Намрын налгар цаг цаашилж, хүйтний улирал морилоод бараг сар болох гэж байна. Энэ хугацаанд орон нутаг болон нийслэлд цас их унасан учир тэр хэрээр хүйтний эрч чангарч байна. Тиймээс өвлийг өнтэй давах их ажлыг энд тэндгүй өрнүүлээд буй.

Энэ цаг үед нийслэлчүүдийн нэн түрүүнд бэлтгэх бүтээгдэхүүн бол түлш юм. Өөрөөр хэлбэл, нүүрс, мод. Үүнийг л гэр хорооллынхон түлж, өвлийг өнтэй давдаг жамтай. Гэтэл сүүлийн арван жилд болж байгаагүй хүйтэн өвөл тохиох сургаар эсвэл цас орсонтой холбоотой ч юм уу нүүрс, модны үнэ огцом нэмэгдсэн талаар иргэд ярьж эхлэв. Тэдний хэлж буйгаар түлээний үнэ өнгөрсөн жилийн мөн үетэй харьцуулахад хэд дахин нэмэгдсэн гэнэ. Тиймээс үүний дагуу энэ удаагийн сурвалжлагыг Баянзүрх дүүргийн “Цайз” захаас бэлтгэн хүргэж байна.

ТОМ ШУУДАЙТАЙ НҮҮРС 4500-5000, ЖИЖИГ НЬ

        1800- 2000 ТӨГРӨГИЙН ҮНЭТЭЙ БАЙВ “Цайз” захын ойр орчимд буюу замын хоёр талаар том, жижиг шуудайтай болон “Портер”-той нүүрс зарж байгаа дүр зурагтай таарав. Үүний цаана хашаан дотор хэсэг хүн нүүрс буталж, түүнийгээ шуудайлж байгаа харагдлаа. Бид хэд хэдэн газраас нүүрс, мод ямар үнэтэй байгаа талаар тодруулав. Тэдний хэлснээр, Налайхын нүүрс том шуудайтай нь 4500-5000, жижиг нь 1800-2000 төгрөгийн үнэтэй байлаа. Харин Багануурын нүүрсний том шуудайтай нь 3000- 3500, жижиг нь 1500-1800 төгрөгийн ханштай байна. Тодруулбал, замын наана цаана байрлаж буйгаараа ялгаатай үнэтэй худалдаалж байлаа. Иргэд шуудайгаар нь цөөн тоотой авч байгаа тохиолдолд үнийг нь харьцуулаад яваад байдаггүй тааралдсан газраасаа авдаг гэнэ. Харин олон тоогоор нь эсвэл “Портер”-оор нь авахаар бол хэдэн төгрөгөөр хямдхан худалдаалж буй газраас авахыг зорьдог байна. Нэгэн иргэн “Портер” нүүрс авахаар зэхэж байгаа бололтой хуурай болон хогтой эсэхийг нь тодруулж байгаатай таарлаа. Түүний асуусан нүүрс Налайхынх бөгөөд дэвшнээс дээш овоолсон учир 240 мянган төгрөгийн үнэтэй байв. Худалдан авагчийн гэр “Цайз” захтай ойрхон төдийгүй халтиргаа гулгаагүй, өгсүүр биш газар байрладаг учир 235 мянган төгрөгөөр авахаар тохиролцсон юм. Худалдан авагч иргэн тэрбээр “Цайз захын ойр орчимд нүүрсний үнэ харилцан адилгүй байна. Би сая замын хойд талаар үнэ ханш, хуурай, нойтон зэргийг нь сураглаж яваад энд ирээд сэтгэлд нийцсэн тул авахаар боллоо. Ерөнхийдөө өнгөрсөн жилийнхтэй харьцуулахад нүүрсний үнэ маш өндөр байна. Манайх “Портер” нүүрсийг хоёр сар түлдэг учир 2-3 тэвш нүүрсээр өвлийг давдаг. Хоёулаа ажил хийж байгаа тулдаа аргалж байна. Түүнээс эдийн засгийн хямралтай байгаагийн зэрэгцээ тогтмол ажил эрхэлдэггүй иргэд ийм үнэтэй нүүрсийг авч чадахгүй. Тиймээс өдрийн хэмжээндээ тааруулж шуудайгаар авах нь их байх шиг санагдлаа. Яагаад үнэ нь огцом нэмэгдчихсэн юм гэхээр “цаанаа үнэ нь өссөн” гэх юм ” хэмээв.

