“Гэрэлт ирээдүй” сэтгэл судлалын хүрээлэнгийн захирал, сэтгэл зүйч Э.Ану-Үжинтэй архи, тамхины хор хөнөөлийн талаар ярилцлаа.

-Архи тамхи хүний бие махбод, сэтгэл зүйд ямар хор хөнөөлтэй байдаг вэ?

-Архи, тамхины хор хөнөөл нь хүнийг яриасаг, хөөрөлд автуулсан, юу ч ярьсан айдасгүй байх, таагүй байгаа сэтгэл хөдлөлийг нь хөнгөлж өгдөг гэж хүмүүс ойлгоод байгаа. Хүмүүс архи уухаараа яриасаг болсныгоо дотоод сэтгэлээ онгойлгож байна гэж ойлгодог. Гэтэл яг үнэндээ орчны өөрчлөлтөөс зайлсхийж байгаа хэлбэр. Айдасгүйгээр өөрийгөө илэрхийлж байна гэдэг нь айдсын мэдрэмжээс зайлсхийж байгаа нэг хэлбэр юм. Бодит байдлаас хөндийрүүлдэг, гэрт юу болж байна тэр нөхцөл байдлыг анзаарахгүй, сөрөг нөлөө нь ажлын байр юмуу, гэр бүлийн орчинд илүү мэдрэгддэг. Нөгөө талаасаа тархины буюу хөөрлийг зохицуулах хэсгийн үйл ажиллагааны идэвхийг бууруулж байдаг. Мөн сэтгэн бодох чадварт муугаар нөлөөлдөг. Архи хэтрүүлэн хэрэглэсэн тохиолдолд комын байдалд орох, үхэлд хүргэх аюултай.

-Хүмүүс сэтгэл хөдлөлийн янз бүрийн нөхцөлд гомдсон, баярласан, айсан, түгшсэн үедээ архи уух сэдэл нь илүү нэмэгддэг шиг санагддаг. Үүний учир шалтгаан нь юу юм бол?

-Архи, тамхины хэрэглээ нь өөрөө донтолт. Донтолт гэдэг нь өдөөлтөөр үйлдэгдэн, урамшуулал эрэлхийлсэн сэтгэл зүйн асуудал юм. Жишээ нь, байнга шүүмжлүүлж, байнга буруутгагдаж байсан хүн донтуулах төрлийн зүйл өөрийг нь урамшуулаад байгаа шиг, өөрийг нь тайтгаруулаад байгаа юм шиг санагдуулдаг. Би ганц татчих юм бол тайвширчихна, дахиад нэг өдөр уучих юм бол энэ амьдралаас би тасрах боломжтой гэж бодоод уугаад байдаг. Бодит байдлаас ангид байхыг эрэлхийлж сэтгэл зүйн хувьд таашаал авахаар архи тамхийг хэрэглэдэг. Донтсоноор тэр хүн дутуугаа нөхөж байгаа гэсэн үг. Донтолт бол хүнийг бодит байдлаа ухамсарлахгүй хуурамч үнэ цэнэ, итгэл үнэмшлээр амьдрахад уруу татаж байдаг.

-Хүн өөрийгөө донтоод байна гэдгээ мэдэх боломжтой юу?

-Эхэн үедээ сонирхогч байдлаар найз нөхдөө дагаад ч юмуу, эсвэл өөрийн мэдэлгүй өөрийгөө тайтгаруулах аргыг ашиглаад уулаа гэж бодоход анзаарахгүй байх магадлалтай. Түүнийг нь эргэн тойрных нь хүмүүс хэлэх, сануулах үед мэдэх боломжтой. Анзаарахгүй байна гэдэг нь тухайн хүн сөрөг үр дагаврыг нь мэдрээгүй байна гэсэн үг. Сөрөг үр дагавар гараад эхлэхээр жишээ нь, юмаа мартаж санах, зүрх нь дэлсэх, янз бүрийн шинж тэмдэг илрээд ирэхээр өөрийгөө анзаардаг. Архиа больё, тамхиа багасгая гэдэг. Тэгэхээр жаахан хүндэрсэн үедээ хүмүүс анзаарч эхлээд байна уу гэж харагддаг.

-Ковид гарснаас хойш архи, тамхи их хэрэглэхээр цусны өтгөрөл үүсэх боллоо гэдэг. Тэгэхээр ковидод архи, тамхи хэрхэн нөлөөлж байна вэ?

-Энэ талаар одоохондоо манай хүрээлэн судалгаа хийгээгүй байгаа болохоор хариулт өгөх боломжгүй байна.

-Архи, тамхины хэрэглээнээс салах, багасгах боломжтой юу?

