Энэ дугаарын зочин хойморт Зэвсэгт хүчний 142 дүгээр анги буюу ЗХЖШ-ын Үлгэр жишээ Үлээвэр найрал хөгжмийн удирдаач дэслэгч Д.Сайханбаярыг урьж ярилцлаа.

Төрийн бүхий л ёслолын арга хэмжээ та бүхний цоглог хөгжмийн аялгуугаар эхэлдэг. Энэ нэр хүндтэй байгууллагын нэг эд эс болж ажиллах ямар санагддаг вэ?

 

-Төрийн ёслол хүндэтгэлийн үйл ажиллагаануудад биечлэн үүрэг гүйцэтгэж, улс орон болоод Зэвсэгт хүчнийхээ нэрийн хуудас нь болж ажиллана гэдэг хүн бүрт тохиохгүй аз завшаан гэж ойлгодог. Тиймдээ ч өөрийн сурсан мэргэжил, ажил албаараа үргэлж бахархаж явдаг. Үлгэр жишээ Үлээвэр найрал хөгжим (ҮЖҮНХ) нь чадварлаг офицер, ахлагч нараас бүрдсэн сайхан хамт олон. Ер нь хүн гэдэг хамт олноосоо л суралцаж, цаашдын зам мөрөө тэгшитгэж байдаг. Тэр утгаараа сурч боловсрох, сэтгэл хангалуун байх таатай орчныг бүрдүүлж чадсан газар гэдгийг бардам хэлмээр санагддаг шүү.

 

Тэгвэл энэ хамт олны нэг хэсэг байж, урлагаар дамжуулан үзэгч түмнийхээ сэтгэл оюунд нь хүрч огшоох мэдрэмж ямар байдаг бол?

 

-Анх 2006 онд буюу Их Монгол Улс байгуулагдсаны 800, Ардын хувьсгалын 85 жилийн ойн Үндэсний их баяр наадмын нээлтийн ёслолын үйл ажиллагаанд би дадлагажигчаар ажиллаж, анх удаа үлээвэр найрал хөгжмийн бие бүрэлдэхүүнд багтаж тоглох боломж олдсон юм. Тэр үед ЗХЖШ-ын Цэргийн хөгжмийн албаны дарга, ҮЖҮНХ-ийн дарга МУУГЗ, хурандаа Ё.Ганбат баяр наадмын үйл ажиллагааг нээж Монгол Улсын Төрийн дууллыг удирдан эгшиглүүлсэн.

 

Би анх удаа л тийм том үйл ажиллагаанд оролцож, Төв цэнгэлдэхээр дүүрэн наадамчин олны уухайн түрлэг, алга ташилтын дор Төрийн дууллаа эгшиглүүлнэ гэдэг үгээр хэлэмгүй сайхан байдгийг мэдэрсэн. Харин өнөөдөр би хөгжимчин бус удирдаачийн хувиар тэдгээр ёслолын үйл ажиллагаанд оролцож байна.

 

Илүү их хариуцлага оногдож байгааг улам бүр мэдэрч байгаа. Энэ жил 12 орны төрийн тэргүүнийг эх орондоо угтан авахаас эхлээд төрийн ёслол, хүндэтгэлийн томоохон үйл ажиллагаанууд ар араасаа хөвөрсөн. Одоогоор бид Бүгд Найрамдах Казакстан Улсын Ерөнхийлөгчийн айлчлалтай холбогдуулан бэлтгэл сургуулилтаа жигдрүүлж байна.

 

 

Зэвсэгт хүчний Үлгэр жишээ Үлээвэр найрал хөгжмийн бие бүрэлдэхүүн олон улсын хөгжмийн фестиваль, наадмуудад тогтмол оролцдог. Энэ нь манай Зэвсэгт хүчнийг дэлхийн бусад оронд сурталчлах том цонх болж өгдөг шүү дээ.

 

 

-Тийм ээ. Олон улсын хамтарсан үйл ажиллагаанд улсынхаа нэрийг гарган оролцож буй гэдгээрээ чадахаараа мэрийж, хичээл зүтгэлтэй, бүтээлчээр хандах нь чухал байдаг. Харин сүүлийн жилүүдэд Ковид-19 цар тахлын хөл хорио болон Орос-Украины дайнаас шалтгаалж тэмцээн уралдаан, хөгжмийн наадмууд тодорхойгүй хугацаанд зогсчхоод байгаа. Энэ төрлийн арга хэмжээний гол зорилго нь олон улс орон эв найрамдал, энх тайванч байдлыг урлагаар дамжуулж бий болгох, өөрийн орны Зэвсэгт хүчний үлээвэр хөгжмийн цоглог хөг аялгуун дор зэвсэг бус хөгжмөөрөө нэгдэн нөхөрлөх үндэс суурийг тавьж өгдөг. Тиймдээ ч цэргийн үлээвэр хөгжимчдийн хувьд олон улсын тэмцээн, уралдаан, хөгжмийн наадмуудад оролцоно гэдэг нэр хүндийн илэрхийлэл юм. Улс орон болгон өөр өөрийн хэлээр ярьж бичдэгтэй адил хөгжимчид бид хөгжмийн хэлээрээ ойлголцдог гэсэн үг. Үүнээс гадна мэргэжлийн ур чадвараа ч дээшлүүлэх том боломж байдаг.

