Монгол улсын Ерөнхий сайд асан С.Баярын “Жаран хоног “жаран”-ы бутархай” номын хэлэлцүүлэг өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гарагт “Интерном"-ын байранд болсон юм. Хэлэлцүүлгийн хөтлөгчөөр “Адмон" группийн захирал Р.Энхбат ажиллалаа. Тэдний асуулт, хариултыг тоймлон хүргэе.

-Ном бичих болсон шалтгаанаас ярилцлагаа эхлэх үү?

-Ийм ном бичье гэж зорилго тавиад явсан хүн биш л дээ, би. Энэ ном хоёр бүлэгтэй. Эхнийх нь ойлгомжтой. 461 дүгээр ангид хоригдсон хоногийнхоо тоог тавьсан санаатай. Өдөр өдрийнхөө тэмдэглэлийг буулгасан. Нөгөөх нь мөн л тодорхой. Жар насалсан хүнд юу эс тохиолдох вэ, өөрт тэмдэглэлтэй зүйлсээ бичсэн.

Бичиж эхэлсэн түүх нь их сонин. 2005 онд би нүдэндээ мэс засал хийлгэсэн юм. Хоёр, гурван хоног нүд боолттой байсан л даа. Ном уншиж, телевиз харах бололцоогүй. Өвдөөд хэвтэж байгаа хүнд өнгөрсөн үеийн элдэв дурсамж орж ирдэг юм билээ. Тэр үед надад нэг жижиг компьютер байлаа. Нүдээ аниад ч бичиж чадахаар удаан хэрэглэсэн байсан юм. Өнөөхөө авчруулаад дурсамжаа буулгаж эхэлсэн. Гол сэдвүүдээ бичиж эхэлсэн түүх нь энэ.

Цаг хугацаа бүхнийг шүүнэ, илүү дутуу юм яриад яах вэ гэж бодсон минь буруу байсныг ойлгосон.

 

Эхний бүлэг тодорхой, жаран хоногийн тухай өгүүлэмж. Хорих газар бол сөрөг орчин. Сөрөг энерги хуйларсан газар. Хүн л юм чинь сөрөг бодолдоо дарагдаад суухыг бодохгүй. Эерэг, өөдрөг юм бодох шаардлага гарна. Бас завгүй байх хэрэгтэй.

Өнгөрсөн цагийн дурсамж, яаж яваад ийшээ орчихов, учир шалтгаан нь юу вэ гэх мэт зүйлс өөрийн эрхгүй бодогддог юм билээ. Үзэг цаас гуйж аваад өдөр өдрөөр нь тэмдэглээд явлаа. Бичсэнээ эргэж харах дургүй байсан л даа. Бичсэн зүйлсийг минь хорихоос гарахад авч үлдсэн юм. Сүүлд нь нэхэж байгаад авсан.

Тэнд нэг зүйлийг маш сайн ойлгосон. Дуугаа хураачихаад явах буруу гэдгийг. Цаг хугацаа бүхнийг шүүнэ, илүү дутуу юм яриад яах вэ гэж бодсон минь буруу байсныг ойлгосон. Ном хийсэн хугацаа маань их богинохон, хоёр cap орчим болсон байх.

-Танд нэг онцлог бий. 1990 оноос хойших 30 жилийн хугацаанд С.Баяр гэдэг хүний нэр улс төрийн тавцанд дуулдаж иржээ. Ийм хүн цөөхөн. Ийм хүний бичсэн ном яах аргагүй олны анхаарлыг татна. Таны бичлэг их ёсорхуу санагдсан шүү. Гарчигнаасаа эхлээд ахмад хүний нигүүлсэнгүй сэтгэлээр бичжээ гэсэн бодол төрсөн. 50 жилийн өмнөх үйл явдлыг өчигдөр мэт тод бичсэн нь гайхалтай санагдсан. Захиас өгөх маягтай, улс төрөөс явсан мэт өнгө аястай бичлэгүүд их анзаарагдлаа. Би зөв мэдэрсэн үү, буруу ойлгов уу?

