УИХ-ын гишүүн асан, Нийслэлийн Засаг дарга асан улстөрч Э.Бат-Үүлтэй ярилцлаа. Тэрбээр одоо НИТХ-ын төлөөлөгчөөр ажиллаж байгаа билээ.

-Ярилцлагаа нийслэлээс эхэлье. Нийслэлийн иргэдийн хурал даргагүй удлаа?

-МАН олонх байж өөрсдөө иргэдийн хурлаа гацаачихсан олонхынхоо үүргийг биелүүлж чадахгүй байгаад бид нар үнэхээр их санаа зовниж байна. Уг нь сөрөг хүчин чинь нөгөө талаа муу байвал болж дээ гэсэн байдлаар ханддаг биз дээ. Гэтэл бид анхны хуралдаанаас эхлэн “Та нар битгий хагараач ээ. Хоорондоо учраа олооч. Олонх шиг байгаач. Ажлаа хийгээч ээ. Энэ чинь цаанаа олон сөрөг үр дагавартай шүү” гэдгийг сануулж байгаа. Эрх баригч олонхынхоо төлөө аргаа барсандаа л сөрөг хүчин нь санаа зовнихдоо туллаа. Өвлийн хүйтний улирал руу шилжиж байгаа өнөө цагт хотын ажил их, ид өрнөдөг. Тэгэхээр ажлыг нь хийлгэмээр байх юм.

-Өнгөрсөн даваа гаригт НИТХ дахь ан-ын бүлгийн төлөөлөгчид МАН-ын төлөөлөгчдөө орж ирэхийг гурван цаг хүлээж суусан. НИТХ-ын даргад нэр дэвшсэн хоёр хүнийхээ асуудлыг МАН яг юунаас болоод шийдэж чадахгүй байгаа юм бол?

-Би доторх нарийн учир шалтгааныг нь мэдэхгүй юм. Гэхдээ эрх мэдлээ булаацалдаж байна гэдгийг нь сайн мэдэж байна. Хурлын даргын албан тушаалыг л булаацалдаж байна.

-Шинэ Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх Засгийн газрын бүтцээ шинээр эмхлэн бүрдүүлэх гэж байна. Засаг төрийн энэ үйл явцыг та юу гэж харав. Тантай ярилцах хүсэлт тавьснаас хойш хэсэг хугацааны дараа хоёулаа ярилцаж бас таарлаа л даа?

-Би үнэндээ хөдөө амьдарч байгаа. Ном бичиж байна, мал аж ахуй эрхэлж байна. Хөдөө гараад фермэр болчихоор цаг зав муутай болчихдог юм байна. Ялангуяа намрын үед хадлан тэжээл, малын хэвтэр бууц бэлдэхээс эхлээд маш завгүй байна. Сая би Иргэдийн хуралд суух гэж хот руу орж ирлээ. Төвөөр яг юу болоод байгаа талаар нарийн мэдээлэл байхгүй байна.

-Эрх барьж байгаа намын гэхээсээ илүү улс доторх бужигнааныг та анзаарах завгүй байна гэж байхгүй биз ээ?

-Засгийн газрыг огцруулах үндэслэлд сонгуулийн хариуцлагын тухай асуудлыг хөндсөн байна лээ. Хэрэв сонгуулийн дүнд хариуцлага тооцож байгаа бол намын даргадаа улс төрийн хариуцлагыг нь тооцох ёстой баймаар юм. Иргэдийн хурлын дарга Ц.Сандуй “Би сонгуулийн хариуцлагаа хүлээж байна” гэж хэлээд огцорсон. Ц.Сандуйгийн үгийг ойлгоход их төвөгтэй байсан л даа. Би уг нь гайгүй ажилласан юм, урьд нь ялуулсан. Тэгснээ одоо сонгуулийн хариуцлага хүлээж байна ч гэх шиг. Нэг бол нөхдөө муулаад ч байгаа юм шиг. Хэрвээ Ц.Сандуй нь улс төрийн хариуцлагаа хүлээдэг юм бол М.Энхболд нь яагаад УИХ-ын даргаасаа огцрохгүй байгаа юм бол. Доороо хариуцлагаа нэг нь хүлээчихдэг, гэтэл дээрээ яагаад хариуцлагаа хүлээдэггүй юм. Ардын намын дүрэм нь дотроо ийм ялгаатай үйлчилдэг юм уу. Нийслэлийн намын хурал нь ч хуралдаагүй, намын даргаа ч Ц.Сандуй өгөөгүй байгаа. Тэгсэн хэрнээ Иргэдийн хурлын даргын ажлаа өгөөд явчихлаа. Ингэж улс төрийн хариуцлага нь яагаад төрийн хариуцлага болж хувирч байгаад гайхаж байна. Сонгуульд ялагдсан явдалд төр ямар буруутай юм бэ. Улс төрд их ойрхон явдаг би хүртэл сүүлдээ яг юу болоод байгаа учрыг нь ч олохоо байлаа.

