“С.Зориг агсныг онц ноцтойгоор хөнөөсөн гэмт хэрэгтнүүдийг 17 жилийн дараа цагдаа нар Эрдэнэт хотоос баривчилжээ. Түүний эхнэр Б.Булганыг цагдаа нарт худал мэдээлэл өгч чулуу хөөлгөсөн гэх хэргээр цагдан хорив” гэсэн содон мэдээлэл хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарах болсон.

Цагдаагийн ерөнхий газраас Б.Булганыг шалгаж байгаа гэх мэдээллийг албан ёсоор өгсөн. Гэхдээ ямар хэргээр шалгаж байгаа талаар огт ам нээхгүй байгаа. Мөн “С.Зориг агсныг хөнөөсөн гэмт хэрэгтнүүдийг барьсан. Түүний эхнэр Б.Булган энэ хэрэгтэй холбоотойгоор шалгагдаж байна” гэсэн мэдээлэлд цагдаа нарын зүгээс ямар нэгэн няцаалт хийсэн мэдээлэл өгөхгүй байгаа билээ. Б.Булган хаана амьдарч байгаа, ямар ажил хөдөлмөр эрхэлдэг, сүүлийн жилүүдэд хэн хэнтэй уулзаж байсан талаар мэдээлэл огт байдаггүй. Энэ талаар Б.Булганы ойр дотнын найз улс төр судлаач Л.Эрдэнэтуултай ярилцлаа.

-С.Зориг агсныг хөнөөсөн гэмт хэрэгтнүүдийг цагдаа нар баривчилсан талаар сонссон байх. Олон жил илрэхгүй байсан хэргийг цагдаа нар гэнэт илрүүлчихсэн гээд байгааг та хэрхэн хүлээн авч байна вэ?

-Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, цахим ертөнцөөр гарснаас өөр ямар нэгэн илүү мэдээлэлгүй л сууж байна. Өнөөдрийн байдлаар цагдаа, хууль хяналтын байгууллагаас С.Зориг агсныг хөнөөсөн гэмт хэрэгтнүүдийг барилаа гэсэн албан ёсны мэдээлэл өгөөгүй байна. Б.Булганыг ч гэсэн ямар үндэслэлээр цагдан хорьсон нь тодорхойгүй. Б.Булганыг ямар зүйл ангиар буруутгаж шалгаж байгаа гэдэг нь ч маш нууц байна. Ямар нэгэн мэдээлэл байхгүй байгаа нь нийгэмд энэ хэргийг илрүүлчихсэн гэдэгт эргэлзээ төрүүлээд байна. Мөрдөн байцаалтын нууц гэж байлгүй яах вэ. Гэхдээ ямар зүйл ангид хамаарах гэмт хэргээр сэжиглэж байгаа талаар мэдээлэл өгөхөд нууцын зүйлд хамаарагдахгүй. Сэжигтэн гэдэг гэмт хэрэгтэн гэсэн үг биш үү дээ. Мэдээлэл ийм л учир битүүлэг байна. Б.Булган болоод ар гэрийнхэн, өмгөөлөгч нарыг хэрэгтэй холбоотой ямар нэгэн мэдээллийн нууцыг задруулахгүй байх гарын үсэг зуруулсан байна лээ. Ийм хаалттай байхад хэргийг үнэн зөвөөр илрүүлж чадах уу, үгүй юү гэдэг нь эргэлзээтэй байгаа. Шулуухан хэлэхэд энэ хэргийг үнэхээр илрүүлчихлээ гэсэн итгэл алга байна. Яагаад вэ гэхээр хэн нэгэн гэмт хэрэг үйлдсэн өөрөө хэргээ хүлээнэ гэдэг хуулийн өмнө нотолгоо болж чадахгүй. Б.Булган болон баригдсан гээд байгаа хоёр хүн ямар нэгэн дарамт шахалтад ороод хэргийг хүлээлээ гэхэд шүүхийн түвшинд нотолгоо баримт болж чадахгүй. Яаж ч тулгаад, ямар нэгэн аргаар хэргийг хүлээлгэчихэж болно. Хамгийн гол нотолгоо нь хавтаст хэрэгт авагдсан байгаа нотлох баримт, хэргийн газарт хийсэн үзлэгээс олдсон эд зүйлс, ул мөр юм. Гэтэл хавтаст хэрэг 17 жилийн өмнөх байдлаараа хэвээрээ өнөөг хүртэл хадгалагдаастай юу, үгүй юү гэдэг нь бас л эргэлзээтэй. Үнэхээр хэргийн эд мөрийн баримтуудыг баталгаажуулж, сольж хольж өөрчлөлгүй хадгалж чадсан уу гэдэг бас л асуултын тэмдэг. Үүнийг эхлээд нягтлах хэрэгтэй. Хавтаст хэрэгт авагдсан гарын хээ, цусны толбо яг анхныхаараа байна уу. Нотлох баримтыг сольчихсон, энэ хоёр нөхөр гэмт хэргийг үйлдсэн юм байна гээд зогсож байхыг үгүйсгэх аргагүй. С.Зориг агсныг онц ноцтойгоор хөнөөсөн хэргийг мөрдөх ажиллагаанд олон хүн орж гарсан байдаг. Анхнаасаа тууштайгаар энэ хэргийг илрүүлэх ажилд оролцож, хавтас хэрэгт авагдсан эд мөрийн баримтын бүрэн бүтэн байдлыг хариуцаж байгаа эзэн нь энэ хүн юм гэсэн бодлого баримтлаагүй. Өнөөдөр хэн хариуцаж байгаа юм. Ажлын хэсэг нь байгаа ч юм уу, үгүй ч юм уу гэсэн эргэлзэх зүйл гарцаагүй бий болсон. Үнэнийг хэлэхэд холион бантан шиг зүйл болсон. Төр засаг солигдох болгонд цагдаагийн дарга солигддог. Үүнийг дагаад хэргийг мөрдөж байгаа ажлын хэсэг ч солигддог байсан. Энэ хэргийг шалгах Ажил 2000 оноос эмх замбараагүй байдалтай болчихсон.

-Та Б.Булгантай ойр дотно байдаг гэдэг. Хамгийн сүүлд хэзээ уулзсан бэ?

-Сүүлийн хоёр гурван жилийн дотор цөөн хэд уулзсан. Нэгнийхээ мэндийг мэдэж утсаар ярьдаг байсан. Миний хувьд энэ хэрэгтэй холбоотойгоор Б.Булганыг хардаж сэрдээд зайгаа барьсан зүйл байхгүй. Өнгөрсөн зун намайг ач охинтой болсон гэдгийг сонсоод манайд ирж баяр хүргэсэн. Бид уулзалдахдаа цай, кофе уугаад л энгийн яриа дэлгэж байгаад л салцгаадаг.

-Хэрэг гарснаас хойш Б.Булганы талаарх мэдээлэл байхгүй болсон. Юу хийж байгаа, ямар ажил хөдөлмөр хийж хэрхэн амьдарч байгаа гээд бүх л мэдээлэл хаалттай байсан. Хэрэг гарснаас хойш Б.Булган хэрхэн амьдарч байсан талаар ярихгүй юу?

