Энэ байдал хууль журмын дагуу өө сэвгүй мэт харагдана. “Оюуныг дээдэлдэг уламжлалтай ард түмэн” гэж бид өөрсдийгөө хэчнээн магтан сайрхавч ном тойрсон асуудал зөвхөн үүгээр зогсохгүй оюуны баялгийг бүтээгч, уншигчдын хүсэл эрмэлзлэлийг хааж боосон төрийн байгууллагуудын тушаал шийдвэр өч төчнөөнөөрөө. Ам ажил хоёр хаагуур зөрнө вэ?

 

Тушаал шийдвэр дагахгүй л бол ажил төрлөөсөө халагдахад хүрч дэнжигнэх хүмүүс, ашиг унагахгүй л бол хөдөлж өгдөггүй хэдэн дарга нарын хооронд Монголын номын сангууд түүний үйлчлүүлэгчдийн эрэлт хэрэгцээ хариуцах эзэнгүй орхигдсоор ирлээ. Тэгэхдээ номын сангууд алга болчхоогүй, тэнд ажиллагсад тоо ёсоор бүртгэлтэй хэвээрээ ч уншигчдын тоо нэмэгдэх бус цөөрч буйг манайд тоох эзэн үгүйлэгдэж, хийх ажил орхигдож байгааг би энд өгүүлэх санаатай байна.

 

Ном уншихгүй хэрнээ ач тусыг нь магтаад бардаггүй, уншиж гэгээрэхийн оронд залбирч мөргөхийг урьтал болгодог хүмүүс манайхнаас өөр байдаг болов уу? Сэтгэлээ хуурч өдөр хоногийг өнгөрөөдөг, юм бүхэнд мухар сохроор хандаж сурсан байдлаасаа бид хэзээ салах вэ? Хийж бүтээхийн оронд хуучирч баларсан, хэрэглэхийн аргагүй болсон,”уламжлал” нэртэй хоцрогдол ярьсаар бид урагш хөгжих үү? Хаана ч явсан ном уншиж, түүнийг байнгын хэрэгцээгээ болгож чадсан хүмүүс л уг нь номыг жинхэнээсээ хүндэлж, эрдэм соёлтой болдог шүү дээ. Манай улсад гарч буй ном бүрээс захиалан авдаг, үнэхээр номын соёлтой Япон, Герман, Америкийн хэд хэдэн номын санг би ажил төрлийнхөө шугамаар сайн мэдэх болсон. Тэд номын дотоод бүрдлээ хангахын зэрэгцээ манай хоёр хөрш шиг том улс орнуудаас ч гадаад бүрдлээ хангадаг гэхээр гайхалтай, уншигчид нь ч азтай.

 

Тэдгээр номын сангийн хаалгаар хөл тавьж орох хэн бүхэнд өөдөөс ёстой сүрдэм, жинхэнэ соёлын агуу том өргөө угтан авч буй мэдрэмж төрнө. Манайхтай яаж ч харьцуулахын аргагүй тэдгээр номын санг очиж үзэхэд барилга байшингаа гадна доторгүй ихээхэн хүндэтгэл шингээн барьж байгуулсан, гоёмсог агаад том. Уншлагын том том танхимуудад нь эрэгтэй, эмэгтэй янз бүрийн насны хэдэн зуун хүн нэг дор оюуны хэрэгцээгээ хангаж суугаа дүр зургийг харахад атаархах сэтгэл төрөхөөс аргагүй. Орчин үеийн техник технологийн шинэчлэлийг нэвтрүүлэх, номын сангийн үйл ажиллагааг өдрөөс өдөрт улам сайжруулах, хүмүүсийн эрх ашигт үйлчлэх төрийн бодлого тэнд жинхэнээсээ хэрэгжиж байна. ”Бид хэзээ нэг ийм сайхан номын сантай болох юм бол доо” л гэж надад бодогддог. 

 

Тэнд манайх шиг хэн нэгэн зохиолч, орчуулагч гаргасан бүтээлээ торонд хийж сугавчлаад тааралдсан хүмүүст бэлэглэж, үлдсэнийг нь хэдэн цааснаас өгчих санаатай, гуйлгачин мэт номын сан хэсээд явдаг дүр зураг лав байхгүй. Ном бүтээгчид төрдөө ингэж үнэлэгддэггүй юм. Ийм аргаар фондоо баяжуулдаг газар манайхаас өөр хаана байдгийг би мэдэхгүй.

 

Номонд хүндэтгэлтэй ханддаг аль ч газарт авхаалж самбаатай нь л тендерийн аргаар номын сангуудад ном шахаад байдаггүй. МАН-ын Ё.Отгонбаяр, АН-ын Баабар гэдэг ганц хүний номыг л тэрбум төгрөгөөр номын сангуудад шахаж байгааг юу гэх вэ. Манай төрд агуулга сайтай номын эрэлт хэрэгцээг тоох хүн байдаггүй, энэ асуудал төрийн бодлогын гадна хаягджээ. Өөрөөр хэлбэл, манай төр иргэддээ эрэлт хэрэгцээтэй сайн ном уншуулахын оронд олдсон хэдэн төгрөгийг нь дундаас нь тоншихыг л урьтал болгодог, маш амьтанлаг зан төрхтэй. 

