С. Батчулуун: Бид нэр бүхий оффшор данстай этгээдүүдийг халз мэтгэлцээнд дуудна

Оффшорчдын эсрэг тэмцэгч Ард түмний онц түр зөвлөлийн ерөнхий зохицуулагч, ардчилалын анхдагчдын нэг С.Батчулуунтай  ярилцлаа. 

АТОЗ-ын оффшорчдын эсрэг явуулж буй тэмцэл юу болж байна вэ?

Бид өнгөрсөн 2017 онд жилд оффшор гэдэг зүйлийг нийт монголын ард түмэнд хүргэх ажлуудыг хийлээ. Энэ талаарх маш их мэдээ мэдээллийг нийгэмд хүргэсэн. Үүнд радио, телевиз, сошиал ертөнц, сонин хэвлэлээр бүхий л чадлаараа хүргэсэн. Мөн өмнөх Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржид энэ талаар шаардлага хүргүүлсэн. Бас УИХ-д тулган шаардах бичиг өгсөн. Энэ утгаараа бид нарын ажлын үр дүнд иргэд хүмүүс оффшорын талаар ямар нэг ойлголттой болсон байх гэж бодож байна. Үүн дотроос хамгийн чухал асуудал нь юу байсан бэ гэвэл Монгол улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдсөн М.Энхболд, С.Ганбаатар, Х.Баттулга нарт гэрээний төсөл явуулж та бүхэн хэрвээ ерөнхийлөгч болох юм бол АТОЗ-ын дэмжлэг авч, энэ гэрээн дээр гарын үсэг зур гэсэн албан бичиг өгсөн. Тэр нь оффшорт алдагдсан мөнгийг эх орондоо авчирч чадахгүй бол огцорно гэсэн гэрээний бичигт гарын үсэг зуруулах бичиг байлаа. Гэхдээ энд нэг зүйлийг онцолж хэлэхэд манай АТОЗ бол ард түмэн болон төр засаг хоёрын гүүр нь гэж ойлгох хэргтэй. Үүний үр дүнд оффшорын эсрэг тэмцэлд нийтдээ нэг сая 700 мянга гаруй хүн гарын үсэг зурсан. Энэ гэрээ бол бидний ажлын оргил нь байсан. Одоо Х.Баттулга Ерөнхийлөгч болсноосоо хойш оффшорын эсрэг чадах бүхнээ хийж байна. Ерөнхийлөгч маань оффшорчдын эсрэг 49 хоногийг зарлалаа. Мөн гадны мэргэжилтнүүдийг авчирч онол пракиткийн бага хурал хийлгэлээ. АТГ, тагнуул, цагдаа болон бусад бүхий л газруудад албан бичиг хүргүүллээ. Харин УИХ үүний эсрэг байр суурьтай байна. Засгийн газар Ерөнхийлөгчийн байр суурийг огт дэмжихгүй байна. Нөхцөл байдал нэгэнт ийм байгаа учраас бид оффшор данстай этгээдүүдийг энэ сарын 29-ний 11 цагаас ҮЭО-ны байранд шууд халз мэтгэлцээнд урина. Энэ халз мэтгэлцээн нь оффшорт данстай гэж зарлагдсан улс төрчдийн өөрийгөө хамгаалах боломж юм. Хэрвээ тэд хэлмэгдсэн байдаг юм бол, хэрвээ нэр төр нь сэвтсэн байдаг юм бол, хэрвээ гэмгүй байдаг юм бол бид тэдэнд өөрсдийгөө хамгаалах боломжийг нь олгоно. Хэрвээ тэдгээр хүмүүс ирэхгүй бол тэд өөрсдийгөө хулгайч гэдгээ батлаж байна гэсэн үг. Хэрвээ тэд ирээд мэтгэлцээд ялаад гарах юм бол АТОЗ тэр хүмүүсээс уучлалт гуйх буюу Монголын ард түмэнд энэ хүн бол ямарч гэмгүй хүн байсан юм байна гэдийг зарлах болно. Бүр цаашаа олон улсын эрэн сурвалжлах сэтгүлчдийн холбоо болон олон улсын шүүхэд үүнийг мэдэгдсэн ч болно. Хамгийн гол нь тэр хүмүүс уг мэтгэлцээнд ирэх хэрэгтэй. Ирэхгүй бол тэд улс орон даяар өөрсдийнхөө хулгайч гэдгээ батална.

