Хархууд юуны өмнө асар их амьдрах чадвартай байдаг билээ. Тэдний энэ амьдрах чадвар бол тэдний нийгмийн/сүргийн/ нэг цул байдал байдаг ажээ. Хархууд үнэхээр нийгмийн зохион байгуулалттай амьтад гэдгийг судлаачид бүр гайхаж бичсэн байдаг. Тэд хамтдаа идэх хоолоо хайж олдвол хуваан “цохьдог” бөгөөд бие биендээ үргэлж туслаж хамжиж, бие биесээ хамгаалж хамтдаа амьдардаг амьтад юм. Хэрэв боломжтой бол шархагдсан нэгнийгээ ч аваад явдаг гэж судлаачид нотолсон байдаг. Хархууд бие биенийгээ яг бүхэл бүтэн нэг амьд бие шиг мэдэрцгээж яг нэг организм шиг үйл хөдлөлөө хийж байдаг. Тэд маш хурдан мэдээллүүдээ солилцож байдаг ба аюултай байдал тулгарахад маш хурдан бие биедээ мэдээлж байдаг. Зулзаганууддаа бүр багаас нь бие биенийгээ хамгаалах энэ дадлыг сургаж байдаг ажээ. Тэдний ийм нийгэмд дан хувь хархны “эрх ашиг” гэж байдаггүй ба тэдний энэ өөрсдийгөө хамгаалах механизм нь хүнийхээр бол ёс суртахууны дотоод мөн чанартай байдаг.

Хархуудтай тэмцэх хамгийн сайн аргуудын нэг бол тэдний энэ нийгмийн хамгаалалтыг нь эвдэж хаях явдал байдаг байна. Тэгвэл тэдний энэ нийгмийн хамгаалалт нь хүний ёс суртахууны мөн чанартай төстэй учир тэдний нийгмээ, амьдралын орчноо хамгаалж байдаг чадварыг нь эвдэхийн тулд “ёс суртахууныг” нь эвдэн бусниулах хэрэгтэй ажээ. Бүгдийнх нь ёс суртахууныг нэгэн зэрэг эвдэн хаях боломжгүй учир аажим аажмаар нэг нэгээр нь ёс суртахууныг нь эвдэн хаядаг байна.

Үүний тулд ХУВИА ХИЧЭЭСЭН БЭРТЭГЧИН үзэл нь олонхи хархуудын хувьд шийдвэрлэх ач холбогдол, нөлөөтэй байхаар тийм нөхцлийг НИЙГЭМД НЬ нь бий болгодог байна. ХАМГИЙН ГОЛ НЬ ЭХНИЙ АЛХАМЫГ Л ХИЙЛГҮҮЛЭХ ХЭРЭГТЭЙ БАЙДАГ. Урьд өмнө нь бол тухайн нийгмийн ёс суртахуунд хэзээ ч харш байсаар ирсэн тийм зүйлүүдийг хийлгэх  ёстой байдаг.

 

                       

 

Үүний тулд сүргээс нь ӨӨРӨӨСӨӨ БОЛЖ БУСДАДАА СЭМ ӨШИРХӨЖ ЯВДАГ, АМИНЧХАН НЭГ ХАРХЫГ сонгон авчээ. Тэгээд аваачаад нэгэн сургалт явуулж. Үүнийг дараахи байдлаар харуулж болно.

Түүнийг удаан хугацаагаар "өлсгөж" байгаад торонд нь дөнгөж сая алсан нэг хархыг шидэж өгдөг. Тэр харх хэсэг хугацаагаар тээнэгэлзэж байгаад өөрийнхөө ТӨРӨЛ НЭГ тэр хархыг идэж гударч хуу мөлждөг. Энэ үед түүний хувийн амиа бодсон, бэртэгчин үзэл нь түүнд дотроос нь “ЭНЭ ЧИНЬ МИНИЙ НЭГ САДАН ТӨРӨЛ БИШ, ТЭГЭЭД Ч ҮХЧИХСЭН ЮМ ШИГ БАЙНА, АМЬДРАХЫН ТУЛД ... ЯААДГИЙМ ТҮҮНИЙГ ЦОХИЖ ОРХИЁ” гэж хэлж байдаг.

