Монголчууд эрт дээр үеэс лус, савдагаа тахин шүтэж ирсэн уламжлалтай. Тиймээс уул, устайгаа яг л хүн адил харьцдаг юм. Тэгвэл уулын савдагтай нөхцсөн хүний тухай та сонссон уу? Сонсож амжаагүй бол доорх сонирхолтой зүйлийг уншаад үзэгтүн.
1943 оны хавар дэлхийн Хоёрдугаар дайны гал ид дүрэлзэж, үүний улмаас бараа таваар хомсдон, хүмүүсийг нүүр царайд уйтгарын манан хурсан цаг байлаа. Мөн Дотоодыг хамгаалахынхан эр хүйстэй болгоныг буудан хороосоор ард олон үнэнхүү айдас түгшүүрт автаад байсан цаг. Энэ ороо бусгаа цагаар Түндэв гэдэг өвгөн ганц хүүгээ ногоон малгайтан, цэргийн зарлан дуудах хоёроос харамлан байж суухаа олж ядаж байж. Үүнийг нь хүү Батхуяг нь мэдсэн юм шиг уул хадаар тэнэж, мал сүргээ хариулсан шиг цаг нөхцөөнө. Түндэв өвгөн мөн ганц хүүгээ айл орон болж, өрх тусгаарлахыг нь харах нь юу юунаас илүү чухал байсан учраас эхнэр авахыг шаардах болов. Нэгэн удаа малдаа явсан Батхуяг гэртээ ирсэнгүй. Өвгөн хүүгээ хайсаар шөнийг баржээ. 

Ингээд маргааш өглөө нь ойр хавийн хүмүүсийг гуйж түйн хүүгээ хайхаар мордов. Тэд явсаар Баянхайрханы энгэрээр өнгөрч явтал нэг нь, 
- Хүүе, тэр хадны цаагуур хөх дээлтэй хүн орчихлоо гэж орилжээ. Тэд ч хэлсэн ёсоор нь мориноосоо бууцгаан хад руу мацацгаав. Мөнөөхөн хадыг тойрон цаана нь гарахад Батхуяг хий хоосон зүйл тэвэрчихсэн тас тас хөхөрч зогсов. Тэгснээ царай нь хүрлийн,
- Муусайн новшнууд аа, та нар эхнэр болох гэж байсан савдагийг хилэгнүүллээ хэмээн чулуудаж гарчээ. “Энэ хүү солиорчихож” гэсэн бодол хүмүүсийн тархинд харваснаар ухасхийн барьж хүлээд гэр рүү нь авч очжээ. Тэр гэртээ очсон хойноо,
- Та нар даан ч юу ч мэдэхгүй байна. Муусайн усан нүдтэй, цусан зүрхтэй юмнууд хэмээн уурсаж байгаад унтаад өгчээ. Түүнийг гэрээс нь алдчихгүйн тулд гартаа бүлтэй залуус ээлжлэн сахиж байлаа. Ингэж байтал түүнд цэргийн зарлан дуудах хуудас иржээ. Багийн дарга нь түүнийг цэргээс мултрахын тулд худлаа баашилж байна хэмээн цааш нь мэдүүлэхийг завдсан авч нутгийн хүмүүсээс энэ тухай сонсож мэдээд өөр нэгэн Батхуяг гэдэг залуугаар орлуулан нүглийн нүдийг гурилаар хуурчээ. Нэгэн шөнө гэрээсээ бие засна хэмээн гарсан Батхуяг эргэж орсонгүй. Маргааш өглөө нь аав нь ахиад л залуусыг дагуулан Баянхайрхан руу гарчээ. Тэр мөн л түүнийг орилуулан хүлсээр гэрт нь авчирсан гэдэг. Шөнө дунд салхи сэвэлзэж байснаа хахир хавраар тэнгэр дуугаран бороо орж олныг алмайруулав. Энэ дүйвээнээр Батхуяг зугтан арилжээ. Маргааш өглөө нь үйлийн үртэй эцэг нь дахиад л мордлоо. Энэ удаад түүнтэй явах хүн олдсонгүй. Ойр хавийнх нь залуус галзуу солиотой хүнтэй ноцолдохоос нэгэнт залхсан нь тэр байж. Аав нь болгоомжтой гэгч нь дөхсөөр очиход хүү нь нэгэн цэнхэр дээлтэй эмэгтэйтэй зогсож байх нь тэр. Үүнийг хараад эцгийнх нь зүрх зогсчих шахав. 

Эцгийгээ ганцаараа ирснийг харсан Батхуяг инээмсэглэн, 
- Та ганцаараа л ирэх ёстой байсан юм. Та энэ эмэгтэйг харж байгаа биз дээ? гэхэд нь дэргэдэх үзэмжит бүсгүй нь инээмсэглэж байлаа. Ямар ч эр хүн сэтгэл алдрам сайхан бүсгүйг чухам хэний охин болохыг бодож олох гээд барсангүй.
- Сайн байна уу, хүүхээ? Чи чинь хэний хүүхэд билээ? гэж асуухад бүсгүй огт дуулсан шинжгүй инээмсэглэн зогсоо нь бас л солиотой юм шиг санагдаад явчихав. Харин энэ асуултанд хүү нь ам нээж ,
- Аав аа, энэ бол Баянхайрханы савдаг. Энд байнга солонго татдаг болохоор нь би Солонгоо гэж нэрлэсэн юм. Бид хоёр амьдрахаар шийдсэн гэхэд нь өвгөн “Энэ хоёр хоёулаа солиорчихсон юм байна” гэж бодоод дөхөж очжээ. Өвгөн яагаад ч юм гар сунган бүсгүйн гараас барих гэтэл хий хоосон зүйл болж замхарчээ. Үүнээс болоод өвгөн цочирдож ухаан алдаж унав. 

