Энэхүү аймшигтай ч юм шиг, бас өрөвдөлтэй, эмгэнэлтэй гэмээр хэргийн тухай анхлан сонсоод “Ёстой л үлгэр байна даа” гэж бодсон билээ. Гэвч саяхан уг хэргийн тухай Цацрал хэмээх эмэгтэйгээс сонссоноор дээрх эргэлзээ минь нэгмөсөн арилсан юм. Мэдээж хэрэг, уншигч авхай та энэ нөхөр юу л ярих гээд байна даа хэмээн тэсч ядан хүлээж буй байх.

 

Энэ бол 1990-ээд оны эхээр болсон явдал л даа. Базарын гэр бүл 1991 онд Дарханд шилжиж очжээ. Үнэндээ “Тураг ядрахаар уулаа, хүн ядрахаар урагаа” гэдгийн үлгэрээр амьдрал хүндэрсэн учраас ах, дүүгээ бараадахаар Дарханд очсон нь тэр. Тухайн үедээ Дарханд байр хямдхан байсан нь ч бас нөлөөлж л дээ. Тэднийх тун ч ядах юмгүй байранд оров. Нөхөр нь шоронд орсон Ариунзул гэдэг эмэгтэйгийнх уг байранд байсан бөгөөд төлбөрөө төлж дийлэхгүйн улмаас Базарт бараг л зүгээр шахам зарчихжээ. Тэрбээр танил талаараа хөөцөлдсөөр ордерийг нь нэр дээрээ болгосноос гадна багагүй хөрөнгө зарцуулж байж засвар хийлгэснээр нүүж оржээ. 

 

Базарынх гурваас есөн насны хоёр хүүтэй бөгөөд эхнэр Жавзан нь багш мэргэжилтэй боловч ажил олдсонгүй. Ингээд л байрандаа орсноо Базар бусдын адил зээл аван ганзагын наймаа эргүүлдэх болжээ. 

1991 оны намар оройхон Деревеньд байдаг хадмынхдаа очоод буцаж явсан Жавзан согтуу хүнээс айн зугтаж байгаад нүхэнд унаж ухаан алджээ. Азаар хүн тааралдсанаар эмнэлэгт хүргэгджээ. Төдийлөн хүнд гэмтэл аваагүй учраас эмнэлэгт гурван хоног хэвтээд гарсан байна. Эмнэлгээс гарсныхаа оройхон харанхуй өрөөндөө хуучин хувцсаа хийхээр хаалга татсан Жавзан, 

Хүүе ээ? Энд хүүхэд байна ш дээ гэж дуу алдсанаа, 

Чи хэний хүүхэд... Яахаараа энд сууж байдаг юм?гэж гайхсан янзтай ярихад нь нөхөр нь очжээ.

 

Хаана, юун хүүхэд яриад байна аа? гэхэд нь харанхуй өрөөнийхөө хаалгыг онгойлгосон хэвээр,

Тэр хайрцагны буланд жаахан охин сууж байна шүү дээ гэж ор хоосон зүйл рүү заахад нь нөхөр нь ихээхэн гайхаж,

Юу ч алга байна шүү дээ гэхэд нь эхнэр нь уурласан байдалтай,

Чи чинь сохорчихоо юу? Хөөрхөн охин уйлаад л сууж байна шүү дээ гэж өгүүлжээ. Эхнэр нь нэг л биш болохыг ухаарсан Базар маш хурдан эмч дууджээ. Түргэн тусламж ирж үзээд тодорхой онош тогтоож чадсангүй. Хий хоосон зүйл харсныг эмч нь,

Гэмтэлд ороод бие нь сайнгүй байгаа учраас хямарч, солиоролд орж байх шиг байна. Аль болохоор тайван байлга гэж хэлээд эм өгөөд явжээ. Ингээд Жавзан эм уугаад орондоо орсон байна. Шөнө дунд сэрсэн Базар эхнэрээ дэргэдээ байхгүйг мэдээд ихэд гайхжээ. Бие засч яваа юм болов уу гэж бодсон авч эхнэр нь шивэгнэж ярихыг сонсоод босчээ. 