Хоёр дахь удаад нь түүний ёс суртахуун урьдынхаас илүү доошилсон байдаг ба түүний торонд нь дөнгөж амьтай төдий нэг хархыг шидэн өгдөг. Энэ харх бараг үхлүүт боловч бас амьтай АМЬД хэвээр байдаг.  Энэ удаа бас л хувийн бэртэгчин үзэл, бодол нь түүнд ямар шийдвэр гаргахыг дотроос нь хэлж өгч байдаг: “ЭНЭ ТЭРТЭЙ ТЭРГҮЙ ҮХЧИХ ЮМ ЧИНЬ БИ АМЬДРАХЫН ТУЛД ... ЯААДГИЙМ ТҮҮНИЙГ ИДЭЖ Л ОРХИЁ”. Өөртэйгээ ив ижилхэн хархыг, үнэн хэрэгтээ бол одоо бүр амьд байгаа нэгнийгээ гударч орхидог.

Эцэст нь түүний торонд ч амьд, эв эрүүл гэхдээ жижигхэн, чадал муутай нэг хархын зулзагыг шидэж өгдөг. Арай илүү хүчтэй байгаа тэр хархны нөгөө хувийн бэртэгчин үзэл дахиад л түүнд дотроос нь хэлж байдаг: БИД ХОЁР ХОЁУЛАА ҮХЭХИЙН ОРОНД АРАЙ ХҮЧТЭЙ НЬ АМЬДРАХЫН ТУЛД ... ЯААДГИЙМ ИДЭХ Л  ЁСТОЙ ШҮҮ ДЭЭ!!!

 

АНХААР !  Энэ харх шийдвэрээ гаргах бүрдээ улам бага эргэцүүлж бодох болсныг анзаарч байна уу. Иймэрхүү байдлаар шинэ шинэ өөртэйгөө ив ижилхэн хархуудыг идэж гудрах тусам түүний ёс суртахуун улам улам унасаар гээгдсээр байдаг.

 

                        

 

Ингээд хэсэг хугацааны дараа энэ харх өөрийн эх орон нэгт ахан дүүст хандахдаа  АМЬДРАХЫН ТУЛД ... ЯААДГИЙМ ГУДАРЧ Л БАЙХ ЁСТОЙ ИДЭХ ХООЛ гэж хандах болсон байдаг. Одоо түүний торонд нь шинэ харх шидэж өгөнгүүт л тэр харх шууд л дайран орж идэж эхэлдэг болсон байлаа.

ӨӨРИЙН ЭХ ОРОН НЭГТ АХАН ДҮҮСЭЭ идэх үү, байх уу гэдгийг бодохоо больсон тэр мөчөөс хойш түүний ЁС СУРТАХУУН  НЬ  БҮРЭН ЭВДЭРЧ ГЭЭГДСЭН БАЙДАГ.

Дараа нь эзэд нь түүнийг урьд нь түүний идэш болгож байсан тэр хархуудыг авч байсан тэр нийгэмд нь буцаан тавьсан байлаа. Одоо бол тэр урьдын тэр нэг харх биш болсон байсан ба тэр гэхийн тэмдэггүй нэг ёсны МАНГАС ХАРХ болсон байв.  Тэр одоо бол өөрийн хийж байгаа бүх зүйл дээр зөвхөн бэртэгчний үзэл, бодлоор хандах болсон байлаа.

Гэвч бусад эх орон нэгт ахан дүүс нь үүнийг нь огт мэдэхгүй байсан ба ТҮҮНД УРЬДЫН АДИЛ ИТГЭЖ НАЙДАЖ БАЙВ. Гадна талаасаа бол харх шиг энэ мангасын толгойд удалгүй нэг санаа орж ирсэн байна: ИДЭХ ЮМ ХАЙЖ БАЙХ ХЭРЭГ АЛГА БАЙНА ШҮҮ ДЭЭ! ЯАХ ГЭЖ ? ИДЭХ ХООЛНУУД ШУУД Л ХАЖУУД МИНЬ АЛХАЖ ЯВЖ БАЙНА ШҮҮ ДЭЭ, ТЭГЭЭД  Ч  МАХ НЬ  ШИНЭХЭН !!??

