Орон сууцны урьдчилгаа төлбөрийг 10 хувь болгох шийдвэрийг Засгийн газраас гаргасан. Харин иргэд хэзээнээс эхлэн төрийн энэ хөнгөлөлтийг эдлэх болон холбогдох бусад мэдээллийн талаар салбарын сайд тодорхой тайлбар хийлээ. БХБ-ын сайд Д.Цогтбаатарын хэлснээр иргэдийг цаг алдалгүй орон сууцны хөнгөлөлттэй зээлд хамруулах үүднээс холбогдох газрууд хэдийнэ ажилдаа оржээ. Ингэснээр ирэх сараас эхлэн иргэд орон сууцныхаа урьдчилгаа 10 хувийг төлөөд байранд орох боломжтой болох юм. Энэ талаар Д.Цогтбаатар сайдтай ярилцлаа. 

 -Ипотекийн зээлийн орон сууцны үнийн дүнгийн урьдчилгаа төлбөрийг 10 хувь болгож, 20 хувьд нь Засгийн газраас баталгаа гаргах асуудал нэг мөр боллоо. Энэ хөнгөлөлтийг зорилтот бүлэгт зориулна гэсэн нь асуулт дагуулж байна. Нэг үгээр бол, 10 хувийн зээлд хэн хамрагдах боломжтой болж байгаа талаар та мэдээлэл өгнө үү? 
-ХАХНХЯ дээр хүн амын маш нарийвчилсан судалгаа хийгээд 20 ангиллаар хуваасан байгаа. Үүнээс 5-16 дугаар ангилалд орж байгаа хүмүүс энэ зээлд хамрагдах боломжтой. Ингэхдээ тухайн хүн 5-16 гэдэг ангилалд багтаж байгаа эсэхийг ХАХНХЯ дээр очоод мэдэх боломжтой. Өөрөөр хэлбэл, тухайн иргэн яг зээлээ хөөцөлдөж эхлэхээр өөрийн үндсэн орлого, цалин гэх мэт бүх мэдээллээ тус яаман дээр авч очоод өөрийнхөө ямар ангилалд багтаж байгааг мэдэх боломжтой гэсэн үг. Ер нь энэ ангилалд дундаж давхаргынхан хамрагдаж байгаа гэж ойлгож болно. 

-Тэгэхээр зорилтот бүлэг гэдгийг зөвхөн төрийн албан хаагчдад зориулсан гэж ойлгож болохгүй байх нь ээ? 
-Бид энэ удаад багш, эмч гэх мэтээр ямар нэгэн мэргэжлээр ангилахыг хүсээгүй. Гэхдээ мэдээж аливаа зээлийг олгохдоо тодорхой ажил, орлоготой, нийгмийн даатгал төлж байсан хүмүүс байх ёстой гэдэг үндсэн шалгуурууд байна л гэсэн үг. 
 
-Урьдчилгааг 10 хувь болгочихоор байрны үнэ нэмэгдэх магадлал өндөр. Тиймээс энэ үнийн хөөсрөлтөд ямар байдлаар хяналт тавих вэ. Ам.метр нь тэдээс дээшгүй орон сууцанд Засгийн газар баталгаа гаргана ч гэдэг юм уу. Энэ төрлийн босго бий юү? 
-Энэ талаар бид маш сайн бодолцсон. Одоо гаргаж байгаа бүтээгдэхүүн бол зах зээл дээр дэм үзүүлэх л зорилготой. Өөрөөр хэлбэл, нийлүүлэлтийг давах, эсвэл түүнээс хэтрэх тухай ойлголт байхгүй. Ер нь өнгөрсөн оны эцсээр болон энэ онд зах зээлд нийлүүлсэн бүх барилга угаасаа эрэлтэд хүрэхгүй. Тийм учраас эрэлт нь нийлүүлэлтээ давахгүй учраас эдийн засгийн хямралтай үед барилгын салбарыг эвтэйхэн аваад гарах л ажил юм шүү дээ. Энэ утгаараа үнийн хөөрөгдөл гэдэг зүйл байхгүй гэсэн үг. Ам.метрийн үнийн хувьд Монголбанк эцсийн хариугаа өгөх ёстой. Банкууд нарийвчилсан тооцоогоо хийгээд явж байгаа. 2-3 хувилбараар энэ асуудлыг шийдвэрлэх байх. 