 

Удирдаачаар ажиллахад давхар хариуцлага оногддог талаар та дээр дурдсан. Үүнээс гадна хамт олноо зангидах үүрэг ч танд оногддог байх. Үлээвэр найрал хөгжмийн оркестрт хамт олны ойлголцол хамгийн чухал гэдэг нь гарцаагүй...

 

-Тийм шүү. Атгасан гар шиг бие биеэ мэдрэх нь бидний мэргэжлийн онцлог. Ялангуяа манай хамт олон дан эрчүүдээс бүрддэг. Тиймээс ах нь дүүдээ үлгэрлэдэг, туршлага ур чадвараасаа хуваалцдаг уламжлал манай байгууллагад анхнаасаа байсан. Ахаа алд хүндэл, дүүгээ дэлэм хүндэл гэдэг зарчим манай хамт олны уриа үг болчихсон. Ер нь хөгжимчин хүн сургуулиа дөнгөж төгсөж ирээд ямар хамт олны дунд орохоос ирээдүйд хэн болж хөгжих нь харагддаг. Намайг анх энэ байгууллагад хөл тавихад дээд оны ах нар маань халуун дотноор угтан авч байлаа. Энэ уламжлал одоо ч үргэлжилж байна.

 

Цэргийн үлээвэр хөгжим бусад төрлийн хөгжмөөсөө юугаараа онцлог вэ?

 

-Хөгжим гэдэг ерөнхий утгаараа нэг л зүйл боловч төрлөөсөө хамаараад онцлогтой тал олон. Жишээ нь, цэргийн жагсаал, цэргийн хөгжим хоёр агуулга нэг. Бид ихэвчлэн зогсоогоороо эсвэл жагсаалд алхаж байхдаа хөгжмөө тоглодог. Тэр утгаараа эмх цэгц, дэг журамтай байхыг эрхэмлэдэг. Дээрээс нь, өдөр шөнө, салхи бороог үл ажран хаана ч, ямар ч нөхцөлд тоглолтоо үзүүлдгээрээ бусад оркеструудаас ялгагддаг. Энэ чинь л өнөө цэрэг, арми гэх мөн чанараа хадгалж буй хэрэг.

 

Дээрээс нь аливаа улсын Зэвсэгт хүчний нүүр царай нь сайхан жагсаал, сүрлэг хөгжим байдаг шүү дээ. Аль нэг орны төрийн тэргүүнийг эх орондоо хүлээж авлаа гэхэд Төрийн хүндэт харуул болоод цэргийн үлээвэр найрал хөгжмөөс тус орны өнгө төрх шууд харагддаг гэж боддог.

 

Мөн миний ажигласан нэг зүйл бол улс орнуудын үлээвэр хөгжмийн ая, аялгуу болгон өөрсдийн өвөрмөц хэв маягтай. Жишээ нь, монгол цэргийн хөгжимчдийн тоглож байгаа зохиолууд үндэсний хэв шинжийг агуулдаг. Харин Европын орнуудынх тэс өөр. Олон улсын томоохон наадмуудад бид үндэсний морин хууртайгаа хоршиж тоглолт хийдэг. Бүр цаашлаад үндэсний бүжиг, Хүндэт харуулын ротын хамт нэгдсэн үзүүлбэр ч толилуулна, сайхан ч зохицдог. Бусад орнууд ч мөн адил өөрсдийн хэв маягаа тусгадаг гэсэн үг. Ерөнхий утгаараа цэргийн үлээвэр хөгжим гэдэг нэг л малгайтай. Аль ч улсын Зэвсэгт хүчний үлээвэр хөгжимчид орон орны төрийн дууллыг нотоор нь тоглоход бэлтгэгдсэн байдаг.

 

Ингэхэд та энэ салбартай анх хэрхэн холбогдов?

 

-Би Дархан хотод төрж өссөн. Ер нь багаасаа л урлаг, уран сайхантай ойр байсан. Анх 5 дугаар ангийн сурагч байхдаа дунд сургуулийнхаа үлээвэр хөгжим, найрал дууны дугуйланд элсэж баритон хөгжмөөр хичээллэж эхэлсэн. Харин 8 дугаар ангид байх хавар манай хотод Батлан хамгаалах салбарыг сурталчлах өдөрлөг зохион байгуулагдсан юм. Өдөрлөгийн хүрээнд тухайн үеийн Цэргийн хөгжмийн сургуулийн сонсогч нар жижиг хэмжээний тоглолт зохион байгуулсан нь миний сонирхлыг маш их татсан.