Түүний аминчхан, бэртэгчин үзэл нь түүний бүх үйл хөдлөлийг нь удирдаж байв. Түүний энэ бодлыг таамаглах ч үгүй байгаа жижигхэн зулзагануудыг эсвэл чадалгүй, сул дорой залуу хархуудыг сонгож идэж эхэлсэн байна. Удалгүй тэр хамгийн сайн арга бол ил дайрах бус харин нийгмээс далдуур, дотроос нь нууцаар үүнийгээ хийж байх нь илүү дээр юм гэж бодох болжээ. Ингээд тэр өөрийн сонгосон хархуудыг нүднээс далд газар аваачиж тэнд нь идэж гударч эхэлжээ.

ТЭР ХАРХ УДАЛГҮЙ ЭЗДИЙНХЭЭ ХҮЧ ЧАДАЛ, ЯВУУЛГА БОЛОМЖИНД ИХЭД ЭРДЭЖ   ХАМГИЙН ГОЛ НЬ СҮРГИЙН ИХЭНХИ НЬ ҮҮНИЙГ НЬ ОДООХОНДОО ТААВАРЛАХ Ч ҮГҮЙГ БАЙГААГ МЭДЭЖ БАЙГАА УЧИР БҮҮР ИЧГҮҮР СОНЖУУРГҮЙ ИДЭЖ ГУДАРЧ ХАРХЫН ҮЗЭЛ САНААГАА УХУУЛАН СУРТАЛЧИЛЖ ЭХЛЭВ.

Сүрэг нь удалгүй тэдний дунд хонины арьс нөмөрсөн чоно бий болсон гэдгийг мэдэрч ойлгонгуут тэд нутаг орноо хаян зугтаах болсон байна. Эдгээр амьтад тэдний дунд дахь нуугдсан төрөл арилжсан энэ мангас-хархны хорхойг хүргэж байхаас айн эмээж байв. Тэд ийм мангастай адилхан болчихоос бас айж байв. Тэд хэрэв тэдэнд харийн энэ шинэ  үзэл суртал нь дотоод  ухамсар, бодол санаанд нь нэвчвэл амьдрах орчин нь эцэст нь юу ч зогсоож хүчрэхгүй, урван тэрслэгчдийн-хоёр нүүр гаргагчдын-бэртэгчдийн нийгэм болж хувирна гэдгийг байгалийн зөнгөөрөө мэдэрч байлаа. Ёс суртахуунгүй энэ уур амьсгал нь тэдний нийгмийн нэг нэгнийгээ ингэснээрээ нийгмээ бүхэлд нь хамгаалж ирсэн хамгаалалтын тэр механизмыг үгүй хийж эцэстээ бүгдээрээ устаж мөхнө гэдгийг мэдэрцгээж байв.

Тэгвэл яагаад хархууд нутаг орноо хаяж зугтах болов гэдэг асуулт гарч ирж байна. Яагаад тэр мангас – хааныг устгаж чадахгүй байсан бэ? Тэдний энэ байдалд ч бас гүнзгий утга санаа байлаа. Хархуудын энэ тохиолдолд амьтдын зөн совин гэж тооцож болох тэдний хамтын “ухаан” нь тэдний нийгмийн элит буюу хамгийн хүчирхэг хархууд мангас-хаан хархыг унагаж үгүй хийхэд оролцох болно, тэгээд ёс суртахуунаа гээж бүрэн төрөл арилжсан  мангас-хархыг устгах үед түүний бузар нь халдчихвал яах вэ гэж жигшин болгоомжилж байв.  