-Би 1956 онд төрсөн хүн. 63 гэдэг бол балчир нас биш л дээ. Тэгэхээр залуу хүний бичлэгээр бичихгүй. Зориудаар бичсэн зүйл биш. 1990 оноос 30 жилийн турш улс төрд байсан гэж ярилаа. Ташаа ойлголт л доо.

Би улс төрд 20 жил болсон. Сүүлийн арван жилд жирийн нэгний амьдралаар амьдарч яваа. Одоо хүртэл улс төрд яваа мэт боддог хүн байж болох юм. Гаръя гэж гараагүй, тодорхой учир шалтгаан байсан. Гарчихаад эргэж оръё гэж өнгөлзсөнгүй.

Амьдрал бол улс төр биш. Улс төр бол амьдралын нэг л хэсэг. Тийм ч учраас номны хоёрдугаар хэсэгт амьдралаа бичсэн. Хүн хүний амьдрал өвөрмөц, давтагдашгүй. Энэ номыг бичихдээ их эргэлзэж байсан. Миний амьдрал учраас надад бүх юм нь чухал, чухал гэж бодсон болгоныг минь хүмүүс сонирхох уу гэж бодсон. Сүүлдээ зориг шулуудсан л даа.

Амьдрал бол улс төр биш. Улс төр бол амьдралын нэг л хэсэг.

 

Том цаг үеийн гэрч, тодорхой хэсгийнх нь оролцогч, бүр тодорхой хэсэгт нь маш идэвхтэй оролцогч нь байж ирсэн минь үнэн. Тийм учраас надад тохиолдсон бүхэн С.Баяр гэж хувь хүний өмч биш. Цаг үеийн нэгэн гэрчийн хувьд үзсэн, харсан, бодсон, дуулснаа үлдээх нь миний үүрэг гэж бодоод л бичсэн. Бид нэг талаасаа азтай.

Хоёр төрийн нүүр үзсэн. Үзсэн, харсан, сонссон, дуулсан, алдсан, оносноо бичиж байж түүх маань бүтэн болно гэж харсан. Бичлэгийн хувьд МОНЦАМЭ-гаас сурсан эрдэм. Олон зүйлийг яагаад санаад байна вэ гэсэн асуултад хариулъя. Би оюутан ахуйдаа украин оюутантай хамт нэг өрөөнд байсан юм. Надаас гурван насаар ах. Нямбай гэж жигтэйхэн.

Надад нэг удаа “Чи их салан задгай хүн юм. Өдрийнхөө тэмдэглэлийг хөтөлж бай. Тэгвэл амьдрал чинь цэгцтэй болно. Оройдоо таван минут суугаад тухайн өдрийнхөө юмыг тэмдэглэвэл маргаашид чинь хэрэгтэй” гэж хэлсэн юм.

Өдөр бүр бичээгүй ч гол гол үйл явдлаа бичиж тэмдэглэдэг болсон нь ийм түүхтэй. Надад дунд хэмжээний чемодан дүүрэн тэмдэглэлийн дэвтэр байна. Сонирхолтой нь товч тэмдэглэснээ сөхөөд харахад тэр өдрийн дурсамж сэргээд ирэх юм.

-Айлын цонх хагалсан агшнаа маш тод гаргасныг тань уншаад гайхаж я суулаа...?

-Хүүхэд үеийн санамж сайн. Техникийн хэлээр яривал файл маань вирусгүй цэвэр байж дээ. Тэмдэглэл хөтлөөгүй бол дараа үеийг нь санахын аргагүй юм байна.

-Таны номонд “Байгалийн хууль нийгмийн зүй тогтлынхоо эсрэг биш дагуу өрнөж байгаа үйл явц юм. Тиймээс байх цагтаа байсан шиг асаад явах цагтаа явсан шиг арил гэж хэлээд байдаг маань тэр. Амжсан амжаагүй цаг нь болсон бол явах л хэрэгтэй. Хийж амжаагүй, гүйцээж чадаагүй юм байдаг бол дараагийн үедээ үлдээнэ биз ээ.

Дүү нартаа амар заяаг нь үзүүлэх ёстой” гэсэн хэсгүүд бий. Найдвар хүлээж ачаа даахаар хэмжээний залуус байна уу. Зүй нь дараа үеийнхэн биднийг цохиод, түрээд гарч ирэх ёстой. Түүнээс биш амар заяаг нь үзүүлэх маягаар бүгдийг хойч үедээ даатгамааргүй санагдаад байгаа юм.