-Сөрөг үр нөлөө нь буцаад хүнийг сэтгэл гутралд өртүүлдэг. Яг өнөөдрийн байдлаар архи тамхины хэрэглээ нь өөрөө хүмүүсийг сэтгэл гутралд оруулах томоохон шалтгаан болсон. Сэтгэл гутралд өртөхөөрөө хүн улам тэр зүйлээсээ гарч чадахгүй юм шиг санагдах, сэтгэл зүйн дайчин чанар, хүчтэй чанар нь байхгүй болоод байгаа. Сэтгэл гутрал гэдэг зүйл амьдрах ямар ч сонирхолгүй болгодог. Энэ зүйлээсээ гарах гэж архи, тамхи хэрэглэж байна гэж боддог нь өөрөө эсрэгээрээ байгаад байна. Архи, тамхинаас гарахын тулд бодит байдалтайгаа нүүр тулах хэрэгтэй. Дээрээс нь байнга бусдад доромжлуулж, дээрэлхүүлэх ч гэдэг юмуу тэр зүйлд мэдрэг хандаад байгаа бол урамшуулах, өөрөө өөрийгөө хайрлахад суралцах хэрэгтэй. Өөр хэн нэгнийг буруутгаж, өөрийгөө гэмтээгээд байгаа хэлбэр шүү дээ. Хүн өөрөө өөрийгөө бодитоор магтаж, урамшуулж сурах ёстой. Хийсвэр байдлаар чи өөрийгөө ухаантай, сайн гэхээсээ илүүтэй бодитоор дүгнэдэг байх нь чухал. Би өдөрт хэдэн ширхэг тамхи татдаг билээ, түүнийгээ нэгээр багасгалаа, хоёроор багасгалаа гээд өөрийгөө урамшуулдаг болох. Дэргэдэх хүмүүс нь ч өөрийнх нь хичээж байгаа байдлыг жижигхэн гэлтгүй урамшуулдаг байх. Нөгөө талаасаа өөрийнхөө хүрээллийг анзаарах нь чухал.

Дандаа архи уудаг хүмүүстэй найзалдаг бол тэр байдлаасаа өөрөө гарахыг хүссэн ч өөрийн эрхгүй тэр хүрээлэлдээ уусдаг. Өөрөө өөртөө “Үгүй” гэж хэлж сурах хэрэгтэй. Ямар нэгэн байдлаар хүмүүс өөрт нь буруу зүйл санал болгоход түүнд нь харилцаагаа таслахгүйн тулд, ажлын байран дээр би сайн нэртэй байхын тулд орой бүр ажлынхантайгаа архи уудаг гэж ярьж байна. Үгүй гэж хэлж чаддаг болсноор өөрийгөө донтуулж байгаа тэр зүйлээс татгалзаж чаддаг болно. Өөртөө эерэг нөлөө үзүүлдэг зүйлд ч хүн донтох боломжтой. Гол нь хүн өөрийнхөө донтож байгаа шалтгааныг олох хэрэгтэй. Ганцаардаж байна уу, гуниглаж байна уу, айж байна уу, тэр зүйлээ би өөр юугаар нөхөх вэ гэдгээ анзаараад эхлэх юм бол тухайн зүйлээ сайн зүйл рүү хөрвүүлэх боломжтой. Өөрийгөө хөгжүүлэх зүйлд залах хэрэгтэй. Ингэснээр хэрэггүй зүйлд зарцуулдаг цагаа хэмнээд өөрт нь ч гэсэн эерэг нөлөө гарч эхэлнэ. Сэтгэл санааныхаа асуудлыг хөлсөөр ч гадагшлуулах боломжтой. Тэгэхээр долоо хоногт 3-4 цагийг хөлсөө ялгаруулах байдлаар гаргавал хүмүүсийн сэтгэл зүйн асуудал шийдэгдэх боломжтой.

-Биеэ татаж авах чадварын хувьд эрэгтэй ,эмэгтэй хүмүүс ялгаатай юу?

-Хүйсийн ялгаа байхгүй. Гэр бүл, сэтгэл зүйн, ажлын байрны, сургуулийн орчин гээд байгаа хүрээллүүд орчин нь нөлөөтэй. Сүүлийн үед хүүхдүүдийн дунд архи, тамхины хэрэглээ маш их байгаа. Хүүхдүүдийн хувьд гарах оролдлого хийх үед нь архи, тамхи хэрэглэдэг муу хүүхэд гэсэн тодорхойлолт өгчихсөн. Гэтэл даван туулах үедээ би угаасаа муу болчихсон, муу нэртэй гэдэг үүднээс гарахад маш хүндрэлтэй болдог. Сэтгэл зүйн дарамт үүсдэг. Уг нь тухайн хүүхэд гаръя гэж хүсч байгаа. Гэвч гарах арга барилаа олдоггүй. Тэгэхээр үүн дээр таниулах сургалтыг манай байгууллага байнга хийдэг. Ямар шалтгаанаас хүн донтдог, тэр донтолтоо хэрхэн даван туулдаг, донтолтыг эцэст нь туулах олон үе шаттай. Эргэж буцах үе шат ч байдаг. Энийг ойлгуулснаар хүүхдүүд донтуулах зүйлээс гарч чаддаг. Гарах үе шатныхаа тал дээр нь хүүхдүүд эргэж буцах шийдвэр гаргачихаад байдаг. Гэтэл донтолтоос гарахад буцах үе шат бий. Тэр үеээ ойлгоогүй учраас буцаад орчихно. Шантрах нь ихсэх тусам гарах магадлал нь багасна. Хүүхдүүд өөрөө өөртөө дасан зохицоод, түүнийгээ хүлээн зөвшөөрөөд жинхэнэ өөрийгөө гэж боддог. Хүрээлэл нь ч гэсэн өөрт нь тэгж таниулаад байгаа.