-Засгийн газраас гаргаж байгаа 200 тэрбум төгрөгийн баталгаа зах зээл дээр хэр хүртээмжтэй байна гэж тооцоолж байгаа вэ? 
-Энэ бол эдийн засгийн амаргүй хүнд үеийг даван туулахад дэм болох зорилго бүхий арга хэмжээ. Тиймээс зах зээлд өнгөрсөн жил болон энэ жилд нийлүүлэгдээд буй нийт орон сууцны эрэлтийг бүхэлд нь хангахгүй. Үүнийг ийм тооцоотой хэрэгжүүлэх нь үнэ хөөрөгдөхөөс ч сэргийлнэ. Бид ямар ч байсан тодорхой хэмжээний мөнгө гаргаад энэ ажлыг эхлүүллээ. Өмнө нь ийм зүйл огт байхгүй байсан шүү дээ. Энд нэг зүйлийг нэмж хэлэхэд энэ хөтөлбөрийг цаашид үргэлжлүүлээд явах ёстой гэдэг зүйлийг Засгийн газрын шийдвэрт тусгасан байгаа. Тэгэхээр Сангийн яам дараа жилийнхээ төсөвт өрийн тааз зэргээ тооцоолоод баталгаанд шаардагдах хөрөнгийг суутгаад явах байх. 

-Батлан хамгаалах яам 10 тэрбум төгрөг гаргаад ажилчдадаа квот өгөх байдлаар энэ зээлд хамрагдах хүсэлт гаргасан гэсэн. Энэ мэтээр бусад төрийн байгууллага хамрагдах боломжтой юу? 
-Хөрөнгө санхүүгийн эх үүсвэр нь байвал бүгдэд нь нээлттэй шүү дээ. Одоохондоо БХЯ 10 тэрбум төгрөгийн боломжтой байгаа учраас хамрагдъя гэж байгаа юм. 

-Урьдчилгаа төлбөрийг 10 хувь болгохоос өмнө орон сууцны зээлд хамрагдсан иргэд энэ зээл рүү шилжих боломж бий юү? 
-Энэ бол зах зээлд нийлүүлсэн шинэ барилгуудаа дэмжих ажил. Барилгынхаа салбарыг бүхэлд нь дэмжихээс гадна ард иргэдээ орон сууцжуулах замаар хоёр талд ашигтай үйл ажиллагаа явуулах гэж байгаа учраас энэ хөтөлбөр шинэ барилгуудад л хамаарна гэсэн үг. 

-Ирэх сардаа багтаад зээлийн шугам нээгдэнэ гэж ойлгож болох уу? 
-Засгийн газраас өгсөн үүрэг, даалгавраа бид ирэх сардаа багтаагаад гүйцэлдүүлнэ. Тэгэхээр долдугаар сардаа багтаад хөтөлбөр хэрэгжиж эхэлнэ гэж ойлгох хэрэгтэй. 

-Энэ хөтөлбөр хэрэгжсэнээр төчнөөн айл орон сууцтай болно гэсэн тооцоолол гаргасан уу? 
-Хөгжлийн банк нийтдээ 200 тэрбум төгрөгийн баталгаа гаргаж байгаа. Энэ бол урьдчилгаа төлбөрийн 20 хувийн баталгааны хөрөнгө шүү дээ. Тэгэхээр зах зээл рүү гарч байгаа мөнгө нь нэг их наяд төгрөг. Өнөөдрийн зах зээлийн үнэлгээгээр аваад үзэхээр 10-аад мянган өрх орон сууцтай болно гэж харж байгаа. Ерөнхийдөө зах зээл дээр бараг 30-аад хувийн дэмжлэг үзүүлнэ гэж харж байгаа. Үүнээс гадна зах зээл өөрийнхөө жамаар энэ зээлийг цаашид зохицуулаад явж таарна. Нөгөөтэйгүүр энэ зээлийн хажуугаар 30 хувийн зээл үргэлжлээд явах юм шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл, иргэдээ орон сууцжуулах бодлогын хүрээнд иргэдэд давхар сонголт бий болгож байна л гэсэн үг. Жишээлбэл, бид  шууд урьдчилгаа 30 хувиа төлөөд байрандаа оръё гэвэл, нээлттэй хэвээр байгаа. 