Түүний хэлсэнчлэн нүүрсийг шуудайгаар нь авч байгаа иргэд тухайн газарт цөөнгүй ажиглагдлаа. Тиймээс мод, нүүрсний үнэ огцом нэмэгдсэнээр иргэдийн амьдрал, эдийн засагт хэрхэн нөлөөлж байгаа талаар иргэн Б.Батсайханы сэтгэгдлийг сонслоо. Тэрбээр “Портер” нүүрс 240 мянган төгрөгөөс буухгүй байна. Ийм өндөр үнэтэй байгаа учраас аргаа барсандаа Багануурын хоёр шуудай нүүрс авлаа. Уг нь өнгөрсөн жилийн өдийд “Портер” нүүрс 140-150 мянган төгрөг л байсан санагдаж байна. Гэтэл өвөл дөнгөж эхэлж байхад яагаад ийм өндөр үнэтэй болчихдог юм бол” хэмээн гайхлаа. Ерөнхийдөө, “Цайз” захын ойр орчимд “Портер”-ийн тэвштэй чацуу Налайхын нүүрс 180-200 мянга бол овоолсон нь 230-250 мянган төгрөгийн үнэтэй байв. Харин Багануурынх үүнээс хэдэн төгрөгөөр арай хямдхан байлаа.

НАЛАЙХЫН НҮҮРС ОЛДОЦ БАГАТАЙ БАЙНА

        Багануурын нүүрс Налайхынхаас хэдэн төгрөгөөр хямдхан байдаг нь хэд хэдэн шалтгаантай. Тухайлбал, Багануурын нүүрс утаа тортог ихтэй, шаталт муу учир илч багатай гэдэг. Гэсэн ч иргэд амьжиргааныхаа төвшинд тааруулж сонголтоо хийхийн сацуу Налайхын нүүрсийг худалдан авах сонирхолтой байдаг аж. Гэсэн ч эдийн засгийн хямрал, ажилгүйдэл зэргээс шалтгаалан энэ удаад иргэд ихэвчлэн Багануурын нүүрсийг худалдан авч байгаа гэнэ. Бас нэгэн шалтгаан нь, Налайхын нүүрс олдоц багатай байгааг худалдагчид онцлов. Жил бүрийн өдийд нүүрсний үнэ буудаг боловч одоогоор нэмэгдсээр байгаа талаар жижиглэнгийн худалдагч Ж.Оюунаа хэллээ. Түүнтэй бид мод, нүүрсний үнэ ханш болон цаашид буурах хандлага байгаа эсэх талаар цөөн хором ярилцлаа.

-Налайхын нүүрс олдоц багатай байгаа гэсэн. Ямар шалтгаантай юм бол?

-Олдоц багатай нь үнэн. Учир нь, цаанаасаа орж ирэх нь бага байгаа. Налайхын уурхайн хэд хэдэн амыг хаасан сураг дуулдсан. Энэ мэт шалтгаанаар орж ирэх нь багасч, тэр хэрээр үнэ нь нэмэгдэж байгаа байх.

-Иргэдийн худалдан авалт хэр байна вэ?

-Муу байна. Ихэвчлэн шуудайгаар нь авч байгаа хэдий ч нэг удаадаа таваас дээш хэтрэхгүй. Өдрийнхөө хэрэгцээнд тааруулж л худалдан авалт хийж байна.

-Өнгөрсөн жилийн өдийд нүүрс хямдхан байсан гэх юм. Яг хэдэн төгрөгийн үнэтэй байсан бэ?

-Үнэн л дээ. Өмнөх жилийн энэ үед машинтай нүүрсний үнэ уначихсан байсан. Тийм болохоор түүнийг дагаад жижиглэн нь хүртэл хямдхан байсан шүү. Тухайлбал, жижиг шуудайтай нь 1500, том нь 2500 төгрөг байсан. Үүнийг одоо худалдаалж байгаа үнэтэй харьцуулахад огцом нэмэгдсэн нь илт байгаа юм.

