Хэзээ нэгэн цагт хэлмэгдэх хувь тавилантай хүмүүс нэгнийгээ ээлжлэн хэлмэгдүүлж байсны анхны золиос буюу Догсомын Бодоо уран зохиол сонирхон бичдэг тухайн үедээ боловсролтой ардын нэг байлаа. Тиймээс ч Ардын засгийн анхны Ерөнхий сайд болоход нь өрсөлдөх хүн байсангүй. Тэгээд бас ард гаралтай байсан нь Коминтерны найдаж болох хүн байлаа. Тэр нэгэн цагт Чойбалсанг орон гэртээ байлгаж, Оросын большевикуудтай танилцуулж, хувьсгалын үйл хэрэгт татан оруулжээ. 

Бодоо нууцаар хил гарч Монголын намын гишүүдэд буу зэвсэг залгуулж байжээ. Анх арав гаруйхан (гурван нууц бүлгэм нийлээд шүү) хүнтэй байсан эх орончид Оросын большевикуудыг гоё хулхидсан гэдэг. Большевикууд нам байгуулбал тусална гэжээ. Тэгэхэд манайхан намаа аль хэдийнэ байгуулсан. Одоо 1000 гишүүн, 500 гаруй хүнтэй отряд бий болсон гэж Бодоо тоох ч үгүй хэлж байжээ. 

 

Бодоогийн худлаа залсныг “үнэн” болгох гэж намын зарим гишүүд Сэлэнгэ, Булганы нутагт цэрэг элсүүлсэн ч 500 биш дөнгөж 400 хүн цугларсан аж. Шумяцкий Бодоог “Монголын нэгдүгээр коммунист болох хүн” гэж цаашаа мэдээлж байв. Бодоо уян хатан биш, бие даасан, тэр ч байтугай давлиун зан нь удалгүй Зөвлөлтийн сургагч нарын уурыг хүргэж байжээ. Бодоо 1921 оны аравдугаар сард Зөвлөлтийн удирдлагатай анхны албан ёсны гэрээ хийж гарын үсэг зуруулахаар С.Данзан, Д.Сүхбаатар, Б.Цэрэндорж нарыг томилон явуулжээ. Тэдний зорилгын талаар Чичерин Ленинд “цаана чинь Монголын нөлөө бүхий хувьсгалчид очихоор хөдөллөө. Наадуул чинь манай хамгийн том хөзөр болно шүү. Бас Богд хааныхаа бэлгийг ч авч явна. Богд хаан нь шинэчлэгч хүн. Хутагтуудынхаа дотор болон өөрийнхөө үе дамжсан дүрээс ганцаараа авгай авсан хүн гээд бод доо” гэсэн утгатай маш нууцын зэрэглэлтэй шифр Москва руу илгээж байжээ. Бодоогийн захисны дагуу монголчууд өөрсдийн байр суурийг туйлаас хамгаалж байсан тул оросууд тушааж, монголчууд дагаж биелүүлэх учиртай хэмээн аль хэдийнэ бодож, тэр бодлоо маргахгүй үнэн гэж итгээд байсан оросууд зэвүүрхэж эхлэв. Богдын бэлгийг Ленинд хүргүүлсэн нь Бодоогийн үзэл баримтлалын илрэл байв. Дээгүүр санаатай Данзан, Бодоотой таардаггүй байлаа. 

 

Тэр хоёр аахар шаахар юман дээр маргалддаг боловч хаалга савж, ханцй шамлахдаа хүрдэг асуудал нь Монголын ирээдүй, тусгаар тогтнолтой холбоотой байв. Данзан даруйхан хутагтыг (Богд хаан) халж, Бүгд найрамдах улсын засаглалд аль болох хурдан шилжих нь зөв гэнэ. Бодоо болохоор төрийн тогтолцоог эвдэх юм бол автономитын үеийнх шиг сүйрэлд орно гэж үзэж байлаа. Тэрбээр улаан бүгд найрамдах улсын ч эсрэг бас урьдын хэмжээгүй эрхт хаант засгийн ч эсрэг байв. Ардын засаг, тэгээд хэмжээт хаантай байхад өөр юу ч хэрэггүй гэж тэр боджээ. Бодоо малчин ардын сэтгэл зүйд ѫндсэн хуульт хаант засгаас илүү засаг үгүй гэж үзжээ. Большевикууд ч түүний санааг түр дэмжиж Богдыг хүчгүй болгож авах гэжээ. Бодоогийн ойр дотныхон түүнийг большевикуудтай хэтэрхий дотно нөхөрлөж байна гэж дургүйцнэ. 

 

Ер нь Еөвлөлтийн сургагч нар ирсэн даруйдаа л дээрэнгүй зан гаргаж, зааж зааварлаад олны дургүйг хүргэж байв. Ардын түр засгийн тэргүүн (Алтанбулагт) байсан лам Д.Чагдаржав сургагч нарын эрх мэдэл ихтэйд дургүйцэж, тэвчээрээ барж байв. Чойбалсангийн дэргэд Чагдаржав Бодоод, “Ингэж доромжлогдож байгаадаа гутарч байна. Бидний дотоод хэрэгт гадныхан ингэж оролцож байгаатай эвлэрч байснаас амиа хорлоно” гэж маузер буугаа хуйнаас нь сугалж хулхиндаа тулгаж байсан гэдэг. 