Түүнийг хүү нь гэртээ авчирсан хойно ухаан оржээ. 
Өвгөн маш их цочирдолд орсон байлаа. Арга ч үгүй биз чөтгөр шулмастай хүү нь нөхцсөн учраас тэр. Хөгшин нь хажуу айлынхаа хүүг гуйснаар лам залжээ. Их хүрээнд шавилан сууж байгаад хар болсон өвгөн лам түүний үгийг сонсож эрхээ татаж үзсэнээ,
- Тэр бол буг чөтгөр биш ээ. Баянхайрханы савдаг сайхан бүсгүй байдаг юм гэсэн, тэр байна. Та нар их азтай хүмүүс юм. Үүнийг олонд задруулаад юүхэв. Цагийн цөвүүнд хамтдаа толгойноосоо сална гэсэн үг. Энүүхэндээ нууцаар арга чарга хийхээ бодъё гэж хэлжээ. Ингээд хэдэн хоногоос Баянхайрханыг сэмхэн тахихаар болцгоов. Уг яриаг харамсалтай нь хажуу айлынх нь Эрдэнэ гэгч долдой бялдууч эр сонсчихжээ. Ингээд л мань эр мордон сумын төв рүү давхисаар намын үүрийн дарга Чойжив гэгчид очиж хэлснээр бөөн хэрэг ундрах нь тэр. Аймгийн Дотоодын хамгаалах хэлтсийн дарга Галсан гэгч эр өөрийн биеэр хар машинтайгаа иржээ. 

Энэ үеэр Түндэвийн хотонд нэгэн залуу давхиулан ирж,
- Хүүш, болохоо байлаа. Цаана чинь Жанлав ламтныг аймгаас хүмүүс ирчихсэн барьж байна. Сураг сонсохнээ савдаг мавдаг гэж ярьсан та нар ч гэсэн сүйд болох нь лавтай. Би та нарт энэ талаар хэлээгүй шүү гэж амьсгаадан хэлээд давхиж одов. Өвгөн Түндэв ч санд мэнд босон харайж,
- Би яахав үхэх дөхсөн хөгшин. Хүү минь чи л балрана. Чи ямар ч байсан зугт. Баянхайрхан руу гарвал яах бол? гэж асуусан харцаар хараад хүүгээ татаж үнсчээ. Ээж нь ч уйлан хайлан үнсээд хүүгээ гэрээсээ гаргав. Энэ үеэр саахалтын зайтай газар хар машин ирж яваа харагдлаа. Батхуяг санд мэнд мориндоо мордож Баянхайрхан уулын зүг зугтлаа. Хар машины тэвшин дээр өвгөн ламыг толгойг нь бүтээлгэн суулгаж буутай цэргээр харгалзуулжээ. Тэд өвгөн Түндэвийг барин машин дээр гаргаад,
- Саяны зугтсан хүн хүү чинь үү? гэж асуухад хэн ч дуугарсангүй. Харин хажуу айлынх нь ховч эр,
- Мөөн, мөн. Батхуяг Баянхайрханд оччихсон байгаа хэмээн хээв нэг хэлээд газарчлахаар болжээ. Тэднийг очиход Батхуяг зугтан хадны цаагуур орлоо. Баянхайрхан бол үнэндээ хүн амьтан нуугдчих агуйгүй багахан л уул юм. Буутай хүмүүс бүсэлсээр дээшээ гарахад цэнхэр дээлт бүсгүй Батхуягийг гараас нь хөтлөн элгэн хүрэн хад руу уусан явж орчихжээ. Аймгийн Дотоодын хамгаалахын дарга “ногоон” хэмээх Ваанчиг нүдэндээ ч итгэж чадсангүй. Аргаа бараад уурандаа элгэн хад руу хэдэнтээ буудав. 

Тэднийг машин дээрээ эргэж ирэхэд тэвшин дээр хүлээтэй байсан Түндэв уйлан бахирч, 
- Хүүг минь алчихсан уу? гэж байлаа. Уурсаж бас айн мэгдсэн Ваанчиг буугаа тулган,
- Муу эсэргүү. Тэр цэнхэр дээлтэй хүүхэн хүүг чинь яахаараа дагуулаад хад руу орчихдог билээ. Нууц хаалгатай юм уу? хэмээн хашгичив. Эцэг нь үүнийг сонсоод нулимс унагасан бөгөөд өвгөн лам ном уншиж байлаа. Ингээд аймгийн зүг хөдлөв. Аймгийн төв рүү уруудах үед гэнэтхэн машин нь онхолджээ. Энэ ослоос ганц ч хүн амьд үлдээгүй юм. Харин Баянхайрхан энэ цагаас хоёр савдагтай болсон бөгөөд хожмоо бяцхан хүүхэд ход ход хөхрөн гүйж явна гэж ярьцгаах болжээ.
Эх сурвалж www.wikimon.mn