнэ. Дээр нь банкнаас зээлсэн тавин сая төгрөг миний данс руу орох болохоор нийлээд зуун тавин сая төгрөгийн орлого орж ирсэн гэсэн үг. Мөн зуун тавин саяаар шинэ байр авсан учир бараг 300 сая төгрөгийн орлого гэж уншигдахаар байгаа юм. Тэгэхээр тэрхүү хөрөнгө орлогын мэдүүлэгт орлого гэсэн багана дотор 300 сая төгрөг гэж бичигдэхээр байгаа юм. Үүнийг би ч сайн ойлголгүй явж. Тэгэхээр Ч.Хосбаяр гэх шүүгчийн орлого ийм хэмжээнд байжээ гэж Шүүхийн ерөнхий зөвлөл ерөнхий базсан хэлбэрээр олон нийтэд ил гаргасан. Тэгэхээр олон нийт намайг 300 сая төгрөгийн жилийн орлоготой гэж ойлгохоор байгаа юм. Гэтэл тийм биш. Шүүхийн Ерөнхий зөвлөлөөс тэрхүү 300 сая төгрөгийн орлого гэдгийн цаад задаргааг мөн гаргах ёстой. Гэтэл нийт шүүгчдийн орлогын задаргааг гаргах нь хэцүү, хууль бус байж мэдэх. Тэгэхээр яах уу. Олон нийтэд их хөрөнгө гэж харагдсан нэр нь гараад байгаа цөөн хэдэн шүүгчдийн эд хөрөнгийн задаргааг ил болгочихмоор байгаа юм. Тэгвэл их ойлгомжтой болно. Учир нь миний хөрөнгийн задаргаа руу оръё л доо. Тухайлбал намайг дөрвөн байртай, таван машинтай, 268 сая төгрөгийн орлого олсон гэсэн гурван асуудлыг яриад байгаа. Тийм болохоор Ч.Хосбаяр шүүгч хамгийн “баян”-аар тодорчихсон. Гэтэл миний өгсөн хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг хараад зөв уншиж чаддаг хүн бол өөрөөр ойлгоно. Юу гэхээр 268 сая төгрөгийн орлогыг уншихдаа 200 саяын байр зарж. Харин 68 сая төгрөг нь орлого. Үүний 43 сая төгрөг нь цалин. Цалингийнх нь 25 сая төгрөг нь энэ шүүгчийн эхнэрийнх нь жилийн орлого гэж ойлгоно. Тэгэхээр дээрх 200 сая төгрөгийг Ч.Хосбаяр шүүгчийн жилийн орлого гэж ойлгох учиргүй юм. Энэ хүн байраа зарж, банкнаас зээл авч. Энэ бүх мөнгө нь өөрийнх нь дансаар ордог болохоор орлого гэж мэдүүлэх учиртай юм байна гэж ойлгох нь зөв юм.

-Гэтэл олон нийт Ч.Хосбаяр гэх шүүгчийн жилийн тогтмол орлого нь 268 сая төгрөг гэж ойлгоод байгаа шүү дээ...

-Үүнийг хүмүүс ашиг гэж хараад байгаа. Гэтэл 200 сая төгрөгийн байртай байж байгаад түүнийгээ зарж, 200 сая төгрөгтэй болсон. Харин байр байхгүй. Зүгээр л 200 сая төгрөгтэй болсон юм. Тэгэхээр хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг хэн яаж уншихаас хамаараад тухайн хүний хөрөнгө янз янз гардаг юм байна. Өнгөрсөн жил намайг 660 сая төгрөгийн өртэй, хамгийн “ядуу” шүүгч гэж шалгаруулчихсан байсан. Өнөөдөр би 200 сая төгрөгийг нь төлчихсөн болохоор 400 сая төгрөгийн өртэй л байж байна.

-Таны орлого бол ийм юм байж. Гол нь хөрөнгийн задаргааг харах ёстой гэж ойлголоо. Тэгвэл таны мэдүүлсэн таван автомашин ямар учиртай юм бэ?

-Машин дээр би ингэсэн юм. Хөрөнгө орлогын мэдүүлэгдээ “Land rover”-ийн “Range rover” маркийн автомашин нэг гэж бичсэн. Энэ юу гэсэн үг вэ гэхээр “Land rov­er” компанийн үйлдвэрлэсэн “Range rover” маркийн машин л гэсэн үг шүү дээ. Гэтэл гадуур хоёр автомашин гэж ойлгож. Тэгэхээр надад “Land rover” гэдэг машин байхгүй. Ингээд нөгөө таваас чинь нэг нь хасагдчихлаа, тийм үү.

-За, тэглээ...

