“Монгол-93” гэдэг шатахуун Монголын зах зээлд урилгагүйгээр зочлон ирж цочирдсон олон гай­хас­хийгээд хальт баярлаад өнгөрөв. Автомашиныг ундаалж л чадаж байвал аль нь ч яах вэ гэсэн олны итгэл дээр дөрөөлсөн “Монгол” овогт шинэ шатахуун одоо ч гайхашруулсан хэвээр байна.

Саяхнаас нийслэлийн зарим гудамжинд “Монгол 93 -Бидний шатахуун” гэсэн уриа харагдах болж. Үүнээс үүдэн “Монгол-93” биднийх үү, тэднийх үү гэдэгт бүр ч эргэлзэх шиг. Өөрөөр хэлбэл тархинд хүчээр суулгах гээд байгаа мэдээлэл бүхнийг төнхмөөр санагдах аж. Хэрэглэгчид ч мөн адил Мэргэжлийн хяналтын газ­рынхны дүгнэлтийг анхааралтай ажиглаж байна.

Хэрэв уг шатахуун үнэхээр УИХ-ын сонгуулийн өмнө буюу өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард байгуулсан гэрээний дагуу стандарт нь зөвшөөрөгдөөгүй байхад “хүрээд ирсэн” нь үнэн бол болгоомжлох нь зүйн хэрэг. Эхний ээлжинд 10 мянган тонноор ирж нийлүүлэлтэд нөлөөлөх замаар шатахууны үнийг бууруулах зорилго нь таатай.

Харин үүсэл гарлын хувьд гоё нэр өгөх гээд “Монгол-93” гэсэн үү. Үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжихээр сэтгэл шулуудсан дээр нь тоглолт хийх хятад ах нарын ухаан уу гэдэг сэжигтэй. Тэр тусмаа Сингапурын хөрөнгийн бирж дээр “Дачин-33” нэрээр үнэлэгддэг болохоор нь “Монгол-93” гэсэн шошго зүүсэн гэсэн тайлбар одоогоор олдож байгаа. Ингээд бодохоор “Бидний шатахуун” урианд үл нийцэж “Тэдний шатахуун” болж таарах гээд байгаа юм. Хэвлэлүүдэд бичиж байгаачлан Дорнодоос газрын тосыг нь олборлож БНХАУ-ын Хөх хотод боловсруулсан гэх энэ шатахуун яах аргагүй БНХАУ-ын хөрөнгө оруулалттай “Петрочайна Дачин тамсаг”, “Доншен газрын тос” компаниудтай холбогдож таараад байгаа юм. Тэгэхээр үнэн хэрэгтээ “Монгол-93”, “Дачин-33”-ын дундаас “Эрлийз”- 93 төрсөн болж таарах гээд байгаа биз.

Шатахууны нийлүүлэлтэд нөлөөлж үнийг тогтворжуулж л байвал үүсэл гарал нь ямар хамаа байна гэж зарим уншигч загнаад буй. Үүнд жижиг тайлбар хэлэхэд “Петрочайна Дачин Тамсаг” компани Монголд үйл ажиллагаа явуулах хугацаандаа олон монгол хүнийг гомдоосон. Тэр ч байтугай олон монгол малыг гомдоосон гэхэд хилсдэхгүй. Учир нь нутгийн ард иргэдийн мал тус байгууллагын эзэмшил газар дээр “ухамсаргүйгээр хөл тавьсан” тохиолдолд эзэн малчинд өндөр торгууль хүлээлгэдэг. Тус компанид ажилладаг монгол ажилчид морь, нохой мэт хөдөлмөрлөвч өчүүхэн бага хэмжээний цалин авч байгаа. Энэхүү нөхцөл байдал хуульд үл нийцэж байгааг сануулж, эсэргүүцэж удаа дараа өлсгөлөн зарласан боловч “Петрочайна Дачин тамсаг”-ийнхан дөжирчээ.

Тус компанийн монгол ажилчид ажил хаялтаа түр зогсоож өчигдөр удирдлагуудтайгаа хамт хэлэлцээрийн ширээний ард суухаар болсон. Гэвч үүний үр дүнд цалинг нэмнэ, ажлын хоногийг нь багасгаж, Монгол Улсад үйлчилж буй хууль тогтоомжид захирагдана гэх итгэл төрөхгүй байна.

Нэг жишээ дурьдъя. Энэ сарын эхээр УИХ-ын дарга З.Энхболд  тэргүүтэй гишүүд зүүн бүсийн аймгуудад ажиллах үеэр тус орон нутаг дахь иргэний нийгмийн байгууллага болон иргэдийн төлөөлөл “Петрочайна Дачин Тамсаг” компаниас байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлсний нөхөн төлбөрт 1.3 тэрбум төгрөг нэхэмжилснээ дуулгаж байсан. Тус компанийнхан гавьяа байгуулсан мэт өнгөрсөн гурван жилд гурван шатны шүүхэд давж заалдсаны эцэст дээрх төлбөрийг орон нутгийн төсөвт оруулахаар шүүхийн шийдвэр гарсныг одоо хүртэл биелүүлээгүй гэдгийг нутгийн иргэд УИХ-ын даргад “ховлосон” юм.

Үүний дараа ч мөнөөх л монгол ажилчдыг гомдоосон, өлсгөлөн зарлуулсан хэвээрээ байна. Манай улстөрчид ч “Петрочайна Дачин Тамсаг” компанид очиж ажиллахдаа төрийн сүр хүчийг үзүүлж чадахгүй амаа “үдүүлж” ирдэгээ болих хэрэгтэй. Хэрэв Монгол төрийн дархлааг “Эрлийз” шатахуун хал­хавчлах үүрэгтэй бол бид шинэ шатахуунд тэгтлээ талархаад байх учиргүй. Яагаад гэвэл “Монголын хөрснөөс гаргаж авсан” гэх хуурамч багны цаана  нуугдсан Хятадын компанийн ашиг орлогыг арвижуулах нь ч бидний “ариун үүрэг” биш билээ.

У.Оргилмаа