“Legal service center” хуулийн фирмийн хуульч, өмгөөлөгч Г.Жалбуутай ярилцлаа.

-Хар тамхи, мансууруулах бодистой холбоотой гэмт хэрэг олны анхаарлыг татсаар байна. Манай улсын хувьд хэрэглэгч орны тоонд зүй ёсоор ордог. Хар тамхийг хилээр хууль бусаар оруулж ирж байгаа арга улам бүр нарийсч байгаа гэв үү?

-Сүүлийн үед хар тамхитай холбогдолтой мэдээ, мэдээлэл хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр маш ихээр явах болсон. Энэ төрлийн гэмт хэргийн гаралт ихэсч, түүнийг хэрэглэх хүмүүсийн нас залуужиж, хэрэглэгчдийн тоо нэмэгдэж байна. Монгол Улсад хар тамхийг хил дамнуулан оруулж ирэх, хэрэглэх арга нь улам нарийсч залуучуудын ирээдүйд аюулын харанга дэлдэж байгаа нь харамсалтай санагддаг.

Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисыг хууль бусаар ашиглах гэмт хэрэгт холбогдож байгаа насны байдлыг харахад залуужиж, хэрэглэж байгаа бодис нь олон төрөл болон нарийсч, бүр л хүнд төрлийн мансууруулах бодис, ургамлыг олж авч мансуурч, хадгалж, хэрэглэж байна.

Урьд нь Монгол Улсын зарим нэг аймгуудад ургадаг өвсийг түүж ирээд хатаагаад, тамхи шиг сорж хэрэглэдэг, хадгалдаг, нэгэндээ өгдөг, зардаг байсан бол одоо улсын хилээр бараа бүтээгдэхүүн, шууданд нууж, хэн нэгний ачаа бараанд нууцаар хийж оруулж ирж байна. Урьд нь хар тамхийг хатуу төлөвтэйгөөр оруулж ирдэг байсан бол сүүлийн үед шингэн төрөл рүү шилжсэн. Өөрөөр хэлбэл, гоо сайхандаа хэрэглэнэ, залуужуулна, үрчлээ арилгана, өөх хайлуулна гэсэн шошго хаягтайгаар гоо сайхны бүтээгдэхүүний нэр, сав, баглаа боодлоор халхавчилж хилээр оруулж ирдэг болсон. Манай улсын хууль хяналтын байгууллага хэн нэгний мэдээлэл дээр, мөн өөрсдийн дотоод нөөц бололцоо, туршлагаараа дээрх төрлийн хэргийг илрүүлэн шалгаж байна. Шингэн төрлөөр нь оруулж ирсэн мансууруулах бодисыг цахилгаан тамхинд хийж хэрэглэдэг болсон. Хар тамхи хэрэглэгчдийн арга улам нарийссан, нас залуужиж байгааг дээр хэллээ шүү дээ. Нэг хэрэглэхдээ олуулаа хэрэглэж байна, тэрэндээ донтож байна. Мансууруулах бодист донтсоноор бүхий л амьдралаа, тэр хүүхэд өөрийгөө, оюун ухаанаа бүгдийг л алдана. Мансууруулах төрлийн бодисоос хараат болно гэсэн үг. Энэ нь нэг хүний амьдралыг сүйтгээд зогсохгүй түүний гэр бүлийн бүх гишүүд ямар нэг байдлаар сэтгэл санааны хямрал, эд материалын хохирол амсаж байдаг.

Хар тамхи, мансууруулах, энэ төрлийн бодис, бэлдмэл нь хүний хараат байдлыг үүсгэж донтуулах чадвартай, төв мэдрэлийн системийн тогтолцоог сэргээх буюу дарангуйлах нөлөө үзүүлж, үр дүнд нь хий үзэгдэл харахад хүргэх. Хүний ердийн үйл ажиллагаа, сэтгэхүй, мэдрэхүй, зан авирыг саатуулан хямрааж, олон нийтийн эрүүл мэнд болон нийгэмд хортой үр дагавар үүсгэх чадвартай байдаг учир нэг хэрэглэчихвэл донтдог, эргээд хэрэглэхгүй байх боломжгүй маш хүнд сэдэв. Энэ төрлийн бодис, ургамлыг манай залуучууд хэрэглээд байгаад, улсын

хилээр дамжуулан оруулж ирээд байгаа асуудлыг таслан зогсоох тал дээр дорвитой, үр дүнтэй арга хэмжээ авах шаардагатай.

