“Редакцийн зочин” булангийнхаа энэ удаагийн дугаарт Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайд С.Эрдэнийг урилаа.

-УИХ-ын гишүүн болсон нь миний буруу юм уу-

-Өнгөрсөн жил батлагдсан чухал хуулиудын нэг нь яах аргагүй Хамтын тэтгэврийн тухай хууль байлаа. Энэ хуулийн талаар яриагаа эхлэе...

-Юуны өмнө гарч байгаа хуулийн ололттой, давуу тал, нийгэмд үзүүлэх үр дүнг харах ёстой. Хамтын тэтгэврийн тухай хуулийг боловсруулж байх явцад гарч болох эерэг, сөрөг үр дагаврын аль нь илүү байхыг их судалсан. Анх 2004 онд би Нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын даргаар томилогдож очсон үеэс л намайг олон ахмад настан зорьж ирдэг байсан. Тухайн хувь хүн насан туршдаа Нийгмийн даатгалын шимтгэл төлнө. Дээрээс нь байгууллага нь бас төлнө. Ингэж баахан хуримтлал бий болгочихоод түүнийхээ үр шимийг үзэж чадалгүй нас бардаг. Үлдсэн мөнгө нь дундын сандаа үлдээд Нийгмийн даатгалтай холбоотой өөр янз бүрийн зардалд зарцуулагддаг зарчимтай. Хамтын тэтгэврийн тухай хуулийг би 2004 оноос судалж эхэлсэн. Үндсэндээ долоо, найман жил судлаад 2012 онд хуулийн төсөл боловсруулж өргөн барьсан. Гэвч тухайн үедээ буцаагдаад дахиж албан ёсоор 2014 оны нэгдүгээр сард өргөн барьсан юм. Уг нь бол бүтэн нэг жилийн дотор хангалттай хэлэлцээд 2014 ондоо баталж болох байсан. Харамсалтай нь улс төрийн ямар нэг зорилгоор тухайн ондоо хэлэлцүүлэгт орохгүй байсаар байгаад саяхан баталлаа. Гэхдээ сая бас л 2016 оны улсын төсөв батлагдсаны дараа орсон. Төсөв гэдэг бол хууль юм. Тэгэхээр Төсвийн тухай хууль батлагдсаны дараа энэ хуулийг хэрэгжүүлэх төсөв мөнгийг суулгах боломжгүй байсан учраас хэрэгжих хугацааг нь 2017 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс гэж оруулсан.

-Европын зарим оронд ийм тогтолцоо ахмадуудынх нь амьдралын нэг хэсэг болчихсон байдаг. Харин манайд үүнийг шинэ ойлголт мэт хүлээж авсан?

-Энэ тогтолцоо бусад улс орнуудад байдаг л зүйл шүү дээ. Манайд иргэд, даатгуулагчид руу чиглэсэн төрийн бодлого хэрэгжүүлэх гэхээр шүүмжлэх хүн олон гарч ирдэг. Юм болгоныг болохгүй, бүтэхгүй талаас нь хардаг, нэг ёсны их хардамтгай хүн олон байна. Хүмүүсийн яриад байгаа шиг настай хүмүүстэй гэрлээд мөнгийг нь аваад үлддэг жишиг бусад оронд байсан байна. Энэ бүх жишээг бид судлаж, тооцож үзсэн. Тэгээд хууль ёсны гэр бүл болсноос хойш 15-аас доошгүй жил хамт амьдарсан байх ёстой гэсэн заалт оруулсан юм. Дундаж насаар бодохдод 30-тайдаа гэрлээд 30 жил хамт амьдраад 60-тайдаа тэтгэвэрт гарна. Харин 15 жил гэдэг бол тал хугацаа нь. Үүнийг боломжийн хугацаа гэж харж байгаа. Зөвхөн хэн нэгний тэтгэврийг авахын тулд 15 жил хамт амьдарна гэдэг нь боломжгүй зүйл гэж бодож байна.

-“Хүний хөгжил” сангаас олгодог хүүхдийн мөнгийг энэ сараас судалгаанд суурилан зарим өрхийн хүүхдүүдэд олгохыг зогсоож байгаа. Үүнийг төсөв хэмнэхийн тулд гэж тайлбарлаж байгаа ч хүүхдүүдийг ялгаварлаж байна гэсэн шүүмжлэл дагуулж байна. Энэ тухайд таны бодлыг сонсъё?

