Сүүлийн үед АН-д шинэчлэл явагдахгүй байна гэж нийгэм даяар шүүмжилж байна. Ортой л шүүмжлэл. АН-ын өрсөлдөгч бол МАН.

Өрсөлдөгч хүчинтэй нь харьцуулаад үзэхээрАН шинэчлэгдэхгүй байна гэх шүүмжлэлд толгой дохихоос өөр арга алга. Энэ хоёр нам ерээд оноос үйл ажиллагаагаа эхэлсэн. МАН-ын хувьд ерээд оноос өмнөх түүх нь энд хамаагүй. Монгол Улс ардчиллыг сонгосон тэр үеэс энэ хоёр намын түүх эхэлсэн.

1990 онд МАН-ынерөнхий нарийн бичгийн дарга нь Ж.Батмөнх байв. Ж.Батмөнхөөс Г.Очирбат, Г.Очирбатаас Б.Даш-Ёндон ерөнхий нарийн бичгийн даргын албыг авч байлаа. Түүний дараа энэ намыг толгойлсон хүн нь Н.Багабанди. Энэ эрхэм намын даргын албаа Н.Энхбаярт өгсөн. Н.Энхбаяр М.Энхболдод, М.ЭнхболдС.Баярт, С.Баяр Сү.Батболдод, Сү.Батболд Ө.Энхтүвшиндсуудлаа шилжүүлсэн. МАН-ын одоогийн дарга нь М.Энхболд. Ийм олон дарга солигджээ, өнгөрсөн хориод жилд. Тэр тоолонгоор энэ намд шинэчлэл явагдсан.

Гарч ирсэн намын дарга бүр өөрийн гэсэн залуу, дунд үеэ улс төрийн ертөнцөд авчирсан, тунхагласан. Ахмад үеийнхнийхээ үгийг сонсч, хүндэтгэл үзүүлж, асарч тойлох бодлогоо ч гээгээгүй. Товчхондоо энэ нам ерээд оноос хойш төрөл арилжсан гэмээр шинэчлэгдэж чадсан.

Гэтэл АН өнөөг хүртэл ерээд оны хувьсгалчидтайгаа.Тэр үеийн хувьсгалчид ээлж дарааланнамаа удирдацгаасаар өнөөг хүрлээ. Сүүлдээ ч бүр дархлагдаж орхисон.Хувьсгалчид л энэ намыг төрийн өндөр албанд ээлж дараалан гарах шат болгон ашигласаар ирсэн. Одоо ч тийм.Шуудхан хэлэхэд хувьсгалчид зайгаа тавьж өгөхгүй байгаа учраас АН хөгжихгүй байгаа юм. Хатуухнаар хэлбэл энэ нам хувьсгалын удирдагчдынгарын шүүс болсоор энэ цагтай золголоо.

АН-д өнөөдөр дунд үе гэж алга. Дунд үегүй учраас залуу үеийн тухай яриад ч нэмэргүй нь тодорхой. Хамгийн харамсалтай нь ингэсний гороор Монголд ардчиллыг авчирсан АН бэхжиж өгөхгүй байна. Сүүлдээ энэ намын үйл ажиллагааг хэдхэн хүн өөр зуураа ярьж байгаад зохицуулдаг болж. Энэ хэдхэн хүн тойрч суугаад намын дарга гэдэг албыг бие биедээ дамжуулдаг болчихсон нь нуух шаардлагагүй үнэн.

Зүй нь намын дарга гэдэг албан тушаалтныгнамын их хурлаар ярилцаж хэлэлцэж байжсонгох учиртай. Гэтэл өнөөдөр юун Намын Их хурал. Намын Их хурлыг намын Үндэсний зөвлөлдөх хороогоор ярилцаж байж товлох ёстой. Гэтэл өнөөдөр юун Үндэсний зөвлөлдөх хороо. Үндэсний зөвлөлдөх хороо хуралдах үнэр ч алга.Номдүрмээрээ явах учиртай процедур өрнөх шинжгүй байна. Тэгээд ч фракц болгон өөрийн гэсэн ҮЗХ-ны гишүүдтэй. Тэр гишүүдээ анх сонгогдохоос нь эхлээд л фракцийн мөнгөөр гаргаж ирсэн байдаг. Ийм шалтгаантай учраас бүлэг фракцийн үгнээс гарна гэсэн ном байхгүй. Бүлэг фракцийг түрүүний ярьсан удирдагчид толгойлдог.

Аливаа зүйлд хэмжээ хязгаар гэж бий. Дур зоргоороо авирлал, тэнэглэл гээд юунд ч халих ёсгүй хязгаар, даварч цаашлахгүй хүрээ гэж байх учиртай. Зүй, жамаас гажилгүй өрнөсөн үйл явдал бүхэн хөгжил дагуулсан байдгийг хүн төрөлхтний түүхээс харж болно. Тэнэглэл, дур зоргоороо авирлал хэтрэхээрээ мөхөл, сүйрэл авчирдгийг нотолсон өчнөөн үйл явдал ч хүн төрөлхтний түүхэнд бий.