-Байх үедээ байсан шиг оршоод явах цагтаа явсан шиг яв гэдэг бол амьдралдаа баримталдаг зарчим маань. Улс төр, урлаг, спорт бол их өрсөлдөөний талбар. Тамирчин хүн залуудаа амжилт гаргаад насны эрхээр хасагддаг. Улс төр ч ялгаагүй. Салж өгөхгүй зууралдаад явах нь буруу гэж боддог. Би залуугаасаа том шийдвэрүүд гаргадаг местэн дээр очсон хүн.

Өмнөх үеийнхэн маань зам тавьж өгч байсан. Би 31 насандаа БНМАУ-ын Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд орж орлогч сайдын хэмжээнд очсон түүхтэй. 34 насандаа Улсын бага хуралд Байнгын хорооны дарга болж байлаа. Үеийн харьцаа гэж бий. Манай үеийн зарим хүмүүс өнөөг хүртэл улс төрд яваа. Мэдээж хэрэг хүн бүр өөр бодолтой, би өөрийнхөө зарчмыг л хэлж байгаа юм.

-Залуус залуу гэдгээрээ түрий бариад яваа нь анзаарагддаг. Оюун санаа, мэдлэг боловсролоороо хүч түрээд ороод ирвэл өөр хэрэг. УИХ дээр гэхэд О.Баасанхүү гэж гишүүн “Та нар хөгширсөн” энэ тэр гээд биологийн юм л яриад суудаг. Залуу насаараа түрий барих иймэрхүү байдал бүх түвшинд байна. Гэтэл бид биологийн амьтад биш. Таныг гээд ярихад ид ажиллах цаг чинь гэж хараад байна л даа, би. Бид залуу үеэс хэнийг ирээдүй гэж харах вэ?

-Ном хэвлэгдсэний дараа санал бодлоо илэрхийлье гэж бодсон л доо. Номтой холбоотой асуултууд ч миний хувийн мэйл хаягаар ирсэн. Тийм учраас твиттерт албан ёсоор данс аккаунтаа нээлгээд жиргэж эхэлсэн. Твиттерт саяхан яг энэ сэдвээр жиргэсэн байгаа. Би залуусыг нийгмийн амьдралд идэвхтэй оролцоосой гэсэн байр суурьтай явдаг хүн.

Гэтэл улайм цайм биднийгээ ад үзээд, адлаад яваа хандлагад би дуртай ханддаггүй. Зай тавьж өгснөөр тэр залуугийн зам засагдаа ч уу, үгүй ч үү. Энэ бол туйлшрал. “Та нар болоогүй, бид л байхгүй юу” гэж суудалдаа шигдэх нь нөгөө талын туйлшрал. Хоёр намыг харьцуулсан хэсгээс та сая дурдах шиг боллоо.

Миний хувьд өөрийн намаа магтаж, өрөөлийн намыг муулаад явдаг хүн биш. Дэмий хандлага. Дүндээ дүн хоёр нам байгаа юм. Монголчуудад байдаг сайн, муу чанар хоёуланд нь бий.

Би элчин сайд болоод явснаасаа хойш намын бүртгэлдээ ороогүй яваа хүн л дээ. Миний харьяалагддаг намд нэг ялгаа бий. Залуу үедээ зайгаа тавьж егдөг уламжлалтай. 1990 оноос хойш залуу үедээ зайгаа тавьж өгөөд явсан түүх харагддаг юм.

Гэтэл бидэнтэй олон жил өрсөлдөж яваа, заримдаа хамтарч засаг барьж байсан АН-д энэ үзэгдэл алга. 1990 онд байсан хэдэн нөхөд л хоорондоо үзээд залуустаа зайгаа тавьж өгөхгүй байна уу даа гэсэн шүүмжлэл надад бий. Бодлогоор зайгаа тавьж өгөх ёстой. Ц.Нямдоржийн надад хэлсэн үг шиг санагддаг юм. "Ирж яваа цагийн дууг явж байгаа үеийнхэн дуулахгүй" гэж.