 

Тоглолт дуусахтай зэрэгцээд тэр сонсогч ах нарыг төрөл бүрийн асуултаар булж байгаад Батлан хамгаалахын их сургуулийн харьяа Цэргийн хөгжмийн сургууль байдаг талаар анх олж мэдэж хаягийг нь заалгаж авч билээ.

 

Тэгээд л өнөө сонирхолдоо бүрэн хөтлөгдчихсөн хүн чинь тэр жилийхээ зун нь сургуульдаа шалгалт өгч тэнцчихээд намар нь элсэж байв. Тэгж л би гэдэг хүн цэргийн ч, урлагийн ч салбартай эргэлт буцалтгүй холбогдсон доо. Улмаар сургуулиа 2005-2009 онд тромбон хөгжмөөр сурч төгсөөд Зэвсэгт хүчний 330 дугаар ангийн хөгжмийн салаанд хуваарилагдаж ажил, амьдралынхаа гарааг эхэлж байв. Тус ангидаа нэг жил ажиллаад Үлгэр жишээ Үлээвэр найрал хөгжмийн хамт олондоо ирсэн. Өнгөрсөн хугацаанд олон улсын чанартай цэргийн хөгжмийн фестивалиудад манай хамт олон өргөн бүрэлдэхүүнээр оролцсоор ирсэн.

 

Мөн миний бие БНӨСУ-д явагдаж буй НҮБ-ын “UNIMISS” ажиллагаанд Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний III ээлжийн мотобуудлагын батальонд, ИБНАУ-д явагдсан “Шийдвэртэй дэмжлэг” ажиллагааны II ээлжээр үүрэг гүйцэтгэсэн.

 

Харин 2017 онд ОХУ-ын Батлан хамгаалах яамны дэргэдэх Цэргийн их сургуулийн Цэргийн хөгжмийн удирдаачийн дээд сургуульд элсэн суралцаж өнгөрсөн 6 дугаар сард төгссөн. Одоогоор Үлгэр жишээ Үлээвэр найрал хөгжимдөө удирдаачаар томилогдон ажиллаж байна. Ингээд бодоход Зэвсэгт хүчин гэх энэ том айлын нэг гишүүн нь болоод хэдий нь ээ 19 дэх намраа үдэж байна.

 

Мэргэжлээ дээшлүүлж, урлагийн мэдрэмжээ хөглөөд, улаан диплом өвөртлөөд ирсэнд тань баяр хүргэе. Шинэхэн төгсөгчийн аяны богц арвин уу?

 

-Хойно байх хугацаандаа хамгийн чухал нь мэргэжилдээ эзэн нь байя, цаашлаад өөрт болоод ажил албанд маань хэрэг болох нэг ч гэсэн зүйлийг илүү сурч мэдэхийн төлөө хичээж суралцсан. Сурсан мэдсэн маань удахгүй өгөөжөө өгч эхэлнэ гэдэгт итгэлтэй байгаа. Өнөөдөр гэхэд л хөгжмийн шинэхэн аялгуу төрүүлэх санаа бодолдоо уягдчихаад сууж байна. Яг одоогоор манай оркестр амралттай байгаа. Бие бүрэлдэхүүнээ амралтаас ороод ирэхэд нь шинэ уран бүтээлтэй угтая гэсэн бодол бий.

 

Тэгвэл та шинэ уран бүтээл туурвих ажилдаа хэдий нь ээ орчихсон байх нь ээ...

 

-Түрүүнд хэлсэн шиг ажил мэргэжилдээ эзэн байхыг хүсэж Монголдоо ирсэн. Шинэ уран бүтээл гаргах ажил маань энэ оны эхээс үргэлжилж байгаа. Энэ жил Монгол Улсад Цэргийн үлээвэр хөгжим үүсэж хөгжсөний 110 жилийн ой тохиож буйтай холбогдуулан ЦЕГ-ын “Сүлд” чуулга, Нийслэлийн соёл урлагийн газар хамтран шилдэг хөгжмийн бүтээл шалгаруулах уралдаан зарласан. Тус уралдааны талаар сургуулиа төгсөхөөсөө өмнө олж мэдээд “Эргэх ертөнц” нэртэй хөгжмийн зохиолоо шалгаруулалтад нь явуулчихсан юм. Харин Монголдоо ирээд ажил албандаа хараахан томилогдоогүй байхад намайг тэргүүн байрт шалгарсан талаар дуулгадаг байгаа. Гадаад оронд багагүй хугацаанд суралцахдаа эх орноо санаж, сэтгэлдээ буулгасан аялгуу минь хүний сэтгэлд хүрч чадаж дээ гэж бодохоор сайхан санагдсан.