-Нэг хэсэг халамж хэтэрхий хавтгайрлаа, халамжийн орон боллоо гээд л баахан шуугисан. Тэгээд салбар дундын мэдээллийн санг бий болгосноор тухайн айл өрхийн амьжиргааг тодорхойлоход баг, хорооны Засаг даргын юм уу, ямар нэг улс төрчийн оролцоог байхгүй болгосон. Өмнө нь тухайн хороонд хэдэн ядуу өрх байдаг, хэдэд нь тусламж өгөх шаардлагатай талаарх мэдээллийг хорооны Засаг даргаас л авдаг байсан. Хорооны Засаг дарга өөрийнхөө намын гишүүдийг л илүү тодорхойлж өгдөг байсан. Одоо тэгэх шаардлагагүй болсон. Мэдээллийн нэгдсэн санд байршсан өрхүүдийн судалгааг харахад бүх өрхийн мэдээлэл гараад ирнэ. Энэ бол нийгмийн халамжийн бодлогыг улстөржилтөөс салгасан маш том алхам юм. Хүүхдийн мөнгийг ч гэсэн үүнтэй уялдуулж байгаа. Боломжтой айлын хүүхдүүдэд 20 мянган төгрөг өгөөд амьдралд нь мэдэгдэхгүй ш дээ. Бүр хүүхдийнх нь нэрийн данс руу 20 мянган төгрөг орж байгаа эсэхийг ч мэдэхгүй айл зөндөө бий. Гэтэл 20 мянган төгрөгөөр амьдардаг айлууд ч байгаа. Тэгэхээр нийгэм, эдийн засгийн хүндрэлтэй цаг үед ямар ч шаардлагагүй айл өрхүүдэд тэр мөнгийг өгч яах юм бэ. Үүнийхээ оронд тэр цэцэрлэг, сургууль барих, засварлах ч юм уу, аль шаардлагатай зүйлд тэр мөнгийг зарцуулъя л даа. Зорилтот бүлэг рүүгээ чиглэе гээд судалгаа хүртэл гаргаад ажиллахаар “сонгуулийн хар машин” гэдэг шиг юм яриад эхэлж байгаа юм. Манайд хардалт бол арай л хэтэрч байгаа.

Намайг ч гэсэн идсэн, уусан гээд л байнга хардаж сэрдэж байдаг. Тэр “Хар жагсаалт” гээчид ч хүртэл оруулчихсан байна лээ. Би ганц л юм хэлдэг. Монгол Улс шүүх тогтолцоотой, шүүх хяналтын байгууллага байдаг. Тэр байгууллагууд чинь ажлаа хийгээд идсэн, уусан бол олж илрүүлээд хуулийн хариуцлага хүлээлгэх ёстой биз дээ. Өнөөдөр Үндсэн хуульд шүүхээр гэм буруутай нь тогтоогдоогүй хэнийг ч гэм буруутайд тооцож үл болно гэсэн заалт байгаа шүү дээ. Гэтэл манайд хэн дуртайгаа л луйварчин гэж зарлаад эхэлдэг. Монгол Улс бол парламентийн засаглалтай, парламентийн гишүүд нь төрөө удирддаг орон. Гэтэл өнөөдөр парламентийн 76 бол бүр байхгүй. 76 луйварчин, дээрэмчин л гэнэ. Тэгвэл ард түмний сонголт тийм сохор юм уу. Иргэд ямар нэг асуудлын зөв агуулгыг нь ч ойлгож амжилгүй наана нь улс төрийн хор хийдэг хүмүүсийн яриагаар урсаад явчихдаг.

-Би ямар ч гүйлгээн дээр гарын үсэг зурдаггүй-

-Ер нь хулгай, луйвар хийсэн хүн хэзээ ч би тэгсэн гэж хэлэхгүй байх л даа. Намайг гүтгэж байна л гээд байдаг шүү дээ...

-Тэгвэл хийснийг нь тогтоох хэрэгтэй ш дээ. Жишээ нь, таныг зүгээр л мөрөөрөө ажлаа хийгээд, шударгаар хөдөлмөрлөөд явж байхад гүтгээд байвал дуртай байхгүй биз дээ. Өнөөдөр УИХ-ын гишүүн болсон нь миний буруу юм уу. Би хэн нэгнээс гуйгаад, эсвэл хэн нэгний лобби, арын хаалгаар гишүүн болоогүй ш тээ. Шударгаар нэрээ дэвшүүлээд, өрсөлдөөд л гарч ирсэн. Чадлаараа л ажиллаж байна. Хууль санаачлах, тогтоох гээд миний хийсэн ажил аль ч УИХ-ын гишүүнээс илүү байна уу гэхээс дутахгүй.