-Б.Булган хэргийн талаар надад ямар нэгэн зүйл ярьж байгаагүй. Хэргийн талаарх нууцлалыг чанд баримталж байсан шиг байгаа юм. Одоо бодоод байхад Б.Булганаас холбогдох байгууллагууд хэргийн талаар ямар нэгэн зүйл ярихгүй байхыг анхааруулж гарын үсэг зуруулчихсан байж болзошгүй. Амьдрал ахуйн хувьд дундаж амьдралтай монголчууд яаж амьдарч байна, тэр л жишгээр амьдарч байсан. Бусдаас илүү гарсан зүйлгүй, дорд орсон ч юмгүй байсан. “Оюун түлхүүр сан” гээд төрийн бус байгууллагад ажиллаж байсан. Бас найз нөхөдтэйгөө хамтарч бизнес гэж хэлэх нь хаашаа юм, хувийн ойр зуурын ажил хийж амьдралаа болгож байсан. Одоо харин тэтгэвэрт гарчихсан. Тэтгэврээ тогтоолгочихсон гэдгээ манайд ирэхдээ хэлж байсан. Мөн ганцаараа амьдарч байгаа болохоор тэтгэврийн мөнгө маань надад хүрээд л байдаг юм гэж ярьсан. С.Зориг бусдын гарт амь насаа алдсан хэрэг гарснаас хойш өнөөг хүртэл хугацаанд Б.Булган хэн нэгэнтэй хамт амьдарч байна уу гэх мэтээр хүмүүс сонирхож асуугаад байдаг юм. Би энэ талаар ёстой мэдэхгүй. Ямар ч байсан хуучин байрандаа одоог хүртэл ганцаараа амьдарч байгаа. Өнгөрсөн сайхан дурсамжаараа сэтгэлээ тэтгээд л амьдардаг юм болов уу даа гэж боддог. Талийгаач нөхрийнхөө талаар сайн сайхнаар л дурсан ярьдаг. Гэрэл зургийн цомгоо үзээд л дурсамж дэлгэдэг. Бидэнтэй хамт байхдаа хөгжилдөж байсан дурсамжтай зүйлээ их ярьдаг. Анх яаж танилцаж байсан. Хамт байхдаа ярьдаг байсан сэтгэлд хоногшиж үлдсэн дотно зүйлсийнхээ талаар ярина. Б.Булган талийгаач С.Зоригийг их халамжилдаг байсныг тэдэнтэй ойрхон байсан хүмүүс сайн мэднэ. Талийгаачийг ажил дээрээ байхад заавал утасдаж ямар хоол идэх вэ гэж асуудаг байсан. Тусгайлсан хоолны цэс гаргачихсан. Нэг өдөр нь борш хийсэн байхад маргааш нь ази хоол хийдэг ч юм уу. С.Зориг ч гэсэн эхнэрээ их магтана. Манай Б.Булган хоол, цай сайтай. Рестораны хоолноос дутахааргүй амттай хоол хийнэ. Халамжтай, нөмөр нөөлөгтэй гэж бусдад ярьдаг байсан юм. С.Зориг Б.Булгантай амьдарч байх хугацаандаа эмэгтэй хүний хайр халамжаар ерөөсөө дутаагүй.

-С.Зориг, Б.Булган нарыг анх танилцаж байхад таныг хамт байсан гэж ярьдаг юм байна лээ?

-1992 оны наадмаар Ц.Ганхуяг биднийг зугаалганд урьдаг юм. Ц.Ганхуяг гэдэг нь одоогийн Иргэний зориг намын дарга шүү дээ. Талийгаач С.Зориг, туслах Баярмаа гээд олуулаа өглөө эрт замаасаа хонь, айраг худалдаж авчихаад Тэрэлж рүү Зил 130 машины тэвшин дээр суугаад явж байгаа юм. Өдөр дундын алдад Монголын Социал Демократ намын гишүүн, УИХ-ын гишүүн асан Р.Нарангэрэл машинтайгаа хүрээд ирсэн. Тэгэхдээ манай найз гээд Б.Булганыг дагуулж ирж байсан. Тэрэлжид анх танилцсан.

-С.Зоригтой хамт мөр зэрэгцэж явсан найз нөхөд нь хэрэг гарснаас хойш Б.Булгантай уулзаж байсан болов уу?