2005 билүү 2007 оны намын их хурал дээр надад хандаж хэлсэн үг. Тэр үед сонсоход таагүй байсан ч үнэн үг. Шинэ үе гэдэг бол шинэ мэдээлэл. Шинэ цагийн юмыг мэдрэх, түүнийх нь дагуу зөвхөн өөрийнхөө биш нийгмийн амьдралыг өөрчлөх боломж бололцоо нь залууст илүү байна гэж хардаг.

-Энэ номонд эр хурга, эрийн хуйх гэх мэт үгс бий. Таны эрхэмлэдэг чанар юм байна гэж харсан. Эр хүн гэж яг юуг, хэнийг хэлээд байна вэ?

-С.Баярынх гэхээсээ монголчуудын л үнэт зүйл гэх ёстой байх. Гэхдээ үүнд шинэ цагийн хандлагад нийцэхгүй юмс бий. Хүн л бол хүн. Зарим зүйр үгний агуулгатай санал нийлдэггүй. “Муухан эрээс дээр эмэгтэй” гэж ярьдаг даа. Миний ээжийг нэг хүн тэгж хэлсэн юм. Үнэхээр дургүй хүрсэн. Ямар ч эр хүнтэй харьцуулшгүй мундаг хүн байхгүй юу.

Эр, эмдээ биш хүний чанар гэж бий. Ажилсаг, элдэв бэрхшээлд сөхөрдөггүй, амьдралд нь бэрхшээл тохиосон ч гоншгоноод байдаггүй чанар эр, эм ямар ч хүнд хэрэгтэй. Миний хэлээд байгаа эр хурга, эр хүн гэсэн үгсийн хувьд монголчуудын уламжлалт ойлголтын хүрээнд л бичсэн хэрэг. Миний ном бол талархлын дурсамж.

Улс төрд хав хар, цав цагаантай нүүр тулна гэдэг тун ховор. Ихэнхдээ зэгэл саарал юмтай зууралддаг.

 

Амьдралд минь таараад тусалсан, эр хүн гэдгээрээ надад хандсаны хүчээр би өдий зэрэгтэй яваа. 461-ийн харгалзагч охины минь зургийг оруулаагүй. Хориотой зүйл биш л дээ.

Өмгөөлөгчид маань “Хэрэггүй дээ сэтгэл нь сэмэрчихнэ” гэсэн юм билээ. Сайн хүн, эр хүний чанарын үүднээс хэлсэн үг. Хүнийг сайн муу гэж эцэслэж дүгнэх бололцоогүй. Хүн л бол хүн. Надтай харилцахдаа сайн талаараа нийлж, өгөөжөө өгөөд явсан бол талархан дурсах ёстой. Мууг нь санаад явдаг улс бий.

-Хүний тухай бичсэн бичлэгүүд онцгой санагдсан. Нэг тал нь зэмлэнгүй өнгөтэй, нөгөө тал нь магтсан сайшаасан аястай. Ер нь таны номонд багтсан хүн гомдохгүй баярлах байх...

-Хувь хүний л дүгнэлт. Надтай таарсан тохиол нь энэ дээ гэсэн тэмдэглэлээ л үлдээж байгаа хэрэг. Хувь хүний дүгнэлт субьектив. Буруу байж болно, маргахгүй. Би номондоо ч тэр, амьдралдаа ч тэр хүнийг магтах муулах хоёроос зайлсхийхийг хүсдэг. Би хүнийг магтаж, муулдаг хэн билээ.

Амьдралд хав хар, цав цагаан гэж байхгүй. Улс төрд хав хар, цав цагаантай нүүр тулна гэдэг тун ховор. Ихэнхдээ зэгэл саарал юмтай зууралддаг.

-Балчиндорж гэж хүнийг хэд хэдэн хүнээс сонирхож асуулаа. Таатай хариу өгөх хүн таараагүй. Та номондоо “Тэр хүнд баярлаж талархаж явдаг гэж худлаа хэлээд яах вэ. Түүнд гомдож өсөрхөх зүйл надад одоо ч байхгүй” гэсэн байсан. Та үнэхээр гомддоггүй хүн үү?