 

БАЙНГЫН БИЕ БИЕТЭЙГЭЭ ДАЙТАЖ БАЙХАД ҮНДЭСЛЭСЭН, НЭГ ЦУЛ БАЙДЛЫГ НЬ ОЛОН ЖИЖИГ БОЛГОЖ ХУВААСАН МАНАЙ ОДООГИЙН ЭНЭ НИЙГЭМ ШИГ БОЛСОН СҮРЭГ ДОТОР БҮҮР ХАРХУУД ХҮРТЭЛ АМЬДАРЧ БАЙХЫГ ХҮСЭХГҮЙ БАЙЛАА!

 

ЭНЭ ТАЛ ДЭЭР БОЛ ХАРХУУД ОДООГИЙН БИДНИЙ ОЛОНХИОС МАРГАХ ЮМГҮЙ, ХАМААГҮЙ УХААНТАЙ БАЙВ. Хархууд БЭРТЭГЧИН, ЗӨВХӨН ХУВЬ ХАРХНЫ АШИГ ХОНЖООНЫ ҮЗЭЛ САНАА, БОДОЛ - ын тэр халдварыг авахаас болгоомжилж дайжин зугтаж байлаа.

 

Хэрэв хархуудын энэ нийгэм нь ёс суртахуунаа гээж төрөл арилжсан тэр хархыг орхиж одоогүй, түүнтэй хамт нэг нийгэмд амьдрахаар үлдсэн гэж төсөөлбөл тэр мангас-харх энэ нийгмийн хамгийн хүчтэй хархуудыг өөрийн бэртэгчин, хувиа бодсон үзлээр амархаан халдварлуулах байсан гэж бас төсөөлж болно. Тэр өөрийн тэр логикийн дагуу үүнийгээ аажим аажмаар шат шатаар нь ахиулан хийх аргуудыг бас заавал бодож олох байлаа. Нэг мангас-хаан хархны оронд мангасуудын бүхэл бүтэн сүрэг гарч ирсэн байв. Ямар нэг зарчим барьдаггүй тэд тэр манай нийгмийн уламжлалт сайн сайхан бүхнийг нь хурдан мэрж унагаж эвдэн бусниулж чадсан юм.

Тэгээд одоо бол энэ шинэ дэглэмээ шударга байдал гэж тунхаглаж хуулийн хамгаалалтанд оруулж авах аргуудыг олж хийж эхлэв. Хэрэв энэ төсөөллийг бүүр цааш нь үргэлжлүүлэх юм бол нийгмийн гишүүд нь өөрсдөөр нь “хооллож” байх тэр элитийг сонгох СОНГУУЛЬ  нэртэй хошин жүжигт арын эгнээний бөөн хүмүүсийн үүрэгтэй оролцож байдаг өнөөгийн энэ “бараг ардчилсан” гэх хуурамч нэртэй, шал өөр агуулгатай  нийгмийн логикт авчирсан байсан юм.

Хүний нийгэмд амьтад шиг далд аюулыг урьдаас мэдрэх ийм зөн мэдрэмж байхгүй боловч энэ нийгэм нь бас тухайн ард түмний уламжлалт ёс суртахуун, уламжлан ирсэн үнэт зүйлүүд дээр тогтнож байдаг билээ.  Хэрэв энэ суурь баганыг нь эвдэн нураах юм бол нийгэм өөрөө маш хурдан бөөгнөрсөн хогийн овоо мэт болж хувирдаг ажээ.

 

ХҮНИЙ НИЙГМИЙН ДОТООД ЗАДРАЛ ЯЛЗРАЛ, СҮЙРЛИЙН НЭГ ШАТ БОЛ ТЭР НИЙГЭМ НЬ НЭГДМЭЛ ЭРХ АШИГ СОНИРХОЛЫН МЭДРЭМЖЭЭ ГЭЭСЭН, ХООРОНДОО БАРАГ ЮУГААР Ч ХОЛБОГДООГҮЙ ТИЙМ ХУВЬ ХҮМҮҮСИЙН ТҮР ЗУУРЫН БӨӨГНӨРӨЛ МЭТ БОЛСОН БАЙДАГ.

Үргэлжлэл бий...

Судлаач Х.Болорболд

Эрхэм та судлаач Х.Болорболдын бусад нийтлэлийг түүний албан ёсны вэб сайт ubman.mn -ээс уншина уу?