-Нүүрсийг шуудайгаар нь авч байснаас “Портер”-оор нь авах нь алдагдал багатай гэх юм. Та бүхэн шуудайлаад зарахад хэдэн төгрөгийн ашигтай байдаг вэ. Өдөрт хэдэн шуудай нүүрс борлуулж байна?

-Тийм байж магадгүй. Гэхдээ иргэдийн худалдан авах чадвар тааруухан байгаа учраас жижиглэнгээр зарахаас өөр аргагүй. Өвлийн хүйтэнд өдөржин зогсч, хэдэн уут нүүрс зардаг. Ашиг байлгүй л яах вэ. Гэхдээ тийм ч их биш. Учир нь, иргэд ихэвчлэн 2-3 шуудай нүүрс авдаг. Ингээд тооцохоор заримдаа ойролцоогоор 20-30 шуудайг борлуулдаг.

-Цаашид нүүрсний үнэ буух хандлага байна уу?

-Нүүрсний ханш унахад хэд хэдэн хүчин зүйл нөлөөлдөг. Тухайлбал, цаг агаар тогтуун дулаахан байх, уурхайн ам олон нээгдэх зэргээс шалтгаалан үнэ нь буурдаг. Хэрэв Налайхын уурхайн амыг нэмж нээвэл цаашид нүүрсний үнэ буурч, тогтвортой болно. Есдүгээр сарын сүүлч, аравдугаар сарын эхэн үеэр нүүрсний үнэ нэмэгддэг. Харин өдийд бол буурч, тогтвортой болдог үе нь. Гэтэл энэ удаад арай өөр л байна.

ХАР МОД 3500, НАРС 3000 ТӨГРӨГИЙН ҮНЭТЭЙ

Нүүрсний үнэ өндөр байгаа болон цаашид буурах талаар ийн тайлбарлалаа. Харин модны үнэ ч мөн ялгаагүй нэмэгдсэн талаар иргэд ярьсан учир ханшийг нь мөн сонирхсон юм. Худалдагчдын хэлснээр хар мод 3500, нарс 3000 төгрөгийн үнэтэй байлаа. Гэхдээ энэ бол замын хойд талд зогсч буй худалдаачдын хэлсэн ханш. Харин урд талдаа хар мод 4000 төгрөгийн үнэтэй байсан юм. Хэдхэн алхмын наана цаана 500-1000 төгрөгийн зөрүүтэй байгааг дахин дуулгая.

“ПОРТЕР” НҮҮРС 160-170 ШУУДАЙ БОЛДОГ ГЭНЭ

“Портер” нүүрсийг шуудайлж байгаа хүмүүстэй уулзаж, зарим зүйлийг тодруулсан юм. Тэдний хэлснээр тэвшнээс дээш овоолсон нүүрс дунд зэргийн шуудайгаар тооцоход 160-170 болдог гэнэ. Тиймээс бага зэрэг тооцоо хийж үзье. “Портер” нүүрсийг 250 мянган төгрөгөөр авч, багаар бодоход 160 ширхэг шуудайд хийнэ гэж тооцоход нэг шуудайг нь 220 төгрөгөөр авбал нийт 35200 төгрөгийн зардал гарна. Нийт зардал 285200. Харин 170 шуудай нүүрсээ тус бүрийг нь 3500 төгрөгөөр зарахад 595 мянган төгрөг болох юм. Ингэж тооцоход 300 гаруй мянган төгрөгийн цэвэр ашигтай ажиллах юм. Энэ бол зөвхөн нэг “Портер” нүүрснээс олж буй ашиг. Гэхдээ жижиглэнгийн худалдагчдын хэлснээр 170 шуудай нүүрсийг нэг өдөр борлуулах боломжгүй. Багаар бодоход 3-4 өдөр шаардлагатай юм. Тиймээс дээрх тооцооллоор “Портер”-оор авсан нь иргэдэд илүү ашигтай нь харагдаж байна. Гэсэн ч зээлээс зээлийн хооронд амьдарч буй гэр хорооллын иргэд өрхийн төсвөөсөө нэг дор 200 гаруй мянган төгрөг гаргаж чадахгүй тул арга ядахдаа жижиглэнгээр нь худалдан авч, өдрөө аргацааж буйн цаана ченжүүдийн халаас түнтийж байгаа юм.

