Монгол Улсын уул уурхайн салбарын тэргүүлэгч "Эрдэнэт үйлдвэр" ХХК-ийн 40 жилийн ойн хүрээнд олон арга хэмжээ зохион байгуулсны нэг нь уламжлалт "1000 инженерийн зөвлөгөөн" байлаа. Өнгөрсөн долоо хоногт Орхон аймагт болсон уг зөвлөгөөний үеэр "Эрдэнэт үйлдвэр" компанийн Ерөнхий захирал Х.Бадамсүрэнтэй уулзаж ярилцсан юм.

-"Эрдэнэт" үйлдвэрийн санаачилгаар зохион байгуулж ирсэн "1000 инженерийн зөвлөгөөн"-ий ач холбогдлын талаар та товчхон дурдана уу? 

-Эрдэмтэн судлаач, инженер техникийн ажилтнуудынхаа бүтээсэн оюуны өмчийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, үйлдвэрлэлд нэвтруулж ашиглавал компаниуд бүтээмжээ  нэмэгдүүлж, зардлаа бууруулах, улмаар ашиг орлогоо өсгөх боломжтой гэж бид үздэг. Энд ганцхан жишээ дурдахад, "Эрдэнэт" үйлдвэр 1979 оноос эхлэн инженер техникийн ажилтнуудын зохион бутээсэн, санаачилж хийсэн шинэ бутээл, оновчтой санаа (ШБОС)-г үйлдвэрлэлд нэвтрүүлж ажилласнаар 2014 он хүртэл 15.2 тэрбум төгрөгийн ур ашиг олсон байдаг. УИХ-аас Инновацийн тухай хуулийг батапсны дараа тус үйлдвэрийн удирдлагаас дотоод дүрэм журамдаа өөрчлөлт  оруулж, дөрвөн хүний орон тоотой Инновацийн төвийг байгуулж, шинэ бутээл, оновчтой санааг тууштай дэмжсэнээр үйлдвэрлэлийн зардлыг 1.3 тэрбум төгрөгөөр бууруулж чадлаа. Энэ нь мэдлэгт суурилсан инновацийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлж, шинжлэх ухаанчаар ажиллаж байгаагийн үр дун гэж хэлж болно. Тийм ч учраас бид төр болон хувийн хэвшлийн эрдэмтэн судлаач, инженерүүдийн санал бодлыг сонсч, үр бүтээлтэй оюуны бүтээлийг үйлдвэрлэлд хэрхэн оновчтой, зөв нэвтрүүлж ашиглах талаар хэлэлцдэг уламжлалт арга хэмжээ нь энэхүү "1000 инженерийн зөвлөгөөн" юм. Энэ нь зөвхөн "Эрдэнэт" үйлдвэрийн үйл ажиллагаа, техник технологийн асуудал биш, өргөн утгаараа, Монголын уул уурхайн салбарыг илүү хурдацтай хөгжүүлэх, байгаль орчинд үйлдвэрлэлийн процесс нь хор уршиг багатай байх, ажлын уялдаа холбоог хангах тухай өргөн дэлгэр хэлэлцүүлэг гэж ойлгож болно.

-Энэ удаагийн зөвлөгөөнд ШУА-аас нэлээд ач холбогдол өгч оролцсон төдийгүй "Эрдэнэт" үйлдвэртэй хамтран ажиллах санамж бичигт гарын үсэг зурлаа. Тэгэхээр үйлдвэрлэлийг шинжлэх ухаантай холбох ажил улам гүн гүнзгий, ойрхон болох нь гэж ойлгож байна л даа?