Тэгэхээр энэ намын түүхийм маягаарөрнөх учиргүй. Учир нь АН Монголын энэ цагийн түүхэнд өндөр нөлөө үзүүлсэн улс төрийн том хүчин. Тэр хэрээрээ шинэчлэгдэж, хөгжиж, жам ёсоороо урагшлах үүргийг монголчуудын өмнө хүлээсэн нам.Хувьсгалчид нь ээлжлэн намаа удирддагөнөөгийн төрхөө өөрчлөх ёстой. Бүр тодруулж хэлбэл ҮЗХ-гоо шинэчилж, их хурлаа дахин шинээр байгуулах хэрэгтэй. ҮЗХ-гоо хуралдуулж, намын их хурлаа зарлаж байж даргаа сонгодог алтан зарчмаас гажих эрх хэнд ч байхгүй.Фракц удирдагчдын хоорондын яриагаар энэ намын хувь заяаг шийддэг жишигт цэг тавих цаг болсон. Намын тухай шинжлэх ухаанднам гэдгийг тухайн удирдагчаасаа үл хамааран амьдраад явах учиртай амьд механизм гэж үздэг юм билээ.

ҮЗХ, Их хурлын шинэчлэлтэй зэрэгцүүлж тавих нэг том асуудал бий. Өмнө дурдсанчлан дунд үеийнхнээ гаргаж ирмээр байна. Хувьсгал эхлүүлэх,эхлүүлсэн хувьсгалаа үргэлжлүүлж авч явах нь хувьсгалчдын түүхэн үүрэг байсан. Гэвч манай хувьсгалчид эхлүүлээд л хаясан гэдгийг бид бүгд мэднэ. Тэд гурван цуглаан, нэг өлсгөлөн л удирдсан. Харин одоо тэдэндзалуу, дунд үедээ зайгаа тавьж өгөхтүүхэн үүрэгирчихээд байна. Энэ намыг хувьсгалчид биш дунд үеийнхэн, бүтээн байгуулагчид, эдийн засгийн удирдагчид чиглүүлж залах үе ирсэн.

Их хурлаа товлож энэ намынхны дунд үеийнхэн болох Ч.Сайханбилэг, С.Баярцогт, Х.Тэмүүжин, М.Батчимэг, Л.Гантөмөр, А.Мөнхбат нарыг гаргаж ирэх хэрэгтэй байна. Тэд, тэдний дайны дунд үеийнхэн АН-ындаргаар ажиллаж, намаа удирдах эрэлт аль хэдийнэүүсчихсэн. Дунд үеийнхэннамаа авч явж, сонгуульд орох тохироо нь бүрдсэн гэх гээд байна л даа.

Засгийн газар одоогийн Ерөнхий сайдтайгаа ирэх сонгууль хүртэл ажиллах хэрэгтэй байна. Ирэх жил сонгуулийн өмнөх он учраас бужигнасаар байтал 2016 онтой нүүр тулна. Тэгэхээр АН-ын Засгийн газарт эрчимтэйажиллах жил гаруйхны хугацаа үлдсэн гэсэн үг. Засаг солигдлоо гэж бодъё. Шинэ Засгийн газар байгуулагдана, сайдууд нь яамдынхаа ажилд дасна, дадна, халаа сэлгээ хийгдэнэ гэсээр лав л хагас жил шаардагдана. Үлдсэн жил гаруйхны хугацаанд шинэ Ерөнхий сайдад даацтай, том ажил хийж бүтээх цаг, боломж гарахгүй.

Ардчиллын түүхэнд АН-ын гишүүд Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдын албыг зэрэг хашсан түүх үгүй. Эрчтэйхэн ажиллаж, бүтээн байгуулалтын томоохон төслүүдээ урагшлуулж, эдийн засгаа аятайхан шиг аваад явчих боломж бүрдсэн түүхэн үе анх удаа тохиож байгаа нь энэ. Гэтэл өнөөдөр АН боломжоо ашиглаж урагшлахын оронд хувьсгалчид ньөөр зуураа эвдрэлцэж, сандал ширээгээ булаалдаж, дунд, залуу үеэ гаргах сэхээгүй бужигналдаж байна. Ийм учраас л АН шинэчлэгдэхгүй байна гэж шүүмжлэл нийгэмд өрнөөд байгаа юм.

Дахиад хэлэхэд АНдунд үеийнхнээ намын удирдлагад гаргаж ирж байж урагшилна. Ингэж зүй жамаараа хөгжиж байж нам шиг нам болно.Нам шиг нам байх зайлшгүй шалтгаан, үүрэгАН-д бий. Учир нь АНМонголын ард түмэн, тусгаар тогтнолд хэрэгтэй нам. Монгол ардчиллын загвараараа Азидаа тэргүүлдэг улс. Дэлхийд жишээболж яригддаг энэ ардчиллыг үндэслүүлж ургуулсаннам нь АН. Тэгэхээр намаа шинэчилж хөгжүүлэх цаг нь ирсэн гэх үг АН-д зөөлдөж байна. Харин намаа шинэчлэх, залуу, дунд үеэ гаргаж ирэхзайлшгүй түүхэн үүрэг хувьсгалчдын өмнө ирчихээд байна. Бараг л дахиад хувсгал эхлүүлэхтэй адил түүхэн үүрэг ирчихээд байна.

Ц.БААСАНСҮРЭН