-Уулзсан хүн бараг байхгүй байх. Бүгд л зайгаа барьсан. Гэхдээ С.Зориг намын болон бусад төрлийн ямар нэгэн арга хэмжээ болох үед эхнэрээ дагуулж огт очиж байгаагүй. Эхнэрээ ажилдаа хутгаж байгаагүй юм. Сүүлд УИХ-ын гишүүн болсны дараа төрийн томоохон хүлээн авалтад хамт очиж байсан байх. Бүр ойртож дотно танилцсан хүн цөөн байх.

-Та 1998 оны аравдугаар сарын 2-ны өдөр С.Зоригтой төрийн ордонд уулзаж байсан гэдэг байх аа?

-Тийм ээ. Тэр өдөр уулзаж байсан. Байнга үүдэнд нь суудаг байсан үе. Гэхдээ тогтож удаан сууж ярилцаж чадаагүй юм. Яагаад вэ гэхээр С.Зориг Ерөнхий сайдад нэр дэвших гээд С.Баярын өрөө рүү ордог ч юм уу. Өдөржин л хүмүүстэй уулзаж явсан юм. Өрөөний үүдэнд нь уулзах гэсэн хүмүүс зогсчихсон байсан. Өрөөндөө дөнгөж ороод ганцаараа байхад нь орж уулзсан. Манай эгч талийгаачтай нэг анги байсан. Тэр өдөр манай эгч Эрдэнэт рүү явж ажиллах болсон гэдгийг хэлээд эртхэн харьж эгчийгээ гаргаж өгөх талаар хэлэхэд “Өө тийм үү. Эгчдээ мэнд дамжуулаарай. Чи эртхэн харихгүй юу” гэсэн. Би ч хэл амыг нь сугалчих шахаад Ерөнхий сайд болох асуудал юу болж байна. Ерөнхийлөгчтэй уулзсан уу, С.Баяртай уулзсан уу гээд асуусан. Тэгээд л явсан.

-Тэгээд С.Зоригийг бусдын гарт амь насаа алдсан гэдгийг хэдийд мэдсэн бэ?

-Маргааш нь өглөө эрт “өндөр” Урнаа гэрийн утас руу залгаж надад анх хэлсэн. Эхлээд итгээгүй. Тэгж л мэдсэн. Энэ талаар мэдчихээд С.Баяр, Хулан хоёроос лавлаж асуух гээд утасдсан. Тэдний утас байнга яриад байсан. Тэгээд л үнэн юм байна гэж ойлгосон. Удалгүй Хулан залгаад “С.Баяр бид хоёр танай гэрт очиж байна” гэсэн. Ингээд бид гурав уулзалдсан. “Талийгаачийн гэрт очоод яах вэ. Цагдаагийн хамгаалалт авчихсан байгаа биз” гэж хоорондоо ярилцаад талийгаачийн ээжийнд очсон. Бид хэрэг гарсан газрыг цагдаагийн хамгаалалтад байгаа юм байх гэж бодсон юм. Биднийг очих үед хүмүүс очсон байсан. Доржпалам гуайг жаахан тайвшруулж байгаад л гарсан. Гарч явах үед Б.Булган Гандан орчихоод ирж таарсан юм. Нүүрний тэр хавьд нь хөхөрчихсөн байсан. Юу болсон талаар Б.Булганаас асуусан. Хэргийн талаар ярьж чадахгүй уйлаад байсан. Бид “Талийгаачийн ээжийнд орно биз дээ” гэсэн “Үгүй, гэртээ орно” гэж хэлсэн. Тэгэхэд л хэргийн газрыг цагдаагийн хамгаалалтад аваагүй гэдгийг мэдсэн. Төрийн ордон ороод хэргийн газрыг хамгаалалтад аваагүй, маш олон хүн орж гарсныг мэдсэн. Тухайн үед хэргийн газарт үзлэг хийж байхад өчнөөн хүн орж болдог юм уу гэж уурлаад л өнгөрсөн. Эрүүгийн гэмт хэрэг үйлдэгдсэн газарт Хандгайтаас хүртэл хүн зорьж очиж сонирхсон байсан. Хэргийн газарт 60 гаруй хүн орсон гэсэн.