ОДООГИЙН ТӨР ЭРҮҮГИЙН ШИНЖТЭЙ БОЛСОН

-Ан төрийн эрхийг барьж байх үед Засгийн газар огцорсон. МАн бүр олонх болоод Засгийн газраа сая огцруулчихлаа. Ер нь Засгийн газрыг огцруулснаар дээрддэг юм байна уу?

-Н.Алтанхуягийг огцруулсан асуудал саяны Засгийн газрыг огцруулж буй асуудлаас шал өөр тусдаа асуудал. Н.Алтанхуягийн Засгийн газрыг огцруулсан гол учир нь яг улс төрийн хариуцлагыг хөндсөн. Намын дарга нь дур мэдээд өөр намын дарга дээр гүйж очоод сонгуулийн тойрог хуваарилсан гэрээ байгуулчихсан байсан. Намын дүрмээрээ намын даргын эрх мэдлийн хүрээнд шийдчих асуудал биш. Гэтэл намын дарга дур мэдэн сонгуулийн тохироо хийсэн учраас намын даргатайгаа хариуцлага тооцсон юм. Одооны Засгийн газар огцорсон, огцруулсан шалтгааны учрыг үнэндээ ойлгохгүй байгаа л даа. Хэрвээ сонгуулийн хариуцлага тооцож байгаа юм бол яагаад М.Энхболдтойгоо хариуцлагыг тооцохгүй байгаа юм. М.Энхболд Ц.Сандуй шиг ажлаа яагаад өгөхгүй байгаа юм. Улс төрийн хариуцлага хүлээхийн оронд яагаад шууд Засгийн газрын асуудал болоод явчихав. Үүнэээс үзэхэд улс төрийн энэ хүчинд бодлого энэ тэр гэж огт алга. Дүрэм журам, зарчим ёс зүйн тухай ойлголт ч алга. Зөвхөн хоорондоо засгийн эрх мэдлийг л булаацалдаж байгаа дүр төрх харагдах юм.

-Засгийн газрыг огцруулсан хүмүүсийн гол тайлбар бол хулгайч нөхдүүдээсээ салж, шударга ёсыг тогтоохын тулд гэдгийг хэлдэг шүү дээ?