-Хамгийн тансаг хоёр машинтай гэж гадуур яриад байгаа болохоор би үүнийг тайлбарлаж байгаа юм. Миний мэдүүлсэн тэрхүү “Range rov­er” гэх автомашин бол гурван сая төгрөгөөр үнэлэгдсэн 1988 оны тэрэг юм. Үүнийг миний хөрөнгө орлогын мэдүүлэг зөв уншиж чаддаг хүн шууд мэднэ. 1988 оны машин шүү дээ. Энэ машины гэрчилгээ нь надад бий. Энэхүү машин Монголд 1996 онд орж ирсэн юм. Би энэ машиныг 2001 он хүртэл унсан уу даа. Тухайн үед би төрийн албанд ажилладаггүй байлаа. Ийм машин ч ховор байсан байх. Ингээд унаад явж байтал машины маань мотор нь цохьчихсон. Янзлуулъя гэхээр манайд сэлбэг нь олдохгүй болохоор нь айлын хашаанд аваачаад орхисон. Сүүлд дүүгээсээ миний нөгөө мотор нь цохьчихсон машин яасан бэ гэсэн чинь төмрийн сэлбэгэнд өгсөн гэнэ лээ.

-Тэгээд байхгүй болчихсон автомашиныг яагаад хөрөнгө орлогын мэдүүлэгдээ бичсэн юм бэ. Хасуулчихаж болоогүй юм уу?

-Хасуулж болохгүй байгаа юм. Учир нь тэр автомашин 2000 оны эхээр мотор нь цохьчихоор нь янзалж чадалгүй айлын хашаанд хаялаа гэж хэллээ шүү дээ. Тийм болохоор нэгэнт унахгүй байгаа машины татварыг нь төлөөгүй юм. Ингэж явсаар өдийг хүрсэн л дээ. Өөрөөр хэлбэл 18 жил замын хураамж төлөөгүй, угаасаа явахгүй байсан машин. Тийм болохоор Замын цагдаагаас хасаж өгөхгүй байгаа юм. Хасуулъя гээд очихоор ийм, ийм татвар төлөх ёстой гэдэг. Ийм асуудал байгаа болохоор л миний нэр дээр өдийг хүртэл яваад байгаа хэрэг шүү дээ. Нэгэнт миний нэр дээр байгаа учир хөрөнгө орлогодоо мэдүүлэхээс өөр аргагүй болчихож байгаа юм. Миний мэдүүлснийг зөв уншдаг хүн харвал энэ машин гурван сая төгрөгөөр үнэлэгдсэн, 1988 оны автомашин байна гээд л харчихна. За ингээд байхгүй хоёр машин хасагдчихлаа.

-Одоо гурван автомашины асуудал байна уу?

-Тийм ээ. Энэ гурван машин бас ийм учиртай. Миний эхнэр бид хоёр нэг, нэг автомашинтай. Би “Land-70”-тай, эхнэр маань “High lander” гэдэг машинтай. Харин тэр “Nissan murаno” маркийн автомашин нь миний эхнэрийн компанийн машин. Компанийн ажилчид ажилдаа унадаг л машин байхгүй юу. Эхнэр бид хоёрын машин хоёулаа лизингийх. Гэтэл намайг тансаг зэрэглэлийн таван автомашинтай гээд буруу ойлгочихоод байна. Миний өгсөн мэдүүлгийг нарийн унших хэрэгтэй байгаа юм л даа. Ороод уншихад бүгд л бичээстэй байгаа.

-Тэгвэл дөрвөн байрныхаа учрыг тайлбарлахгүй юу?