-Насны л юм даа. Сургуулиасаа хөөгдөхөө дөхөөд байх үедээ Балчиндорж гуайд гомдохын дээдээр гомдож байсан. Балчиндорж гуай манай ээжтэй их сургуульд хамт сурч явсан.

Нэг ангийн хоёр учраас манайхаар орж гарна. Хамгийн гол нь би охинтой нь нэг ангид сурч байсан. Гэхдээ олон жил өнгөрсний дараа эргээд бодоход тийм зүйл дундуур туучиж байж л хатуужиж хэрсүүжсэн болов уу.

-Оюу толгойн гэрээний хувьд олон шүүмжлэл дуулддаг. Таны номонд ч дурдагдсан сэдэв. Гэрээний талаар бодлоо хэлээч?

-Энэ номны хувьд Оюу толгой төсөл хөндөх учиртай сэдвийн нэг байсан. Учир нь 461-т хоригддог нэг шалтгаан болсон юм. Оюу толгойн гэрээг хийхдээ цаад талдаа санаатайгаар давуу тал бий болгож, авлига авсан байж магадгүй гэсэн үндэслэлээр намайг хорьсон.

2015 онд би хууль хүчний байгууллагад хандаж шалгуулсан юм. Түүнээс хойш дөрвөн жил өнгөрч байна. Албан тушаалаа урвуулан ашигласан гэж нотлогдсон юм алга. Монголчууд энэ гэрээг буруу гэж үздэг гэсэн үгтэй би санал нийлэхгүй. Энэ гэрээг хорвоогийн хамгийн сайн гэрээ болсон гэх дүгнэлт ч байхгүй. Монголчуудын 99.9 хувь нь энэ гэрээг мэдэхгүй, уншаагүй.

Харамсалтай нь УИХ-д сууж байгаа өнөөгийн гишүүдээс энэ гэрээг хууль тогтоомжтой нь харьцуулж үзсэн хүн олон биш юм билээ. Оюу толгойн гэрээний хувьд буруу ойлгоод буруу хийсэн зүйл байхгүй. Саяхан Оюу толгойн гэрээг сайжруулах талаар хэлэлцэж байхад УИХ-ын зарим гишүүн алдаатай юм ярьж харагдсан.

Оюу толгойн гэрээ бол Монголын улс төрд ороод гаргасан хамгийн том шийдвэр маань. Би ийм шийдвэр гаргасандаа сэтгэл дүүрэн явдаг.

 

Ордын 34 хувийг айлд алдсан юм шиг зүйл яриад яваа. Үгүй л дээ. Газар доорх зүйлийг гаргаж ирэхийн тулд хөрөнгө босгоод яваа компанийн 34 хувийг авчихаж байгаа юм. Гарч буй зардлын 34 хувийг манай тал гаргаад тэр хэмжээндээ ногдол ашгаа авна гэдэг л ойлголт. Гэтэл уул уурхай асар их эрсдэлтэй салбар. Нөөц нь олдоо ч уу, үгүй ч үү, зам зуураа юу ч болоо билээ. Ер нь зардлаас нь хуваалцах зарчим буруу. Мэдээж цаад санаа нь буруу биш байх.

Оюу толгойн үндсэн нөөцийн 80 хувь километрийн дор бий. Тийм эрсдэлтэй зүйл рүү заавал зардлыг нь хуваалцаж орох хэрэг байна уу, үгүй юу. Уг нь манай Засгийн газар элдэв зардлаа больё, энгийн гэрээ хийе, миний хашаан дотор орж ирээд ухаад гаргаж байгаа бол дөрвөн төрлийн татвараа л өгчих, дээр нь АМНАТ-аа өгчих, төсөл дуусахад би 54 хувийг нь авна шүү гэсэн.

Өөрөөр хэлбэл, бид нэг ч мөнгө гаргахгүйгээр олсон нийт өгөөжийн чинь 54 хувийг авна гэж ярьж байсан. Хэрэв тэр хувилбараар хийсэн бол өнөөгийн хэрүүл гарахгүй байсан.

Арван жилийн өмнө миний зүтгүүлээд чадаагүй зүйлийг УИХ одоо хийнэ гээд тогтоол гаргалаа. Арван жилийн дараа УИХ хэлэлцээд ерөнхийдөө ханатайдуу шийдвэр гаргачих шиг боллоо. Хожимдсон ч гэсэн зөв дүгнэлт хийж байгаад баяр төрсөн.