-Тийм, энэ хамтын ажиллагааны үр дүнд үйлдвэрлэл, шинжлэх ухааны амьд холбоо илүү ойртож, бүтээмжийг дээшлүүлэх, инновацид суурилсан үйлдвэрлэлийг эрчимжүүлж, эцсийн эцэст эдийн засгийн үр өгөөж нэмэгдэнэ гэж итгэж байна. Мөн уул уурхайн салбарын мэргэжилтэй боловсон хүчин, инженер техникийн ажилтан бэлтгэдэг их, дээд сургуулиудын төлөөлөл оролцож байгаа нь сайшаалтай. Бид зөвхөн зэс молибден биш бусад эрдэс, тодруулбал, төмөр, жоншны үйлдвэрлэл, металлург, гүн боловсруулж өртөг шингээсэн эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх тухай ч ярилцаж байна. Ерөнхийдөө, бүхэл бүтэн салбарынхаа асуудлыг хэлэлцэж, инновацид суурилсан үйлдвэрлэлийг эрчимжүүлэхэд анхаарч байгаа нь энэ удаагийн зөвлөгөөний онцлог боллоо.

-Манай улсын "саалийн үнээ"-уулын баяжуулах "Эрдэнэт" үйлдвэрийн хамт олны ажил үйлс өөдрөг сайхан байх нь зөвхөн эрдэнэтчүүдийн төдийгүй улс орны эдийн засагт томоохон үүрэгтэй, өмнө нь ч тийм байлаа. Тийм болохоор уурхайчдынхаа ажлын амжилт бүтээлээс цөөн тоо баримт хэлнэ үү?

-Манай хамт олон энэ оны эхний найман сарын байдлаар техник, технологийн бүх үзүүлэлтийг 100-гаас дээш хувиар биелүүлж, улс болон орон нутгийн төсөвт төвлөрүүлэх хөрөнгө, орлогын төлөвлөгөөг давуулсан. Өнгөрсөн онд "Эрдэнэт" үйлдвэр 40 жилийнхээ түүхэнд хамгийн Өндөр ашиг орлоготой ажилласан. Үүний үрээр улс, орон нутгийн төсөвт 620 тэрбум төгрөгийн орлого төвлөрүүлсэн бол энэ оны эхний найман сард түүний 80 хувьтай тэнцэх хөрөнгийг төсөвт төвлөрүүлчихээд байна. Хэдийгээр сүүлийн хэдэн сард зэсийн үнэ унасан ч цэвэр ашиг болон орлого оны эцэст өмнөх жилийн хэмжээнд гарна гэсэн эерэг хүлээлттэй байгаа. Үйлдвэрийн хамт олны хувьд ирэх 15 жилийн хөгжлийн үндсэн чиглэлээ гаргачихаад итгэл төгс ажиллаж байна.

-Бас нэг баярлууштай мэдээ нь Эрдэнэтийн овоог ашиглах нөөцийн хэмжээ нэмэгдсэн гэж сонссон. Энэ талаар та тодорхой мэдээлэл өгнө үү?

-Эрдэнэтийн нөөц 40-өөд жилийн дараа дуусна гэсэн яриа саяхан гарч байсныг та бүхэн санаж байгаа байх. Өнгөрсөн онд хийсэн геологи хайгуулын үр дүн, энэ жил явуулсан хайгуулын ажлын явцад "Эрдэнэт" дахиад 60 жил ажиллах нөөц байгааг батапсан. Тиймээс ойрын 15 жилийн хугацаанд техник технологийг боловсронгуй болгох ажилд хөрөнгө зарцуулж, анхаарлаа хандуулж байна. Үйлдвэр маань одоо 40 жил ажиллачихсан учраас насжилт өндөр, элэгдэл хорогдол их байх нь тодорхой. Тэдгээрийг сольж шинэчилснээр нөөц боломжоо ашиглах, үүний хамт дэлхийн хамгийн сүүлийн үеийн техник технологийг үе шаттай нэвтрүүлсээр байх болно. Одоогоор ашиглаж буй ил уурхай гүнзгийрч, тэр хэрээр өртөг зардал нь нэмэгдэж, хүдрийн агууламж багасч байна. Тодруулбал, ашиглаж эхэлснээс хойш агууламж хоёр дахин багассаар 0.480-0.490 орчим хувьтай болсон. Иймээс мөслөг урсгалт тээврийн технологийг нэвтрүүлнэ. Өнөөдөр том даацын автомашинаар хуулсан хөрс, дамжуулга буюу конвейрын системд шилжүүлнэ гэхчилэн төлөвлөсөн ажил олон байна. Баяжуулах фабрикийн металл авалтыг өнгөрсөн онд 89 хувьд хургэсэн нь бас л дээд амжилт байлаа. Хурсэн энэ төвшнийг бууруулахгуй байх нь хүдрийн агууламжийн багасгалтыг нөхөх гол арга байх юм.