Мөн хөгжмийн зохиолчид шилдэг гэсэн бүтээлээ жил бүр сойдог “Алтан намар” наадамд сургуулиа төгсөхдөө зохиосон “Дайчид” нэртэй фантазиараа өрсөлдөж байгаа. Одоогоор эхний шатны шалгаруулалт үргэлжилж байна.

 

Урлагийн хүнд шинэ уран бүтээл төрүүлнэ гэдэг хамгийн эрхэм зүйл байх нь гарцаагүй биз ээ. Уран бүтээлийн хувьд таны цаашдын зорилго, мөрөөдөл юу вэ?

 

-Ер нь аливаа хөгжмийн зохиол бичихэд хамгийн чухал нь сэдэв байдаг. Мэдээж цэргийн үлээвэр хөгжмийн марш, вальс, бүжиг зэрэг цоглог хэмнэлтэй ая аялгууг бичиж найруулах нь удирдаач бидний үүрэг. Харин үүний зэрэгцээ өөрийгөө хөгжүүлэх, төрөл жанр, сэтгэлгээ, бодол оюунаа олон талаар сорих үүднээс киноны хөгжим зохиох мөрөөдөл бий.

 

Хуучин цагт хөгжмийн зохиолчдыг хэр гайхалтай симфони бичсэнээр нь үнэлдэг байсан. Харин орчин үеийн хандлага, үнэлэмжид киноны хөгжим чухал байр суурь эзлэх болсон.

 

Тэр ч бүү хэл Оскарын шагнал гардуулах ёслолын нэг төрөл нь “Шилдэг хөгжмийн зохиол” байдаг шүү дээ. Залуучууд “Араатны хаан арслан”, “Карибын тэнгисийн дээрэмчид”, “Бэтмэн-Харанхуйн хөлөг баатар”, “Гладиатор” гэх мэт дэлгэцийн бүтээлийн хөгжмийг бичсэн Ханс Зиммэр, “Хатан зоригтон”, “Титаник”, “Зоро” гэх бүтээлүүдийн хөгжмийн зохиолчоор ажилласан Жэймс Хорнер зэрэг эрхмүүдийг сайн мэднэ. Харин Монголдоо гэвэл агуу Н.Жанцанноров, сүүлийн үеийн залуу уран бүтээлчдээс Д.Одбаяр (Оки) зэрэг уран бүтээлчдийг нэрлэж болно. Ер нь ганц Холливуд гэлтгүй дэлхийн кино урлагийг хойно нь тоглогдож буй дуу, хөгжмөөр нь үнэлдэг болоод хагас зууныг үзэж байна шүү дээ.

 

Уран бүтээлч хүний онгод гэдэг сонирхолтой ертөнц шиг санагддаг. Чухам юугаар хөглөгдөж, юунаас сэжим авч аливаа бүтээл төрөн гардаг юм бол?

 

-Миний бодлоор хамгийн чухал нь хамт олон, хүрээлэн буй орчин нөхцөл. Хэдий бүтээлч сэтгэлгээтэй байгаад түүнийг нь хөглөх, үргэлжлүүлэх зөв удирдлага, хамт олонгүй л бол унтарч л таараа. Цаашлаад тухайн хүний өмнөө тавьсан зорилгоос асар их зүйл хамаардаг шиг санагддаг. Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ гэдэг үг хамгийн үнэн. Том зорилго тавиад түүнийхээ араас явж байгаа л бол амжилтад хүрэх нь цаг хугацааны асуудал шүү дээ.

 

Нэг уран бүтээл гараас гарахад хэр их хугацааг зарцуулдаг вэ?

 

-Бодол сэтгэлдээ байгаа ая аялгууг нот болгоход төдийлөн хугацаа шаардахгүй ч найруулж, жинхэнэ бүтээл болгоход хагас жил ч шаардагдаж болно. Бие бүрэлдэхүүнтэйгээ хамт тоглож, засварлаж, өөрчлөх, солих гээд олон ажил хөвөрнө. Би аль нэг ажлыг гардаж авсан бол заавал эцсийг нь үзэж санаа амардаг “муу зантай”. Ер нь ажилдаа зарчимч хандахыг илүүд үздэг. Одоогоор сургуулиа төгсөөд удаагүй байгаа учраас туршлага, ур чадвараа ахиулахад анхаарч байна.

 

Цаг гаргаж ярилцсанд баярлалаа. Уран бүтээлийн өндөр амжилтыг хүсэн ерөөе.

 

-Баярлалаа.

 

Ахлах дэслэгч Т.ИДЭР

Эх сурвалж: "Соёмбо" сонин