 

Гэтэл Жавзан аанаа л харанхуй өрөөгөө онгойлгочихсон хэн нэгэнтэй ярилцаж суув. Нөхрийгөө мөрнөөс нь татахад, 

Чи намайг солиорчихсон гэж бодож байна уу? Энд яалт ч үгүй жаахан охин уйлаад сууж байна. Гэхдээ би гараа хүргэх гэтэл хий хоосон болохыг нь мэдэрлээ. Сүнс л юм шиг байна гэхэд Базарын дотор арзайгаад явчихжээ. Тэрбээр өөрийн мэдэлгүй, 

Нээрээ юү? гэж асууснаа гэнэтхэн нэгийг ухаарч эхнэрээ солиорчихож гэж бодоод,

Миний хөгшин тайван унт даа гээд өрөө рүүгээ оруулав. Эхнэр нь ч нойр нь хүрэх янзгүй. Нөгөө л үл үзэгдэгч охины тухай ярьсаар байжээ. Нөхөр нь юутай ч чухам юу үзсэн харсныг нь сонсохоор шийджээ. Анх хаалга онгойлгоход 45 настай болов уу гэмээр сэгсгэр үстэй бяцхан охин доошоогоо хараад сууж байсан гэнэ. Сая дахин харахад нь охин уйлж байснаа Жавзанг хараад больжээ. Гар сунгахад хий хоосон зүйл байсан аж. Гэвч охины сүнс Жавзангаас ямар нэгэн тусламж эрээд байгаа юм шиг санагдсан гэнэ. Нойрон дунд нь түүнийг дуудсан учраас босч очсон нь тэр байжээ. 

 

Нөхөр нь мэдээж хэрэг үүнд үнэмшсэнгүй. Маргааш өглөө нь босоод харанхуй өрөөнийхөө хаалгыг нээсэн Жавзан, 

Хүүш ээ? Базар аа! Нөгөөх охин чинь алга болчихсон байна гэж дуу алдахад нөхөр нь ихээхэн бах нь ханасан аястай, 

Хэлээгүй юү. Чамайг бие чинь хямраад хий юм харж байна гэж эмч хэлсэн шүү дээ. Ёо ёх, чамайг бүр галзуурчихсан л юм байх гэж бодлоо гээд инээхэд өөрийгөө хий хоосон зүйл харж, солиорч байж гэж итгэсэн Жавзан тайвширсан аятай мушилзжээ. Гэхдээ л “баас хатавч үмхийгээ тавихгүй” гэгчээр сэтгэлийнх нь мухарт өвдгөө тэврэн суусан бяцхан охины дүр харагдсаар байжээ. Оройхон хэрд Базар утсаар “Ажил гарсан учраас шөнө дунд очно. Түлхүүрээ сугалчихаарай. Би өөрөө онгойлгоод орчихъё” гэж хэлжээ. Шөнийн 02 цагийн орчимд эхнэр, хүүхдүүдээ сэрээчих вий гэж болгоомжилсон Базар сэмхэн орж иржээ. Тэрбээр гэрлээ ч асаалгүйгээр хувцсаа сэмхэн тайлаад унтахаар явжээ. Унтлагынхаа өрөөний хаалгыг онгойлгоход эхнэр нь орон дээрээ суучихсан ганцаараа юм яриад гараа хөдөлгөж байжээ. Гайхсандаа гэрэл асаатал эхнэр нь цочин босон харайв. Тэрбээр гартаа сам барьчихсан бөгөөд нүүрэнд нь айсан сандарсан дүр зураг тодхон байлаа.