-Үүнийг би товчхон хэлье. Надад нэг байр байгаа. Миний амьдарч байгаа байр. Нөгөөх нь зуслангийн байшин. Үүнийг мэдүүлгээс харвал 25 сая төгрөгөөр үнэлэгдчихсэн байгаа. Гэтэл зун л амьдардаг 40 метр квадрат талбайтай жижигхэн байшинг орон сууц гэж яриад байгаа. Ерөнхий утгаараа ингэж үзэх ёстой л байх. Гурав дахь орон сууц гэдэг нь надад Гачууртад нэг хашаа байшин байдаг юм. Бас жижигхэн, 22 метр, квадрат. Би нохой тэжээх хоббитой. Түүнийгээ тэнд байлгадаг юм. Харин дөрөв дэх нь гучин жил амьдарч, гурван хүүхдээ төрүүлж, өсгөсөн Оросын өмчийн 17 дугаар хорооллын угсармал байр бий. Одоо тэнд манай дүү нар амьдарч байгаа. Энэ байрыг ч би хөрөнгө орлогын мэдүүлэгдээ бичдэг. Миний одоо амьдарч байгаа байр 300 сая төгрөгийн байрцаанд байгаа. Ер нь өөрийн гэсэн хөрөнгөтэй ч болж амжаагүй байгаа юм. Шуудхан хэлэхэд надад гадуур яригдаад байгаа шиг тансаг зэрэглэлийн таван автомашин, жил бүр орж ирдэг 268 сая төгрөг, дөрвөн байр байхгүй. Миний ХОМ-ийн задаргааг харах хэрэгтэй. Тэгэхээр нийт шүүгчдийн хөрөнгийн мэдүүлгийг ингэж задаргаагаар нь тайлбарлаж, гаргана гэхэд хэцүү л дээ. Харин Шүүхийн ерөнхий зөвлөлөөс маргаан дагуулаад байгаа тэр хорь орчим шүүгчийн мэдүүлгийг олон нийтэд дэлгэрэнгүй хүргэчих хэрэгтэй юм болов уу л гэж бодоод байгаа юм. Ер нь Шүүхийн ерөнхий зөвлөл гэдэг байгууллага ХОМ-ийн мэргэжилтэн биш. Мэргэжилтэн нь Авлигалтай тэмцэх газар шүү дээ. Тийм болохоор мэргэжлийн байгууллага нь ХОМ-ийг задлаж, олон нийтэд тайлбарлах нь зөв. Шүүхийн ерөнхий зөвлөлөөс шүүгчдийн хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг олон нийтэд зарлаж, шүүгчийн хөрөнгөөр байр эзлүүлээгүй гэдэг нь ойлгомжтой. Харин ямар хүмүүс, ямар тоог нь аваад тэр шүүгч баян, тэр нь өртэй гэж гаргаад байгааг би ойлгохгүй байна. Үүний учрыг олох ёстой. Магадгүй намайг янз бүрийн хэргийг шийдэж байсан болохоор зориуд ингэж мушгисан мэдээлэл гадуур цацсан байж болошгүй гэж бий хардаж байгаа. Гэхдээ би ямар нэгэн хэвлэл мэдээлэлд ч юм уу зориуд миний хөрөнгө орлогын мушгисан хүнд гомдсон зүйл бол байхгүй. Эцэстээ ХОМ-ийг мэргэжлийн хүн л уншиж, олон нийтэд мэдээлэл ёстой байж дээ л гэж бодож байна. Өөрөөр хэлбэл сэтгүүлчид санхүүгийн баримт уншиж чаддагүй юм байна гэж ойлгоод байгаа юм.

-Төрийн албан хаагчдын хамгийн өндөр цалинг шүүгчид авдаг. Тэр утгаараа банкнаас зээл авсан шүүгчид их байна...

-Нэг үеэ бодвол шүүгчдийн цалин нэмэгдсэн нь үнэн л дээ. Хуучин бол шүүгчид айлын өрөө түрээсэлдэг, гэрт амьдардаг байлаа. Гэхдээ өөр боллоо гээд бид хөрөнгөжөөгүй. Бид зүгээр зээлээ төлж чаддаг л болсон. Тийм болохоор зээл авах сонирхолтой байдаг. Шүүгчид цалингаа хурааж байгаад автомашин авах ч гэдэг юм уу, эсвэл орон сууц худалдаж авах боломжгүй шүү дээ. Тэгэхээр зээл авч энэ бүгдийг худалдаж авахаас өөр аргагүй юм.

-Саяхан УИХ-ын гишүүн Х.Нямбаатар телевизэд ярилцлага өгөхдөө зарим шүүгчдийг хууль бусаар хөрөнгөжсөн байдаг, авлигал авдаг гэх утгатай зүйл ярьсан. Гишүүний ярьсан шиг тийм шүүгч бий юу?

-Байна уу, үгүй юу гэдгийг харуулахын тулд Шүүхийн ерөнхий зөвлөлөөс нийт шүүгчдийн хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг ил болгосон шүү дээ. Тэр дотор дансандаа сая ам.долларын хөрөнгөтэй шүүгч гарч ирсэнгүй л дээ. Тэгэхээр Х.Нямбаатар гишүүн яг юу ярих гэснийг би сайн ойлгоогүй. Зүгээр шүүх засаглалд шинэчлэл хэрэгтэй гэж хэлэх гэсэн юм болов уу даа. Мөн шүүгч нарт сахилга бат, дэг хэрэгтэй гэх гэсэн үү, мэдэхгүй. Эрхэм гишүүн яг миний эсрэг юм ярьж хэлээгүй болохоор надад хэлэх юм алга.

-Шүүгч хүний гол бүтээгдэхүүн нь шийдвэр гаргах гэдэг. Таны өнгөрсөн хугацаанд гаргасан бүтээгдэхүүн хэр чанартай байсан гэж бодож байна?

-Би өнгөрсөн хугацаанд аливаа хэрэг маргааныг хянан шийдвэрлэхдээ хараат бусаар ажиллаж чадсан гэж боддог. Миний гаргасан шийдвэрүүдийг маш хууль бус болчихлоо гээд гомдол гаргасан, эсэргүүцэж жагсан тохиолдол нэг ч байхгүй. Шүүгч хүн Монгол Улсын нэрийн өмнөөс шийдвэр гаргадаг болохоор бүхнийг хуулийн хүрээнд зөв л гаргах ёстой. Тийм болохоор би зөв шийдвэр гаргасан гэдэгтээ итгэл төгс байгаа.

Э.Мөнхтүвшин

Эх сурвалж: Өдрийн сонин