ТУС БҮР НЬ 45000 ТӨГРӨГИЙН ҮНЭТЭЙ ХОЁР КОВШ НҮҮРС “ПОРТЕР”-ЫН ТЭВШИЙГ ДҮҮРГЭДЭГ

Дээрх тооцооноос үүдэн “Портер” нүүрсийг уурхайн амнаас хэдэн төгрөгөөр худалдан авдаг талаар тодруулахаар Налайхын уурхайд ажиллаж буй хүнтэй утсаар холбогдлоо. Түүний хэлснээр, тухайн газартаа нэг ковш нь 45000 төгрөгийн үнэтэй бөгөөд “Портер”-т хоёр ковш хийхэд тэвш дүүрдэг байна. Үүнийг тооцоход портерийн тэвштэй нь чацуу нүүрсийг 90 мянган төгрөгөөр уурхайн амнаас авдаг гэсэн үг. Энэ нь нийслэлд ирээд дээр дурдсан үнэ буюу 180-200 мянгад хүрч байгаа юм. Түүнчлэн гурван ковшийг “Портер”-т хийхэд тэвшнээс дээш гардаг бөгөөд ийм хэмжээтэй нь уурхайгаасаа 135 мянган төгрөгөөр гарна гэсэн үг. Гэтэл энд ирээд 100 мянгаар нэмэгдэж байна. Харин өндөрлөгөөтэй “Портер”-т дөрвөн ковш нүүрс ордог боловч даац хэтэрч, халтиргаа гулгаанаас үүдэн осол гарах эрсдэлтэй хэмээн үзэж энэ жил өндөрлөгөөтэй “Портер”-оор нүүрс зөөхийг хоригложээ. Уурхайн амнаас авч буй үнэ болон нийслэлд худалдаалж байгаа нь асар зөрүүтэй. Үүнийг ченжүүд “Машиндаа 2-3 хонож, дугаарлан байж уурхайн амнаас нүүрс авдаг. Машины шатахуун, хоол ундны зардал гээд тооцвол их хэмжээний ашиг унадаггүй” хэмээн тайлбарлав. Энэ мэт байдлаар иргэд өөрийн хэр хэмжээндээ тааруулан нүүрсээ худалдан авч, өвлийн бэлтгэлээ базааж байв. Сүүлийн өдрүүдэд иргэд нүүрс, модыг эрчимтэй худалдан авч, тэр хэрээр ченжүүд үнээ өсгөсөн нь энэ сарын 19-нд Сибирийн хүйтэн агаар манайд орж ирэх бөгөөд ингэснээр хүйтний эрч эрс нэмэгдэнэ гэсэн мэдээлэлтэй холбоотой байж болох юм гэж таамаглах хүнтэй хэдэнтээ таарав. Нэг талаасаа ийм магадлал байж болох ч “Саалиа бэлдээгүй ч саваа бэлдэнэ” гэдэг шиг манайхан аливаа зүйлийн сургаар “хөөрцөглөж” байсан удаа цөөнгүйг хөгшид сануулав.

Дашрамд дурдахад, Ус цаг уур, орчны судалгаа, мэдээллийн хүрээлэнгийн урьдчилан мэдээлэх төвийн дарга Л.Оюунжаргалын хэлснээр сүүлийн арван жилд болоогүйгээр хүйтэрнэ гэдэг нь ташаа мэдээлэл гэнэ. Тодруулбал, сүүлийн арван жилийн арваннэгдүгээр сард ажиглагдаагүй хүйтэн болох бөгөөд хойд туйлын хүйтэн агаар Сибирээр дамжаад энэ сарын 19-нд орж ирэх бөгөөд 21-ийг хүртэл үргэлжлэх юм байна. 

С.Юмсүрэн