 

Чи чинь дахиад л солиорчихоо юу? гэж санд мэнд асуухад, 

Би солиороогүй байна. Охины сүнс намайг ахиад дуудсан. Тэгээд би өрөөндөө оруулж ирээд үсийг нь самнаж өгч байсан юм. Чи хүүхэд айлгаад зугтаалгачихлаа гэхэд, 

Чи ер нь юугаа солиороод байгаа юм? Ямар ч хүүхэд байхгүй байсан биз дээ?

Тийм ээ. Би хий үзэгдэл гэж чамд хэлээ биз дээ. Ямар ч гэм зэмгүй ядарсан охины сүнс юм шиг санагдсан. Надаас эхийн хайр нэхээд байгаа юм. Их өрөвдөлтэй гээч. Гартаа нэг юм атгачихсан байна лээ. Би түүнийг нь харсан. Юу гээч? Боорцогны хэлтэрхий болох нь нэвт харагдаж байсан гээд л урсгаж гарахад нөхөр нь “Энэ хаашдаа солиорчихсон юм байна” гэж бодоод үгийг нь дагуулсхийн эм тан өгч байгаад унтуулжээ. Гэхдээ хаширлаад гэрлээ асаалттай нь орхижээ. 

 

Өглөө нь босоод эхнэртээ энэ талаар ярьтал,

Базар аа! Чи намайг солиорсон гэж хэлэх гээд байгааг мэдэж байна. Үүний оронд чи юм мэддэг хүн олж ирээч. Арга чарга хийлгэе л дээ гэжээ. Ингээд хэд хэдэн хүн авч ирсэн авч ямар ч нэмэр болсонгүй. Тэд нар мэргэч гэхээсээ илүүтэйгээр луйварчид байсан нь тодорхой. Эхнэр нь хий үзэгдэлтэй харьцах явдал даамжирсан учраас Улаанбаатарт аваачин Шар хадны эмнэлэгт хэвтүүлэхээр шийджээ. Гэтэл эхнэр нь, 

Чи намайг хэвтүүлж, зайлуулахаасаа өмнө нэг зүйлээр л туслачих гээд эрүүл хүн шиг ярьж гарчээ. Нөхөр нь ч аяыг нь дагахаар шийдэн зөвшөөртөл, 

Хоёулаа энэ байрыг зарсан авгай дээр очъё гэсэн аж. Нөхөр нь ч гэсэн юмыг яаж мэдэхэв гээд уухайн тас зөвшөөрчээ. Тэр хоёр Деревеньд амьдарч байгаа уг байрны хуучин эзэн Ариунзулынд очжээ. Жавзан гэрт оронгуутаа л жаазтай зурган доторхи охины зураг руу гүйж очсоноо уулга алдан хашгирчээ.

 

Уг зургийг хуруугаараа заан, 

Нөгөө охин чинь энэ байна гэж хэлэхэд Ариунзулын нүүр час улаан болоод,

Яалаа гэнэ ээ? гээд босоод иржээ. Энэ үеэр Базар эхнэрээ тайвшруулан суулгаад болсон явдлыг ярьжээ. Уг яриаг нулимс унаган сонсож суусан Ариунзул яагаад ч юм, 

Гартаа боорцогны хэлтэрхий барьчихсан байсан гэж та хэлэв үү? гэж асуужээ. Жавзан, 

Тийм ээ. Боорцог л байх шиг санагдсан гэж хэлэхэд Ариунзул улам ч ихээр уйлан хайлж, 

 

Тийм ээ. Миний охины сүнс байх нь. Хөөрхий минь, өөдгүй тэнэг ээжийгээ цээрлүүлэх гэж байгаа нь тэр байх гэж хэлээд болж өнгөрсөн явдлыг нэгд нэгэнгүй ярьж өгчээ. Ариунзул зүүн аймгаас ирж Дарханд барилгын ТМС төгссөн агаад тэндээ эхнэртэй залуутай явалдаж байгаад жирэмсэлж орхижээ. Эцэггүй хүүхэд гаргасан учраас эцэг, эхээсээ айгаад Дарханд суурьшихаар шийдэж. Ингээд барилгад мэргэжлээрээ ажиллах болжээ. Охиныг нь нэг нас хүрч байх үеэр өөрөөс нь хэд ах Чанрав гэдэг залуу эргүүлдэх болжээ. Хүүхдэд нь сайн юм шиг санагдаад байхаар нь бараг л яаран сандрах шахам ханилжээ. 