-Өнөөдрийн улс төрийн хүчин өөр хоорондоо намынхаа эрх мэдлийг булаацалдахгүй мөртлөө төрийн эрх мэдлийг булаацалдаад байх юм. Зүй нь намын эрх мэдэл нь солигдоод төрд ажиллаж байгаа боловсон хүчиндээ халаа сэлгээ хийвэл нэгэнт эрх барьж байгаа намын хувьд эрх мэдэл нь бий. Би нэг жишээ яръя. Япон гэх мэт гадны улс оронд Засгийн газар нь солигдож л байдаг. Засгийн газар нь солигдлоо гээд Японтой хамтарч ажилладаг олон улсын байгууллага, бусад улс орнуудын хөрөнгө оруулагч, хамтрагсад нь сандарч тэвдэх зүйл гардаггүй. Яагаад вэ гэвэл Японы төр нь улс төрөөсөө тусдаа байнгын ажиллагаатай байдаг. Төр нь ажилладгаараа ажиллаж гэрээ хэлцэл явдгаараа л явна. Зөвхөн хүн л солигдож ирнэ. Төр нь өөрөө ийм дархлаатай. Японы төрд улс төрийн бодлого өөрчлөгдөнө гэхээрээ урт хугацааны, дунд хугацааны хөгжлийн жанжин шугаманд нь өөрчлөлт орж байгаа болохоос биш төрийн нэгэнт хийгдсэн ажил өөрчлөгддөггүй. Манайд болохоороо сонгуулийн үеэр төрийн байгууллагаар ороход ажилладаг хүн бараг байдаггүй. Одоо Засгийн газар солигдож байна. Яамдуудаар яваад үзээрэй. Ажиллаж байгаа хүн байхгүй. Тэгээд одоо байгаа дарга нь солигдчихвол дараагийн дарга нь шал өөр юм яриад эхэлнэ. Ингэж улс төрийн халаа сэлгээ, албан тушаал нь төрийгөө нэрвээд хаячихаж байна. Энэ нь төр нь улс төрөөсөө шууд хараат байгааг харуулж байна. Уг нь сонгуулиар чинь зөвхөн улс төрийн албан тушаал л солигдох ёстой биз дээ. Цаашдаа төрийн албаны дархлаагаа бэхжүүлэхгүй бол улсын хөгжлийн бодлого гэж үгүй болно.

-Манай улсын эдийн засгийн нөхцөл байдал амаргүй замыг туулж байна. Өнгөрсөн хугацаанд АНийм хүнд байдалд хүргэсэн талаар энэ засаг, төрийнхөн байнга хэлж ярьдаг. Та бүхэн үнэхээр хүнд нөхцөлд оруулчихсан юм уу?

-УИХ-ын 2016 оны сонгууль болсны дараагаар улс орноороо тоглох эмгэнэлтэй үйл ажиллагаа эхэлсэн л дээ. Шинэ эрх баригчид гарч ирэнгүүтээ бид нарыг муулах гээд улсаа дампуурчихсан гээд зарлачихсан. АН-ыг харлуулах гэж байгаад улсаа харлуулчихсан. Сүүлдээ бүр хувийн компанийн өрийг улсын өр болгож яриад, өр авлагуудыг чинь хольж хутган уран сайхны хэтрүүлэг халилтай явж өгсөн. Эрх баригчид сонгогдож гарч ирчихээд ийм зүйл хийчихсэн. Бид дуугүй л байсан. Яагаад вэ гэвэл иргэдийн сонголтыг хүндэтгэж, гарч ирсэн улс төрийн хүчин нь урдах ажлаа хийгээсэй, саад болохгүй юм шүү гэсэн байр сууринаас хандсан. Та бүхэн хотын дарга С.Батболдын 2016 оны хотын төсвийг үзээрэй. Намайг хотын дарга байх үед батлуулж байсан төсвөөс даруй 90 орчим тэрбум төгрөгөөр илүү байгаа. Намайг чинь чухам дампууруулчихсан байна гээд л гүжирдэх мөртлөө сонин нь миний үеийн төсвөөс хамаагүй илүү төсөвтэй, илүү мөнгөтэй байгаад байгаа байхгүй юу. Тэгсэн хэрнээ ажил хийх гэхээр болж өгдөггүй гээд урдахаа муулаад суугаад байдаг.

-Улс төрийн тулхтай намыг тогтвортой ажиллана гэж үзээд ард түмэн сонголтоо МАн-д өгсөн. Тэгтэл өнөөдөр дотроо ингэж хагарал, тэмцэлтэй байгаад нь сэтгэл дундуур байна. Юунаас үүдэлтэйгээр МАн урьд байгаагүйгээрээ эвдрэлцэв. эсвэл намын шинэчлэл нь энэ юм уу?