Оюу толгойн гэрээ бол Монголын улс төрд ороод гаргасан хамгийн том шийдвэр маань. Би ийм шийдвэр гаргасандаа сэтгэл дүүрэн явдаг.

-Ц.Элбэгдоржийн тухай ганц өгүүлбэр харагдсан. Яагаад бичсэнгүй вэ?

-“Жаран”-ы бутархай дотор 12, 13 өгүүлэл орсон. Цаана нь эхэлчихсэн яваа жар орчим сэдэв бий. Бэлэн болсон гэвэл 20 орчим өгүүлэл байна. Ц.Элбэгдоржийн тухай бичсэнгүй гэлээ. Үргэлжлүүлж бичих зөндөө юм байгаа. Долдугаар сарын 1 гэхэд бүлэг шиг юм явж байснаа тусдаа номны хэмжээнд хүрсэн. Бараг дууссан.

Хувь хүний бодол гэхээс илүү албан ёсны баримтад түшиглэж бичвэл илүү хүртээлтэй болов уу гэж харж байна. Гэтэл тэнд орсон бичиг баримтын ихэнх нь нууц, зарим нь маш нууц, ганц нэг нь маш нууц, онц чухал гэж нууцын хамгийн дээд зэрэглэлд бий. Тэнд хоёр байгууллагын хурлын тэмдэглэл байгаа. Нэг нь ҮАБЗ-ийн хурлын тэмдэглэл. Тэр нь маш нууц.

Нөгөөх нь УИХ-ын хаалттай чуулган. Гурав дахь нь энэ асуудлаар томилогдсон ажлын хэсгийн материал. Энэ гурвыг нууцын зэрэглэлээс гаргачихвал болчих гээд байгаа юм. Албан ёсоор хандсан, хариу аваагүй байна. Гэх мэтээр хийж байгаа ажлууд бий.

-Н.Энхбаяртай, Х.Баттулгатай ярьсан ярианууд бий. Яг тэгж ярьсан эсэх дээр эргэлзэж суугаа хүн олон байгаа байх...?

-Ном хэвлэлтээс гараад бараг хагас жил болчихлоо. Өнөөдрийг хүртэл ямар нэг асуудал гарсангүй. Хэрвээ энэ номонд бичсэн ярианууд худлаа байсан бол ямар нэг зүйл болох байсан. Торх зөгийн бал дотор нэг шанага балин хийгээд яах вэ дээ.

-Энэ номонд Оюу толгойгоос гадна Н.Энхбаяр, Х.Баттулгын тухай их орсон анзаарагдсан. “Н.Энхбаяр, Х.Баттулга хоёрыг хар пиараар гүйцэх хүн Монголд гарахгүй” гэсэн өгүүлбэр бий. Би үүнтэй санал нийлээгүй. Ц.Элбэгдорж гэж хүнийг бас ингэж ярьдаг. Таны номонд Оросын хэлсэн нэг үг бий. “Хар пи аргүй сонгууль байхгүй” гэсэн үг. Таны номноос уншихад сонгууль бүр хар пи араар дүүрэн байдаг, МАН-ын олон сонгуулийг өөрөө удирдсан. Цаашдаа ч оролцох байх. Энэ тал дээр таны бодлыг сонсъё?

-Тэр орос нөхөртэй би 2004 оны УИХ-ын сонгуулийн үеэр таарч байсан юм. Тэр хүний үгтэй би санал нийлээгүй. Надаас гадна тэнд нэр дэвшсэн, Хөвсгөл аймгийн сонгуулийг зохион байгуулж байсан манай намынхан ч санал нийлээгүй.

Манайхан тухайн үед “Монгол хүний сэтгэлгээ ондоо, муулаад яваа хүн өөдтэй харагддаггүй” гэх мэтээр тайлбарласан л даа. Өнөө орос “Та нарт сөрөг талын чинь материал бий байх. Хар пи ар хий гэхээр хөдөлж өгөхгүй юм.