 

Тийм ч учраас манайд үнэндээ төрийн бодлого гэж үзэгдэхээр зүйл байдаггүй, эрх баригчид ард түмнээ урсгалд нь найдаж орхиод, бүх яам, тамгын газарт тендер зонхилсон ажлыг барьж авцгаасан байдаг. Тиймээс бид “тендерийн төртэй” гэж өөрсдийгөө шулуухан ойлгож болох бөгөөд бас түүндээ таарсан олонх биш цөөнх хожиж байхаар хийгдсэн хууль журамтай. Нэгэнт цөөнх бус олонх хожих төрийн бодлого алдагдаж эргэсэн тул хуулиа дагах, хуулиа сахиулах үйл ажиллагаа мэдээж олонхид ашиггүй. Ингэж тэднийг шүүмжилж бичиж байгааг минь хэтрүүлэг гэж үзэх хүн байна уу?

 

Харин ч ил цагаандаа гарсан учраас миний ингэж хэлж буйг тоох хүн олдож өгөхгүй хэцүү байна. Ямар ч факт нотолгоогоор тэдний буруу үйлдлийг дэлгэж гэрчлээд, тэдэнд хариуцлага хүлээлгэх боломжгүй учраас иргэд ч сүүлдээ цөхөрч, аливаа буруу зөвийг ялгах сонирхолгүй болж байх шиг байна. Бидэнд горьдлого тавих ганцхан газар үлдсэн нь “эрх баригчдаас хараат бус” гэгдэх Захиргааны хэргийн шүүх билээ. Гэвч энэ байгууллага олон нийтэд хор хохиролтой шийдвэр гаргасаар байгаа эрх баригчдын дураар аашлах явдчыг өөгшүүлэхээс цаашгүй, аль хэдийнэ тэднээс хамааралтай, тэднийг өмгөөлөн хамгаалах түшиц газар болон хувирчээ. 

 

Тухайлбал, төр юу хийх ёстойг захиргааны хэргийн шүүгч мэддэггүй нь надад хачин санагдсан. Төрийн үйл ажиллагаа хэнд чиглэх ёстой талаар шүүгч бодож ч үзээгүй гэхэд хэн үнэмших юм бэ? Төр захиргааны байгууллагаас хувь хүний биш, нийтийн эрх ашигт нийцтэй баримт бичиг гаргах ёстойг огтоос мэддэггүй тэднийг хэний төлөө, юуны тулд ажилладгийг ойлгоход тун бэрх. Номын сангуудад цаг үеийн эрэлт хэрэгцээтэй ном байнга очих учиртайг мөн уншигчдыг бодолцсон төрийн сайн бодлого үгүйлэгдэж буйг тэдэнд яаж ч ойлгуулах гээд нэмэргүй.

 

Хуулийн үг үсгээр хөөцөлдсөн, юм боддоггүй, хар хувцас нөмөрч, төрийн нэрээр арддаа гай тарьж яваа тийм хүмүүсийг би ойлгодоггүй. Номын эрэлт хэрэгцээг идэж уух хэрэгцээнээс дээр тавьж байж л боловсрол хөгждөг. Ном унших байтугай өөрсдийн танилцах ёстой иргэдийн нэхэмжлэлийг ч бүрэн гүйцэд уншдаггүй шүүгч нэр зүүсэн хүмүүс номгүйгээс хүн яаж хохирч болдгийг яаж мэдэх юм бэ. Тэд “нийтийн эрх ашгаас нэг хуний эрх ашиг дээр байх ёстой” гэсэн гүн бат ойлголттой явдаг улс. 

 

Шахааны ном унших гэж хэн ч номын санг зүглэдэггүй учраас төрийн гаргадаг тушаал шийдвэр буруу гэдгийг тэдэнд би мөн ч олон удаа ойлгуулах гээд бараагүй. Тийм шүүгчдээс болж улс оронд хохиролтой олон шийдвэр гарч, ингэж тэд улс орноо батлах ажлыг эрх баригчидтай хамтран гүйцэлдүүлж байдаг. Эрх баригчдын өөрсдөдөө тааруулж гаргасан хууль журмаар тэд ажилладаг учраас захиргааны хэргийн шүүх олон нийтийг хохироох энэ ажлаа цаашид ч энэ мэтээр бас үргэлжлүүлж таарна. 

 

Тэглээ гээд бид санаагаар унаж болохгүй, “бүтэхгүй юмаар хөөцөлдөж байна” гэж уншигч та намайг битгий бодоорой. Бүгдээрээ тэдэнд дээрэлхүүлж суух ёстой биш, тиймээс нэг удаа ч гэсэн тэднийг бичиж байгаа минь энэ.