-Одоо энэ намд учраад байгаа хямрал ганц энэ намынх биш. Манай нам болон бусад аль ч намыг хамарсан өвчин. Өнөөдөр улс төр нь эрх мэдлийн наймаа, булаацалдаан өрнөдөг зах болчихсон. Улс төрийн бараа бүтээгдэхүүнийг наймаалцдаг зах болчихсон. Юун тэр нийгмийн амьдрал, хүмүүсийн амьдралыг бодох, улс орныг хөгжүүлдэг хөтөлбөрөө ч ярихаа байсан. Бие биенийгээ тагнаж чагнадаг тухай л ярьдаг болсон. Бие биенийгээ алж хядах тухай ярьдаг болсон. Одоогийн төр эрүүгийн шинжтэй төр болсон. Төрийн хүмүүс байж нэгнээ гэр орноор чинь хүйс тэмтэрнэ шүү гэж хэлсээр байтал нэг нөхөр “Сүртэй ш дээ. Эр улсын яриа” гэж донгосч байгааг хараад хэлэх үг алга. Ер нь эрүүгийн гэмт хэрэгтэн, шоронд л нэгнээ алах, хядах тухай ярьдаг биз дээ. Хэзээ байхдаа Монголд улстөрчид нь Төрийн ордонд ингэж ярьдаг болчихсон юм бэ. Хэрэв гадны улс оронд ингэж ярьсан бол улс даяараа донсолж цунами болно доо. Манай нийгэмд үүнийг юу ч болоогүй мэтээр хүлээн авч байна шүү дээ. Энэ бол аюул. Ийм муу зүйлд эхлээд дасч эхэлдэг юм. Дараа нь тэр муу зүйл хэрэгжиж эхэлнэ гэсэн үг. Энэ нь бид эрүүжсэн төрд дасч эхэлж байгаагийн илэрхийлэл. Цаашдаа ямар ч нам хүчин ялгаагүй дотроо хямарна. Эрх мэдлээ хоорондоо булаацалдана. Өнөөгийн Монголын улс төр жинхэнэ утгаараа улс төр биш байхаа больсноос үүдэлтэй. Улс төр ерөөсөө л хувь хүмүүсийн бизнес болоод хувирчихсан. Бизнесээ булаацалдаад бие биенийгээ занаж байна шүү дээ. Монголын улстөрчид алтаа булаацалдсан дээрэмчид шиг болчихлоо. Их хурлын гишүүн гэсэн гоё нэртэй сэтэр зүүчихсэн болохоос сэтгэлгээ, соёл нь эрүүгийн хэмжээний сэтгэлгээ соёлтой байгаа хэрэг. Уг нь улстөрчид чинь нийгэмдээ үлгэр загвар байх ёстой улсууд байхгүй юу. Цаашдаа ална тална гэх мэт ийм буруу үлгэрлэлийг хүүхдүүд маань дууриагаад эхэлвэл яах уу. Миний гол харлаж байна.

Улстөрчид нь нийгМээ хөгжүүлэх чАдвАргүй бОлчихООрОО эргээд нийгэМдээ гАй бОлдОг юмбайна

-Аль ч нам ялгаа алга гэж төрд итгэх итгэл үнэхээр буурч байгаа. энэ нь юутай холбоотой вэ. хэрвээ эрх мэдэл албан тушаал олдохын цагт танай АНч ялгаагүй байх уу?

-Ер нь АН эрх барьж байх үедээ ч ингэж хагарч л байсан. Үнэндээ улстөрчид оролцоогүй газарт амьдрал хэвийн явж, урагшаа хөгжиж байна. Улстөрчид давхиж очиж буй болгонд бөөн тулалдаан, аюул болж байна. Улстөрчид нь нийгмээ хөгжүүлэх чадваргүй болчихоороо эргээд нийгэмдээ гай болдог юм байна. Магадгүй манай улс улстөрчидгүй байсансан бол илүү хөгжчих гээд байна. Гэхдээ хичнээн өмхий гэлээ гээд хүн хошногоо ухаад аваад хаячихаж чаддаггүйтэй адил заавал сонголт хийх л болдог. Ер нь явж явж 2004 онд “62-ын бүлэг” бий болсноор улс төрийн ийм балиар тогтолцоо бий болох эхлэл нь тавигдсан.

-“62-ын бүлэг”-гээр МАнАн бүлэглэлийн эх суурь тавигдсан гэгддэг бил үү. тухайн үед юу болж байлаа?