-"Эрдэнэт" үйлдвэрийг монголчууд дангаараа аваад явах боломж аль ч талаасаа бүрдсэн гэж ойлгож байна. Гэхдээ боловсон хүчний бодпогоо анхаарах шаардлагатай гэдгийг ахмад уурхайчин, инженерүүд хэлж байсан. Энэ талаар ямар ажил хийх вэ? 

-Хамтарсан үйлдвэр байхад "Эрдэнэт"-д олон тооны мэргэжилтнээс гадна оросууд ажилладаг байсан. Одоо Монголын үндэсний компани болсонтой холбоотойгоор гадаадын мэргэжилтний тоог эрс цөөрүүлж байна. Өнөөдөр зарим нарийн мэргэжлийн болон гэрээт /контрактный/ ажилтнууд ажилладаг. Мөн өртөг зардлыг нэмэгдүүлж байгаа ч ирээдүй хойч үеэ дэлхийн хэл-орос хэлийг сурахад ойр дөхөм гэж ойлгож, үйлдвэрийн санхүүжилтээр орос сургууль, цэцэрлэгийг ажиллуулж байна. Үйлдвэрийн ажилтан, ажилчдын хувьд нэгэн үе солигдож байна гэж хэлж болно. Одоо манай анхдагчид өндөр насны амралт эдэлж, тэдний үр хүүхэд дараагийн үеийнхэн нь ээлж халааг нь нэр төртэй залгамжлан үйлдвэрээ ажиллуулж байгаад нь талархаж, бас бахархаж явдаг юм. Нөгөө талаар үйлдвэрлэлийн процесст өртөг зардлыг багасгаж компанийн сайн засаглалыг бэхжүүлэхийн тулд менежментээ сайжруулах, үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанд нарийн тооцоо судалгаатай, шинжлэх ухаанч байдлаар хандахдаа тэдгээрийн холбоог улам ойртуулахын төлөө ажиллаж байна.

-Тантай уулзсан болохоор асуухгүй өнгөрөхийн аргагүй нэг үйл явдал бол улсын Дээд шүүхээс "Эрдэнэт үйлдвэр" ХХК болон "Монголын зэс" корлорацитай холбоотой хувь эзэмшлийн асуудал байдаг. Энэ талаар танай компанийн удирдлага, таны байр суурь ямар байна вэ?

-Энэ асуудлыг нэлээд удаан ярьж, олон шатны янз бүрийн л шийдвэр гарсан. Гэхдээ энд "Эрдэнэт" үйлдвэрийн удирдлагын байр суурийг илэрхийлэхэд хэцүү төвөгтэй юм. Холбогдох хууль хүчний байгууллага болон маргааныг шийдвэрлэдэг төвшний л асуудал гэж ойлгож байна. Бидний хувьд ямар ч нөхцөл байдалд үйлдвэрлэлийг хэвийн, тасралтгүй явуулах, үр ашгийг өндөр байлгах, хамт олны уур амьсгалыг алдуулахгүйн төлөө л ажиллана. Энэ үйлдвэрийг удирдаж байгаа миний хувьд ч нийт бүрэлдэхүүн ийм л байр суурь, үзэл бодолтой байгаа. Өнөөдөр "Эрдэнэт" үйлдвэрийн үр ашиг өндөр, үйлдвэрлэл хэвийн жигд явж хэтийн ирээдүй тодорхой байна. Апь ч шатны шүүхийн ямар ч шийдвэртэй холбоотойгоор үйлдвэрлэлийн хэвийн үйл ажиллагаа алдагдаагүй, тэгэх ч ёсгүй юм.

Д.Мөнхжаргал

Эх сурвалж: "Монголын үнэн" сонин