-Хар тамхины хэрэгт урлаг соёлын одод, олны танил хүмүүс холбогдох нь олон байна. Энэ төрлийн хэрэгт холбогдсон олны танил хүмүүсийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд урьж ярилцлага хийдэг, уран бүтээлийг нь нийтэд түгээж, сурталчилсаар байдаг. Харин гадны улсад бол эсрэгээрээ хэвлэл нь буллидэж карьерыг нь унагаадаг. Хэвлэлүүдийг ёс зүй, соён гэгээрүүлэх үүрэг талаас харвал энэ буруу жишиг мөн үү?

-Манай улсад олны танил хүмүүсийг иргэд юу хийх, яаж амьдрахыг нь даган дуурайх, тэдний цахим хаягтаа байршуулсан мэдээ, мэдээллийг харж тэдний гаргаж буй үйлдлийг үздэг хардаг болсон цаг. Мэдээ, мэдээлэл, сошиал хөгжөөд олны танил хүмүүс гэртээ, зуслан дээрээ, ажил дээрээ, найзуудтайгаа энд ийм ч гоё хоолтой газар байна гээд лайв хийх, эсхүл рийл хийдэг болсон. Тэр болгоныг тухайн олны танил хүнийг хайрладаг, шүтдэг, хүндэлдэг фэнүүд нь гэх үү хүмүүс байнга хардаг, үздэг, заримыг нь даган дуурайдаг, бусдад зарим хүмүүс үнэхээр үлгэр дуурайл нь болдог.

Гэтэл тэр хүмүүсийн зарим нь хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодис хэрэглэсэн, хадгалсан, ийм гэмт хэрэгт холбогдсон, ийм ял оногдууллаа гээд олон нийтийн сүлжээ цахим хэрэгсэл, зурагтаар зураг хөрөгтэй нь гаргадаг. Хэсэг хугацаанд таг чиг болсны дараа нөгөө хүнээ зурагтны эсхүл радионы шууд болон төлбөртэй, эсхүл бусад төрлийн ярилцлага, нэвтрүүлэгтээ урьж оролцуулдаг. Ингэхдээ өөрийнх нь болон уран бүтээл, цаашлаад хар тамхи, бусад асуудлын талаар нь асуудаг. Тэгэхэд магадгүй хар тамхи, мансууруулах бодис хэрэглэсэн ч гэдэг юм уу, холбогдсон маргаан, асуудал, шүүхээр ял шийтгүүлсэн талаар бахархалтайгаар яриулдаг. Энэ нь залуучуудыг хар тамхи битгий хэрэглээсэй, ийм хортой шүү, ийм аюултай шүү гэж сэрэмжлүүлэг биш эсрэгээр муу үр дагавар бий болгодог. Тиймээс ийм төрлийн ял шийтгэл авсан олны танил хүмүүсийг зурагт, олон нийтийн цахим хэрэгсэл, бусад байдлаар олонд түгээхгүй байх ёстой. Ингэснээр залуучуудыг энэ төрлийн гэмт хэрэгт холбогдохоос урьдчилан сэргийлж чадна. Телевизийн нэвтрүүлэгтээ оролцуулах нь битгий хэл, бусад байгууллага, албан газрууд рекламандаа ч тоглуулах нь ёс зүйгүй үйлдэл. Хар тамхины хэрэгт холбогдсон олны танил хүмүүсийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр урьж ярилцлага хийдэг нь буруу. Ингэж сурталчилж байгаа хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд хариуцлага хүлээлгэх ёстой.

-Хариуцлага хүлээлгэх хуулийн ямар зохицуулалт байна вэ. Хэрэв байхгүй бол ямар зохицуулалт бий болгох ёстой вэ?

-Нэг талдаа энэ бол ёс зүйн зөрчил гэж үзнэ. Нөгөө талаар зөрчил гаргасан гэж үзэж болох юм. Зөрчил гаргасан гэвэл Зөрчлийн хуулиар арга хэмжээ авагдах асуудал яригдана. Энэ төрлийн зөрчил гаргасан хэвлэл мэдээллийн байгууллагад хариуцлага тооцуулахаар Зөрлийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн санаачилгыг УИХ-д өргөн барих, мэдүүлэх хэрэгтэй.

Ингэхийн тулд хэзээ хаана, ямар хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр ямар үйл явдлыг сурвалжлав гээд судалгаа болон шаардлагатай асуудлыг судлах, хуульд өөрчлөлт орсноор ямар үр дүнд хүрэх зэрэг өргөн хүрээтэйгээр авч үзэх нэн шаардлагатай болсон.

Б.ЭНХЗАЯА