-Хэдийгээр банкууд зээл олгох журмаа батлаагүй ч Засгийн газар нэгэнт баталгаа гаргахаар шийдсэн юм чинь банкны зүгээс зээлээ асуудалгүй олгохоор болчихлоо гэж ойлгож болох уу? 
-Аль банк зээл олгох вэ гэдгийг Монголбанкнаас асуух нь зөв байх. Гэхдээ энэ зээлд ямар нэгэн ялгаварлах асуудал байхгүй. Бид Засгийн газраар асуудлаа шийдүүлэхээс өмнө арилжааны банкуудаас санал авсан. Ингэхэд татгалзсан банк гараагүй. Тийм учраас банкууд иргэдэд зээлээ олгоод явах байх. Арилжааны банкууд дэмжиж байгаагийн учир нь 30 хувийн урьдчилгаа төлбөрийн мөн чанар нь өөрчлөгдөөгүй юм шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл, 20 хувьд нь Хөгжлийн банк баталгаа гаргаад өгчихөж байгаа учраас энэ зээл найдвартай хэвээрээ гэсэн үг. Тийм учраас банкуудад ямар нэгэн ачаалал очихгүйгээс гадна баталгаатай байдал нь хэвээр үлдэх юм. 

-Барилгын салбараа дэмжих зорилгоор Засгийн газар хүү болон урьдчилгаа төлбөр багатай зээл олгох нөхцөл бүрдүүлээд байхаар эргээд банкууд эрсдэлд орох магадалтай гэдэг яриа бий. 2009 онд АНУ-д өрнөсөн хямрал шиг юм болохвий гэж болгоомжлоод байх шиг байна л даа? 
-Манайд байгаа ипотекийн зээлүүд бүгд ажил, орлогын хатуу шалгуурыг давж байж олгогддог. 30 хувийн урьдчилгаа өчнөөн шалгуур давж зээлээ авч буй хүний төлбөрийн чадавхид эргэлзсэн тогтолцоо биш шүү дээ. Харин үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ огцом унахаас сэргийлсэн механизм. Тэгэхээр энэ зээлийн суурь ойлголт нь ч Америкийн ипотекийн хоёрдогч зээл шиг барилгын үнэ өснө гэдэгт тулгуурлаагүй, харин ч унахыг үгүйсгээгүй бөгөөд тэр эрсдэлээ хаах 30 хувийн механизмыг өөртөө агуулсан мөн чанартай. Өөрөөр хэлбэл, манай ипотекийн зээлүүд ард иргэдээ орон сууцжуулах гэсэн бусад бүх оронд байдаг ердийн ипотекийн зээл. Түүнээс үл хөдлөх хөрөнгийн бизнес эрхлэх боломж, үүд хаалгыг хавтгайруулан нээсэн хариуцлагагүй гэмээр зээлийн тогтолцоо биш. Энэ бол маш том ялгаа юм шүү. Тиймдээ ч манай энэ зээл чинь 2003 оноос яваад 2009 онд Монголд өрнөсөн хямралын ард гараад өдийг хүрсэн гэхэд хугацаа хэтэрсэн зээлийн ангилалд орсон нь ердөө л 2.5 хувь, муу зээл болсон 0.5 хувьтай байгаа юм. Дэлхийн бүх л оронд ипотекийн зээлийн ердийн тогтолцоо бий. Эдгээр тогтолцоо 2008 оны хямралын шалтгаан байгаагүй. “Ипотекийн хоёрдогч зээлийн” хямрал бол АНУ-д л том хэмжээнд өрнөсөн. Учир нь ийм тогтолцоо тэнд л их далайцтай хөгжсөн байсан. Харин үүнээс үүдсэн хямрал дэлхийг донсолгож, цар хүрээний гаднаа хэнийг ч, юуг ч үлдээгээгүй. Үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээл ч дэлхийн өнцөг булан бүрт доргисон гэж хэлж болно. 

