Дэлхий нийт удмын сангаа хадгалахын тулд бvx зүйлээ зориулж байна. Тэнэмэл еврей, цыганууд дэлхий нийтэд ад үзэгдэвч цусандаа бохиргүй аж төрсөөр.

Тэр ч бvv хэл хөдөө аж ахуй эрхэлдэг орнууд малынхаа удмын санд ч ихээхэн анхаарал хандуулдаг. Харин харь шүтсэн монголчууд бид удмын сангаа хэрхэн хамгаалж байна вэ гэдэг дээр олон асуудал хөндөгдөх байх.

Өнөөх дэлхийн талыг эзлэхэд хөл унаа болж, төрийн сүлдэнд мөнхөрсөн адуу бараг л эрлийз боллоо. Магадгүй 100 жилийн дараа монгол адуу гэж нэг ийм адгуус байсан гэж музейд тавигдсан байхыг ч үгүйсгэхгүй. Хоточ банхар гэж бол бvp ч угүй болж, ёстой л зураг хөрөгнөөс олж хармаар болсон. Мал адгуусны хувьд ч ингээд өнгөрч гэж бодъё. Монгол хунээ яах вэ.

Эрлийз хүний ухаан сийрэг, холыг хардаг, түргэн сэтгэдэг, оюуны өндөр чадавхитай гэсэн ойлголт газар авлаа. Хаа нэг өнгөт aрьстай эрлийз монголчууд хамтлагт дуулж , нудaргa зөруулж бас сагс тоглож байгааг ингэж хэлмээргүй л юм. Аливаа улс оронд байдаг л зүйл шүү дээ. Эрлийзэжсэн эрлийзжээгүй бокс тоглож, тэр ч бүү хэл цэвэр монгол цусны хөвгүүд олимпийн аварга боллоо.

Эрлийзэжсэн эрлийзжээгүй хамтлаг босгож, магадгүй Ази хавиас шагнал зулгааж байна. Ойрын жишээ дурьдая. Хятадын нэгэн муж улс болж, төрийнх нь бодлогоор эрлийзжүүлээд нэгэн зуун уруу дөхөж яваа өвөр монголчуудаас холыг хараад, сийрэг сэтгээд дэлхийдээ байг гэхэд бvx Хятадад гайхагдсан хэн байна вэ. Түй ч алга.

Тийм л сийрэг ухаантай, оюуны өндөр чадавхитай юм бол манай уран зохиолын жараад оны хэв загвартайгаа зууралдан амьдарч байх уу. Тийм л мундаг улс юм бол манай захын нэг жижиг сургууль дээр дэд докторын зэрэг хамгаалсан нөхдүүдээ бурханчилан шүтэх үү. Уран зохиолоо аман зохиолын хэлбэрээс нь салгаж чадаагүй ийм л эрлийзүүд хилийн цаана байна.

Тэд бол биднээс тасарсан хятадын эрлийзүүд. Бас нэгэн жишээг авч үзье. Орос ах нар биднийг хамгаалж байх үед төрсөн ид насны эрлийз эрчүүд, бүсгүйчүүд Монголоор дүүрэн бий. Тэд нар тив дэлхийд бүү хэл Монголдоо гайхагдсангүй, тэр ч бүү хэл аймаг сумын хэмжээнд ч дундаж амьдралтай аж төрж байна.

Сүүлийн үед энэ мэт даяаршлын болон ойлгогдохгүй ардчиллын буянаар эрлийз хүүхэд олноор төрөх болсон тухай санаа зовнин ярих хүмүүс олон болжээ. Хамгийн гол нь бидэнд үндэстнээ хамгаалах нарийн бодлого алга. Нөгөө талаар удмын сан хамгаалах бодлого ч маш муу байгаагийн шинж. 80 сая xүн амтай Германд нэг сая xүн нь харийнхантай цусаа холилдуулна л биз дээ.

Хоёр, гурван сая байсан ч яадаг юм, үндэс яс, цусаа аваад л үлдэнэ. Гэтэл 2.7 сая хүн амтай Монгол Улсад 10 хүний цус бохирдсон ч хэцүү л сонсогдоно. Улс үндэстний анхаарах хамгийн гол зүйл бол удмын сан гэдгийг дэлхий нийт харуулсаар байна. Удмын сандаа нөлөөлчих вий хэмээн нэг хүнд ногдох спиртийн хэмжээндээ хүртэл анхаарч байхад манай улсад нэг хүнд ногдох спиртийн хэмжээ дэлхий нийтээс даруй дөрөв дахин давжээ.

Ингээд монгол эр хүнд ногдох спиртийн хэмжээ хэрээс хэтрээд ирэхээр харийнхантай гэрлэх охид бүсгүйчүүдийн тоо өдрөөс өдөрт өссөөр. Энэ ардчилал хэмээх биегүй малгай дор удмын сан маань устах вий дээ. Ардчилал хэмээх зүйлийг муучлах гэсэн хэрэг биш шүү гэдгийг энд дурдаж хэлэх нь зүйтэй байх.

Яагаад гэхээр ардчилал нэрийн дор хэдэн залуус улстөр болж тоглосон жилүүдээс Монгол удмын санд аюул нүүрлэж үлдсэн болохоор ийн хэлсэн хэрэг. Өнөөдөр УИХ-ын гишүүн Г.Батхүү, АН-ын дарга Н.Алтанхуяг нараас эхлээд спиртийн үйлдвэрлэл явуулдаг. Түүнийгээ эрх чөлөөт ардчилсан нийгэм гэдэг. Болохгүй юм алга. Ер нь шийдвэр гаргах түвшний мяндагтнууд архи үйлдвэрлээд байхаар юу болох вэ.

Өдрөөс өдөрт удмын санд гэтэж байгаа харийн бодлого хэрэгжүүлээд байдаг юм биш биз ч гэж хардмаар санагдах юм. Төрөх эмнэлгүүдэд эрлийз хүүхэд олноор төрөх боллоо л гэх юм. Хүн нэмэгдэж байгаа нь сайхан ч эрлийз нь давамгайлаад байвал юу болох вэ. Өнөөдөр хүмүүнлэг ардчилсан нийгэм хэмээх малгай дор харийнхантай сүлбэлдэх, гэр бүл болох байдал газар авч байна.

Удмын сангаа хамгаалсан ямар ч бодлого алга. Ийм бодлого боловсруулахын оронд ардчилсан нийгэм гэж ярих болжээ. Ардчилсан нийгэмд шилжээд нэгэнтээ 20 оныг үдсэн. Энэ өнгөрч одсон 20 гаруй жилд бид удмынхаа санд нэлээд бохир цус юүлсэн судалгаа ч байна. Нөгөө талд болохоор ид насны эрчүүд нь архин далайд живсэн судалгаа ч бий.

Энэ хоёр зүйлийг өнгөрөгч 20 жилд хэт их мандуулсан учраас хоёр талаасаа удмын санд нөлөөлөөд эхэллээ. Тэгэхээр бид удмын сангаа хамгаалах үндэсний хэмжээний бодлого боловсруулах цаг болжээ. Юм л болбол хүмүүнлэг ардчилсан нийгэм гэж хэлчихээд нүдэн балай чихэн дүлий яваад байж болохгүй байх аа.

С.Баяр