-2004 онд манай намын нэг хэсэг нөхөд Ардын намын хэсэг нөхөдтэй нийлж нэг бүлэг болсон. Би долоон нөхдийнхөө хамт “Та нар яаж ингэж чадаж байна аа. Та нар социалист, коммунизмынхантай яаж нийлж чадаж байна аа” гэж хашгираад л үлдэж байлаа. Тэрнээс хойш МАНАН-гийн улс төр бий болсон. Монголын улс төр үнэт зүйл, бодлогогүй болсон. Зөвхөн эрх ашгийн төр болсон. Эрх мэдлээ арилжиж наймаалцдаг байсан бол одоо шууд дээрэм тонуул хийдэг болжээ. Удахгүй алаан хядаан болохыг үгүйсгэхгүй юм. Эхнээсээ заналхийлээд эхэлчихлээ.

-Ан-ын шинэчлэл хэр сайн явагдаж байна вэ?

-Уг нь манай намын шинэчлэл их амжилттай хэрэгжсэн. Гэхдээ сүүлийн үед нам дотор захиргаадалтын байдал тогтоох гэж байна уу даа гэж зарим нэг зүйлсээс нь харагдах боллоо. Хэрэв ингэвэл энэ нь аюултай. Урьд нь Н.Энхбаяр Ардын намыг удирдаж байхдаа дарангуйлах гэж оролдоод, энэ намын хямрал тэндээс эхэлсэн.

-Таны цаашдын улс төрийн карьерыг чинь сонирхъё. Та Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвших гэж байгаад нэрээ татчихсан. Таны улс төрийн нүүдэл чинь Ерөнхийлөгч үү, эсвэл таны байнга ярьдаг хот уу?

-Би хотынхоо ажлыг л хийх сонирхолтой. Миний төрсөн хот, өссөн гэр орон минь. Гоё сайхан болгомоор байна. Түүнээс өөр албан тушаалыг үнэхээр сонирхдоггүй. Одоо ч гэр хорооллыг хөгжүүлэх төсөл хөтөлбөрүүд дээр анхаарлаа хандуулж ажиллаж байгаа. Монгол Улсын хөгжил рүү хөтлөх гол машин бол гэр хороолол юм. Улс хөгжье гэж байгаа бол гэр хорооллын газрыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах хэрэгтэй байна. Энэ тухай эрх баригчид болон өөрсдийнхдөө ойлгуулах гээд үзээд л байна. Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшсэний тухайд намын нөхдүүд маань намайг Ерөнхийлөгчид та л нэр дэвших ёстой гээд шахаад байсан. Манай Р.Амаржаргал ярилцлагадаа “Бат-Үүл Ерөнхийлөгчид нэр дэвших ёстой. Түүний нэр дэвших эсэхийг Бат-Үүл дангаараа шийдэх ч асуудал биш. Намын асуудал” гэж хэлсэн байдаг. Намын VII их хуралд орон нутгаас ирсэн намын гишүүд Та л дэвших ёстой гэцгээгээд байсан. Нэгэнт намын нөхдүүд намайг нэр дэвших ёстой гэсэн шахалтыг өгөөд байсан болохоор би нэр дэвшдэг баатар болохгүй юу даа. Тэгээд нэр дэвшихээр болчихоод харсан чинь намайг нэр дэвшүүлээд явуулах сонирхол ер нь алга аа. Фракцууд маань тохирчихжээ. Тэгээд би нэрээ дэвшүүлээгүй татсан юм. Эргээд харахад бүгд мэхт мэхэндээ болсон л доо. Харамсмаар юм болсон. Намайг нэр дэвшүүлэхгүй гэж зүтгэсэн улсууд одоо амаа барьж байгааг би мэднэ. Гэхдээ би нэр дэвшээгүйдээ баярладаг. Яагаад вэ гэвэл би эрүүжсэн улс төрд оролцмооргүй байна. Би чинь боловсролтой, ард түмнийгээ олон сайн зүйлд дагуулсан үйл ажиллагаанд тэргүүлж оролцож байсан. Хэр баргийн олдохооргүй сайхан үйл хэрэгт оролцсон хувьтай хүн. Тийм байж өөрийгөө доош нь хийж байгаа юм шиг эрүүгийн гэмт хэрэгтнүүдийн дайны хөгийн улс төрд би оролцохгүй. Оролцоогүйдээ эргээд баярласан.