Намайг нийгмийн даатгалтай холбож их харддаг л даа. Гэтэл яагаад Хууль зүйн сайд, Хөдөө аж ахуйн сайдыг харддаггүйг би гайхдаг. Бүх яам л төсөв мөнгөө Сангийн яамаар дамжуулж авдаг ш дээ. Улсын төсвийн батлагдсан хөрөнгийг Сангийн яам, Төрийн сангаар хянуулаад тухайн яамны санхүүгийн хэлтэс, газар нь гүйлгээгээ хийгээд л явдаг. Жил бүр аудит, мэргэжлийн хяналт орж шалгана. Шаардлагатай гэвэл хууль хяналтын байгууллага шалгаж байна. Эдгээр шалгалт намайг ямар ч алдаа дутагдал гаргаагүй, мөнгө төгрөг сох дутаагаад идэж, уусан юм байхгүйг нотолно. Өнөөдөр хүүхдийн мөнгө дутсан гэж та нар сонсоогүй биз дээ. Тэр мөнгө нь ордог дансандаа тоо ёсоороо орж л байгаа. Харин хүүхдийн мөнгөө авах гэж хүмүүс яаж дугаарлаж, ажлаа алддаг байлаа. Энэ асуудлыг шийдэж өгсөн. Одоо 20 мянган төгрөг хүүхдийнх нь нэрийн данс руу автоматаар л орчихож байгаа ш дээ. Тэтгэвэр авч байгаа ахмадууд ч гэсэн хуучных шиг мөнгө дуусчихна, банкны зузаатгал дуусахаас өмнө тэтгэврээ авъя гэдэг асуудал байхгүй болсон. Дуртай үедээ л мөнгөө авч байна.

Энэ бүгдийг олгож байгаа Нийгмийн даатгалын сангийн хөрөнгө гэдэг чинь тухайн аймаг, дүүргийнхээ Нийгмийн даатгалын хэлтэс, бүртгэлтэй аж ахуйн нэгжүүдтэйгээ харьцаад шимтгэл төлөлтийг нь хянаад, аж ахуйн нэгж байгууллага нь шимтгэлээ төлөөд тэр нь тухайн орон нутгийн Төрийн сан руу ордог. Орон нутгийн Төрийн сангаас төв Төрийн сан руу шилжинэ. Манай Нийгмийн даатгалын хөрөнгө бол төв Төрийн сан дээр байгаа. Жил бүр Монголбанк, холбогдох Нийгмийн даатгалын Үндэсний зөвлөлийн удирдлагууд хамтраад тухайн жилд Нийгмийн даатгалын сангийн чөлөөт үлдэгдлийн хэдэн төгрөгөөр бонд худалдаж авах вэ, хэдэн төгрөгийг хадгаламжаар байршуулах вэ гэдгийг шинэчилж баталдаг. Яг тэр баталсан хэмжээний мөнгийг нь арилжааны банкуудад хадгаламж хэлбэрээр байршуулна. Нэг бол Засгийн газрын үнэт цаасыг худалдаж авдаг. Ийм л зарчмаар явдаг юм. Жишээ нь, би ямар ч гүйлгээн дээр гарын үсэг зурдаггүй. Учир нь надад гүйлгээ хийх эрх байхгүй. Манай яамны гүйлгээг Төрийн нарийн бичгийн дарга, Санхүүгийн газрын дарга хийнэ. Хяналт тавьдаг 10-аад ерөнхий болон туслах нягтлан байдаг. Гэтэл намайг нийгмийн даатгалын нэг авдартай мөнгөн дээр суучихаад л хаа хамаагүй гаргаж цацаад байдаг юм шиг л яриад, бичээд байдаг. Тийм юм гэж байхгүй ш дээ.

-Бичиг баримт хуурамчаар үйлдэж мөнгө завшсан тохиолдол гарсан. Баабар гуай ч гэсэн нийгмийн даатгалынхан бол бичиг баримтыг бараг өөрсдөө л үйлдвэрлэдэг гэж хэлж байсан?