-Ипотекийн зээлээр худалдан авах орон сууцны үнийн дүнгийн 20 хүртэлх хувийн урьдчилгаа төлбөрт Засгийн газар баталгаа гаргаж өгч байна. Тэгэхээр орон сууцны ипотекийн зээлийн урьдчилгаа төлбөрийн баталгааны хугацаа хэдэн жил байх вэ. Хүү төлөх үү? 
-Засгийн газрын баталгаанд хамрагдсан иргэн орон сууцныхаа үнийн дүнгийн 10 хувийг бэлэн мөнгөөр төлж, 90 хувьд жилийн 8(±1) хувийн хүүтэй ипотекийн зээл авна гэсэн үг. Зээлдэгчийн сар бүрийн төлбөрөөс нийтдээ 20 хувийн баталгааны хэмжээний төлбөр хийгдмэгц Засгийн газрын баталгаа дуусгавар болдог байх байр суурийг манай яам баримталж байгаа. Энэ бол найман хувийн зээл, тэгэхээр баталгааг үндэслэн авсан зээлийн хэсэгт ч үйлчлэх ёстой. 

-Орон сууцанд орохын тулд урьдчилгаагаа ахиу төлөх тусам банкнаас авч байгаа зээлийн хүү бага тооцогдоно. Харин урьдчилгаагаа бага төлбөл хүүгийн төлбөр нэмэгдэж,  иргэд өрийн дарамтад орох магадлалтай юм шиг харагдаад байна. Та үүнд тайлбар өгнө үү? 
-Ямар ч мөнгө үнэ цэнэтэй. Тэр нь хүүгээр илэрхийлэгддэг. Засгийн мөнгө татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс бүрддэг тул тэгэх тусмаа үнэ цэнэтэй. Тэгэхээр үнэ цэнийг нь буюу хүүг нь төлүүлэлгүй зээл өгнө гэдэг бэлэглэнэ гэсэн үг. Тэгэхээр тийм зүйл байх боломжгүй. Баталгааны 20 хувьтай тэнцэх зээлийн хэсэг адилхан найман хувийн хүүтэй л байна. Найман хувийн хүүг байж боломгүй хүнд ачаа гэж өнөөг хүртэл үзээгүй ирсэн гэж ойлгодог. 20 хувийн баталгааны тухай асуудал яригдахаар гэнэт тэгмээргүй юм. Харин 20 хувьдаа хүү төлдөггүй байсан, одоо төлдөг болчихож байгаа юм биш үү гэж асуух нь бий. Гэхдээ 20 хувь нэмэх нь 10 хувийг шууд өөрийнхөө халааснаас иргэд төлж байгаа шүү дээ. Тэгэхээр зээлдэгч өөрөө л найман хувийн хүүгийн ачаалалтай зээлтэй байх уу, эсвэл зээлийнхээ 20 хувийг шууд гаргах ачаалалтай байх уу, аль нь нуруун дээр нь илүү ачаалал болж буухыг өөрсдөө л шийдэх асуудал. Урьдчилгаа 10 хувийг тэртээ тэргүй төлнө, нэмээд зээлийн 20 хувьтай тэнцэх мөнгийг өнөөдөр шууд гаргана гэдэг хэцүү ачаалал байгаа учраас л 30 хувийг урьдчилаад шууд төлчихдөг хүмүүсийн тоо ханаад байгаа байх. 30 хувийг урьдчилаад шууд төлж чадахгүй байна гэдэг муу зээлдэгчийн шинж огт биш. Шууд л бэлэн мөнгө гаргаад ир гэвэл баруунд ч тийм амар бүтэхгүй. Тийм ч учраас тэнд урьдчилгаа чинь 30 хувиас доогуур байх нь маш элбэг. Тухайлбал, ихэнх залуу хүн зүгээр л залуу учраас тэр 30 хувийг чинь бүхлээр нь хуримтлуулж чадаагүй байдаг. Түүнээс тэд залхуу, худалч, зальхай хүмүүс биш шүү дээ. Тэдэнд 30-40 жил ажиллах ирээдүй байгаа. 