Данзан ч Бодоогийн талаар оросуудад худал үнэн мэдээлэл хүргүүлж байв. Бээжинд суугаа Америкийн консул Собокинд хоёр нөхрийн хамт тагнуулын мэдээ хүргүүлсэн гэж ольжээ. Түүнээс болж оросууд Бодоог сэжиглэх нь ихсэв. Хэрэг бишидсэнийг мэдсэн Бодоо огцрох өргөдлөө өгчээ. Тэр “Хэн нь гадаадын хүн, хэн нь монгол, хэн нь хөрөнгөтөн болохыг би энэ засаг хүний өөрийн, алиных нь болохыг миний бие огтоос мэдэхээ больсон тул намайг албан тушаалаас бүрмөсөн чөлөөлж өгөхийг хүсье” гэжээ. 

 

Түүнийг Орост элчингээр томилох гэхэд “Орост элчингээр очсоноос мал малласан нь дээр” гэж шуудхан хэлжээ. Дэлхийн хувьсгал ийм хүндэтгэл үзүүлж байхад яасан тэнэг нөхөр вэ? Түүнийг хэзээ ч уучлах ёсгүй. Ингээд 1922 оны наймдугаар сарын 1-нд Бодоо, Чагдаржав, Тогтох тайж нарын 12 хүн хувьсгалын эсрэг хуйвалдсан хэргээр баривчлагджээ. ѫүнд одоо төв талбай дээр морь унасан хөшөө болоод байгаа нөхөр ч идэвхтэй оролцжээ. Большевикууд Бодоог байцаалгахаар хамгийн харгис чекистүүдийн нэг 5-р армийн сургагч А.Сорокиныг ирүүлжээ. 

 

Түүний өмнө бүсээ хураалгасан Бодоо хормойгоо унжуулан зогсч байв. Бодоо мэдүүлсэн нь: “Намайг Бодоо гэдэг, 37 настай. Монгол бичиг үсэг мэднэ. Орос хэл мэдэхгүй. Өвчний учир ажил хийж байгаагүй. ѫсэг эвлүүлж дуу шүлэг зохиож, мандолин хөгжим дарахыг заалгасан. Өөрийн хэдэн (зургаан) үхрээр аж амьдралаа залгуулж, өөрийн хүч хөрөнгөөр амь зууж ирсэн. Ардын засаг байгуулагдахаас авахуулаад хоёрдугаар сарыг хүртэл Сайд нарын зөвлөлийн дарга байсан. Ардын намын гишүүн” гэжээ.

 

Тэр Сорокины зорилгыг ойлгосонгүй. Бараг загатнасан газар нь маажжээ. Бодоо цааш нь: “Миний хувьд баян, дунд, ядуу улсын хэнийх нь тусын тулд ажлаа хийх нь хамаагүй байлаа. Би тэдний хоорондын харилцааг хурцатгахгүй, эхийг нь эцээж тугалыг нь тураахгүйг бодож ажлаа явуулахыг хичээж байсан. Тэгж ч явуулж байсан. Гэхдээ баячуудын хувьд ч ширүүлж хатуурхаж байгаагүй. Надад баячуудыг талж, ядуучуудыг боолчлох зорилго үгүй байсан. Хятадуудаас өгсөн 1000 жин гурилыг ядуучуудад тарааж өг гэж хэлсэн...” гэж мэдүүлжээ. 

Ёсыг бодож хэдхэн асуулт тавиад Сорокин гарч оджээ. 

 

Наймдугаар сарын шувтаргаар Хүрээний хашаа хороон дээр Шүүх яамнаас олон түмэнд хандсан ийм нэгэн бичиг наасан байлаа. “Монголын хууль цаазанд төрдөө тэрсэлсэн ялтай этгээдийн толгойг авч, эхнэр хүүхдийг нь сайд нарын гэрт боол болгон өгч, хамаг эд хөрөнгийг нь улсын санд хурааж, эцэг, эх, ах, дүүг нь 2000 мод газар цөлөн суурьшуулахаар заасан байдаг билээ. Гэвч ардын засгийн газраас дээр заасан шийтгэлийг зөвхөн гэмт этгээдүүдийн хувьд авч хэлэлцүүлэхээр шийдвэрлэлээ. Ийнхүү засгаас урвасан бөгөөд хуйвалдагсдыг санаатайгаар нууж байсан нийт 15 хүнд цаазаар аваачих ял шийтгэлээ. Ялын шийдвэрийг 7-р сарын 9-ний өглөөний таван цагт буудан хороож гүйцэтгэсэн болно. Тэдгээрийн үр хүүхэд, төрөл төрөгсдийн хувьд оноох ял хуулинд буй боловч түүний оноогоогүй бөгөөд бид Богд хаан ба ардын засгийн газарт хандаж тэдгээрт өршөөл үзүүлэхийг гуйсныг ёсоор болгосон болно” гэжээ. 

 

Энэ бол Монголын Засгийн газраас Оросын нууц даалгавартай элч нарын оролцоотойгоор явуулсан Монголын түүхэн дэх анхны шүүн таслах ажиллагаа байлаа. 

Эх сурвалж www.wikimon.mn