-Уучлаарай, тийм юм байхгүй. Надад тэр нэг хар энергитэй хүнтэй хэрэлдэж, маргалдаад байх ямар ч сонирхол алга. Угаасаа энэ хүний хуурамч баримт бичиг үйлдсэн, хуурамчаар тэтгэвэр тогтоолгосон, хээл хахууль өгсөн, авсан гээд бүх зүйл нь хууль хяналтын байгууллагаар шалгагдаж байгаа. Тэгэхээр би хууль хяналтын байгууллагыг төлөөлж Баабар гэдэг хүнтэй маргалдаад байх шаардлага алга. Тэгээд ч би олон хүүхэдтэй хүн. Хэл амнаас хол баймаар байна.

-Та шүүх засаглалд итгэдэг үү?

-Шүүх засаглалд итгэхгүй гээд өөр юунд итгэх болж байна. Гэхдээ тэнд бас л алдаа байгаа. Над дээр ч гэсэн алдаа гаргаж л байсан. Би 2008 онд УИХ-ын гишүүнээр сонгогдчихоод түр үнэмлэхээ авчихаад байхад надад зургаан жилийн ял өгөөд би хоригдож байлаа. Улсын яллагч нь намайг яллахаас татгалзаж байхад Ерөнхий прокурор нь яллагчаа ажлаас нь халаад оронд нь надтай заргалдаж байсан Баяртсайханы нутаг буюу Увсаас н.Насанбат гэдэг прокурор татаж авчраад халагдсан прокурорын оронд томилж байгаад намайг яллуулж байсан.

Яахав монголчууд “Нэг үхрийн эвэр доргивол мянган үхрийн эвэр доргино” гэж ярьдаг л даа. Гэхдээ шүүх гэдэг чинь нэг хүн биш шүү дээ. Шүүгч нар дотор зөвхөн өнөө маргаашаа аргацаагаад муу ч юм хийдэггүй, сайн ч юм хийдэггүй нэг хэсэг бий. Гэтэл нэг хэсэг бүлэглэлд элсээд тэр бүлэглэлийнхээ эрх ашгийг хамгаалж түүгээрээ амьдардаг нэг хэсэг бий. Үнэхээр хуульд заасан бүхнийг мөрдүүлэх гээд ажиллаж байгаа нэг хэсэг байгаа. Тэгэхээр шүүх гэдэг ерөнхий нэр томьёогоор бүгдийг нь буруутгаж болохгүй.

-Таныг яллаж байсан тэр үеэс одоо шүүх засаглалд ахиц дэвшил гарсан зүйл харагдаж байна уу?

-Тэр үеийн шүүгч нар хэвээрээ л байгаа ш дээ. Шүүгч нар чинь насаараа томилогддог. Тэгээд ч хууль эрх зүйн орчин нь өөрчлөгдөөгүй учраас хэвээрээ л байгаа. Харин сая Эрүүгийн шинэ хууль батлагдаж 2002 оны “Нямдоржийн хар хууль” хүчингүй боллоо. 2002 оноос хэрэгжиж байсан хууль бол бүхэлдээ шоронжсон хууль байсан. Хүнийг гэм буруутайг нь ойлгуулах ямар ч арга хэмжээ байхгүй, шууд л барьж аваачаад шоронд хийдэг. Хүн шоронд орж хүмүүжээд сайн хүн болно гэж байдаггүй л байхгүй юу. Улам л эвдэрнэ, халаас ухдаг байсан хүн бол шоронд ороод айл ухдаг болно. Хүн зоддог байсан бол хүн алдаг болно гээд улам л зэрлэгшиж, нийгмээс тасраад хүн чанараа алдаж эхэлдэг. Тэгэхээр одоо шинэ Эрүүгийн хуульд орсон гэрийн хорио ч гэдэг юм уу дэлхийн олон улс оронд хэрэглэдэг гэм бурууг нь ухааруулах, хүмүүжүүлэх хорихоос өөр төрлийн аргаар шийтгэх аргуудыг бол зөв гэж харж байгаа.

Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайдын хувьд хэлэхэд, хүнийг олон дунд хүмүүжүүлэх арга нь л илүү үр дүнтэй байдаг болохоос тусгаарлаж хүмүүжүүлнэ гэдэг бол нэг их сайн арга биш. Харин нийгэмд аюултай, тэр хэргээ дахин давтаж үйлдэх эрсдэлтэй хүмүүсийг бол мэдээж тусгаарлаж хорих нь зөв.

 

ҮРГЭЛЖЛЭЛИЙГ ЭНД ДАРЖ ҮЗНЭ ҮҮ