20 хувийн баталгааг үндэслэн авах зээлийн 20 хувийнхаа хүүд найман хувийг төлөхийг ачаалал гэж үзэж буй хүнд 30 хувиа шууд төлөөд (өөрөөр хэлвэл 10+20 хувиа шууд төлөөд) ипотекийнхээ зээлийг авах боломж өнөөдөр ч нээлттэй байгаа. Цаашид нээлттэй хэвээрээ л үргэлжлэх болно. Гэхдээ ихэнх иргэний хувьд 20 хувийг цүлхийтэл гаргаад тавьчих нь найман хувийн хүү төлөөд авах зээлнээс илүү ачаалалтай тусах байх даа. Зүгээр 30 хувийг шууд төлөх бэлэн мөнгөтэй хүн байлаа гэхэд 10 хувиа урьдчилан төлж зээл аваад найман хувийн хүү төлөөд 20 хувьтай тэнцэх мөнгөө банкинд хугацаатай хадгалуулахад л 10-аас дээш хувийн хүү банкнаас хадгаламжиндаа авна шүү дээ. Тэрийгээ тэгж хадгалуулахгүй бизнест хөрөнгө оруулбал бүр илүү ч байж мэднэ. Тэгэхээр 30 хувийн урьдчилгаагаа шууд төлөх чадвартай хүнд ч энэ 10 хувийн урьдчилгаа төлөх зээлийн тогтолцоо нь илүү ачаалалтай гэхээсээ ашигтай л байх болов уу. Харин 30 хувиа шууд төлж чадахгүй, гэхдээ алсдаа асуудалгүй төлчих ажилсаг залуусын хувьд 20 хувийн баталгаанд суурилсан зээл нь ачаалал биш, харин боломж юм. 10 хувийн урьдчилгаатай ийм зээл байхгүй бол тэд өнөөдөр байртай болж чадахгүй. Тэд “Бид найман хувийн хүүгийн ачааллыг 20 хувийн баталгаан дээр үндэслэж авсан зээлэн дээрээ авъя” гээд ч, тэр ачааллаа тэгээд үнэхээр даахаар байгаад ч өнөөдөр байртай болж чадахгүй. Тэд мөнгөө хуримталтал хүлээх л хэрэгтэй болно. Гэтэл тэд өнөөдөр байртай болчихвол тэд ч хожино, барилгын салбар ч хожино, ипотекийн зээлийг олгож буй банк ч хожино. Ажилтай, ажилсаг, хариуцлагатай хүмүүс уг нь алсдаа байртай болохоо л болно. Түүндээ ипотекийн зээлийн хэмжээний мөнгийг тэртээ тэргүй төлнө. 30 хувийн зээлийн тогтолцоондоо бид уян хатан хандаад яг өнөөгийн бодит шаардлага хэрэгцээнд нийцүүлэн өөрчлөлт хийхгүй бол, ажилч хичээнгүй, хямралтай ч хямралгүй ч олон жил орлого тогтвортой олох боломжтой, зөвхөн өнөөдөр хангалттай хуримтлалыг бий болгож чадаагүй хүмүүс маань энэ жилдээ биш, нэлээд хэдэн жилийн дараа л байртай болно. Тэртээ тэргүй мөнгө төлөх ирээдүйн бололцоотой ийм хүмүүстээ өнөөдөр боломж олгох нь шударга биз дээ.