Яах гэж баахан материалтай байдаг юм. Үгэнд орохгүй байна" л гэсэн. Энэ бол монгол, орос хүний сэтгэлгээний ялгаа. Харамсалтай нь 2004 оноос хойш сонгуулийг заавал харлуулж хийдэг, нөгөө талаа авах юмгүй болтол нь муугаар хэлдэг арга яваад байна л даа. Одоо миний оролцдог сонгууль гэж юу байх вэ.

Өмнө нь иргэд мэдээллийг телевиз, хэвлэлээс авдаг байсан. Тийм учраас бидний гол сурталчилгаа телевиз, сонины хүрээнд л эргэлддэг байлаа. Нэмэх нь сонгогчидтой хийх уулзалт. Ийм гурван хэлбэр л байсан. Одоогийн Монгол өөрчлөгдсөн. Нийгмийн сүлжээнээс гол мэдээллээ авчихаж байна.

-Та хоригдох үедээ Орос, Монгол, Хятадын тухай ном уншсан байдаг. Энэ номын тухай өгүүлэмж явсаар Х.Баттулгын ОХУ-тай харилцах харилцаа руу орж байна лээ. Сүүлдээ “Энэ номыг Х.Баттулгад зориулж бичсэн юм биш үү” гэсэн хар төрсөн...

- Манай улс хоёр хөрштэй. Хоёр хөрштэйгөө харилцахдаа туйлширч болохгүй л гэж боддог. Тусгаар улс болсон, өдий хэмжээнд хөгжсөн, ер XX зуунд туулсан түүх маань хуучнаар Зөвлөлт холбоот улстай салшгүй холбоотой. Би номоо нэг хүнд зориулж бичээгүй. Нэг хүнд зориулж ном бичдэггүй, захиа л бичдэг.

Би номоо хүмүүст зориулж бичсэн. Тийм учраас таашаал авч байна. Миний бодож явсан зарим зүйлтэй санал нийлэх хүмүүс байна. Миний бичсэн зарим зүйлтэй санал нийлэхгүй, энэ чинь ямар учиртай юм гэж маргаж байгаа хүмүүст бүр их баярлаж яваа. Шүүмжлэлийг би хүлээж авна. Учир нь надад шүүмжлэл хэрэгтэй. Дэмжиж хэлсэн нь надад урам өгч байгаа.

Дахин хэлье, би үнэнийг мэдчихээд хүмүүст хэлээд байгаа хүн биш. Үнэн гэдгийг хувь хүнийхээ хувьд хайж яваа л хүн. Хэн нэгэн хүнд зориулж бичээгүй, бас хэн нэгнийг муулж магтъя гэсэн бодлоор хандаагүй. Эхний жаран хоногт яах гэж барьж хорьж байгаа юм бэ гэдэгт төвлөрсөн. Би өөрөө шалгуулъя гээд ирсэн. Ийш тийш зугтах санаа өвөрлөсөн бол Англид үлдэж болох байсан.

Англи гэдэг улс аль нэг хүнийг цаад улсынх нь шахсанаар “Май” гээд тушаадаг орон биш. Би тэр улсад элчин сайдын тушаалтай байхдаа хүрч ирээд “Шалгуулъя” гэсэн. Тийм байхад хорьсон. Олон түмэнд харуулах шаардлага байсан байх.

Анх сарын хугацаанд хорих шүүхийн шийдвэр гарсан юм. Цаашдаа батлан даалтад гаргах уу, үргэлжлүүлэн хорих уу гэдэг асуудал яригдсан л даа. Үргэлжлүүлэн хорих гэдэг асуудал дээр шүүгч нь Төрийн ордон, Тамгын газар руу гүйж очсон.

Тэгээд тэр өдрийн өглөө нь гарсан батлан даалтад гаргах шийдвэрийг цуцлаад, үргэлжлүүлж cap хорих шийдвэр гаргасан. Ингэхээр тэнд суугаа хүн надад нэлээд бодол, асуулт төрүүлнэ ээ дээ. Товчхондоо өөрөө өөрөөсөө асууж байгаа зүйлээ тэмдэглэсэн санаатай. Би андуурсан, буруу дүгнэлт хийсэн байж магадгүй. Тэр бүхнийг шүүх хүн нь уншигч.