 

Барилгад хамт ажилладаг байсан Чанрав охинд эхэн үедээ маш сайн байдаг байлаа. 1989 онд анхныхаа үрийн зулайг үнэрлэснээс хойш Чанравын хайлсан тугалга шиг зан ор мөргүй алга болжээ. Хуруун чинээхэн бяцхан охиныг дүүдээ хүрэх гэхээр, 

 

Боль! Хүүхэд алах гээ юу? гэж зандрах нь энүүхэнд. Үнэндээ богино жолоотой бүсгүй зангаараа Ариунзул бүсгүй нөхрөө аялдан дагалдаж охиныг ад үзэх хандлагатай болсон гэнэ. Төрсөн үр нь улам бүр өсч бойжихын хирээр Чанравын ааш зан улам бүр хэрцгий болж байжээ. Архийг бага багаар уудаг байсан нь хэтэрч оросуудын нэрсэн Гоон гэгчийг өдөр алгасалгүй шахам хүртэх болов. Ингээд тэр ажлаасаа халагдсанаар гэр бүлээ тэжээх үүрэг Ариунзулд оногдсон аж. Чанрав хүүхдээ хараад гэртээ сууж буй хирнээ тэр хавийн үй олон архичдыг цуглуулан гударч суудаг болжээ. Дөнгөж гуравхан настай нялх охиныг зэргэлдээх орц руу Гоон аваад ир хэмээн нүцгэн шалдан хөөж гаргах нь энүүхэнд. 

 

Ингэсээр хөөрхий охин хатгалгаа туссаныг эр, эм хоёрын хэн нь ч гадарласангүй. Энэ үеэр амралтын өдөр тааруулж гадуур архидаж явсан Чанрав вокзалын орчимд Эрдэнэтээс Улаанбаатар орохоор явж байсан орос эрийг дээрэмдэн хутгалаад орон шоронгийн хаалга татжээ. Хоёр бага хүүхэдтэй үлдсэн Ариунзул сэргийлэх, гэр хоёрын хооронд шогшсоор байгаад охиноо хүндрэхийг анзаараагүйн харгайгаас алджээ. Охин амьсгал хураахдаа гартаа боорцогны хэлтэрхий тас атгачихсан байсан гэнэ. Тэгээд ч хэдхэн хоногийн дараа Чанрав 8 жилийн ялтайгаар шоронд ачигджээ. Болж өнгөрсөн явдал гэвэл энэ. Харин охиноо нас бараад нэг жил орчим уг байрандаа амьдрахад тэр сүнс харагдаагүй гэнэ. Байдал огт санамсаргүй эргэсэнд ямар ч шүтлэггүй Базарт айн хирдхийх сэтгөл төрж, яаралтай гэгч нь жинхэнэ номтой ламын эрэлд гарснаар Гүрранз гэдэг өвгөнийг олж очжээ. Өвгөн лам ч шоогоо орхиж, шоголтой судараа сөхөж үзсэнээ, 

 

Талийгаач хойд төрлөө олоогүй байна. Хэн нэгнээс аврал эрсээр байгаа юм шиг байна гэж хэлээд гүрэм дором хийснээр охины сүнс үзэгдэхээ больсон аж. Уг яриаг би саяхан Ариунзулын дүү Наранбаатараас баталгаажуулан сонссоноор зүрхлэн нийтэлсэн нь энэ бөлгөө. Ум мани бад ми хум.

Эх сурвалж www.wikimon.mn -