Сүүлийн үед Эрдэнэтийн асуудал олон түмний анхаарлыг их татах боллоо. Энэ талаар таны байр суурийг сонсоё.

Бид бол ер нь оффшорын тухай л гол төлөв ярьдаг хүмүүс. Үүнийг улс төрийн авлига гэж онцолдог. Яахав энэ Эрдэнтийн асуудал бол мэдээж энэ асуудалд хамаарна. Өөрөөр хэлбэл бид нэг их олон юм руу үсчээд явдаггүй. Ямар популист биш. Юм болгон дээр ардын баатар болох гэдэг донтонгууд бол биш. Нэг юмныхаа үр дүнгийн талаар явдаг хүмүүс. Гэхдээ Эрдэнтийн 51-ийн тухайд бодлоо хэлье. Ц.Нямдорж гэдэг хүн 28 жилийн хугацанд 5 удаа Хууль зүйн сайдаар ажилласан. Тэр хүн 28 жилийн турш Эрдэнэтийн 51 хувьд шахаа хийсэн байдаг. Тэр шахааны түүхийг мэргэжлийн хэмжээнд судлах юм бол тэрний үр дүнг уншсан судалсан Монгол хүн бүрийн бөөлжис нь цутгах болно. Тэгж ойлгож болно. Хэрвээ 3 сая хүн үзнэ гэвэл 3 саяулаа бөөлжинө. Бас бөөлжисөндөө хахаж үхнэ. Тийм бузар зүйл байгаа. Тэрнийг бол тэр хүн 28 жил дарсан. Хойшид ч дарах бодолтой байгаа. Эрдэнтийн 49 хувь дээр Ц.Нямдорж ардын баатрын дүрд гайхалтай тоглосон. Гэхдээ Эрдэнтийн 49 хувийг өмөөрч хэлж байгаа юм биш шүү. Эрдэнэтийн 49 гээд Эрдэнэтийн 51 хувийг баллаж хаясан бол Ц.Нямдорж хосгүй хүн болох байсан. Лав л надад тэгж харагдах байсан. Өөрөөр хэлбэл энэ хүн бол хоёр үзүүртэй зүү шиг үнэхээр муухай аашилж байгаа нь тод харагдаж байна. Эрдэнэтийн 51 хувь бол 5 жил дарагдсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл 5 жилийн өмнө Жастын Батхүү гээд л эхэлсэн. 180 сая ам долларыг дэлхийгээс хайгаад олохоо байгаад энэ одоо худлаа болсон юм байхдаа гэж байтал Английн арбитрын шүүх батлаад хаясан шүү дээ. Одоо эд нар үнэндээ шокийн байдалд байгаа. Нэг үгээр хэлбэл нэг хэсэг нь тэрнийг нь олоод ирж байхад мань гарууд аваачаад 51 хувийг нь Хятадад зарчихсан байсан нь ил боллоо. Байдал үнэндээ ийм л байна.

С.Зоригийн хэрэг шийдэгдсэн гэж ярьдаг. Гэтэл уг гэмт хэргийг хийсэн гэх хүмүүсийн ар гэрийнхэн үүнийг эсэргүүцэж байгаа. Энэ талаар та юу гэж бодож байна?

Би бол С. Зориг агсантай энэ өрөөнд яг 8 жил хамт ажилласан хүн. Хамт байсан. Тэр хүний цэрэг нь. Нөгөөтэйгүүр тэр хүний журмын нөхөр нь. С.Зориг бол нэгдүгээрт эх орон, хоёрдугаарт улс төрийн нам, гуравдугаарт бүлэг фракц, дөрөвдүгээрт өөрийн эрх ашиг гэж ингэж хатуу дэсэлж дугаарласан сэтгэлтэй тийм хүн байсан. Тэр энэ үзэл бодлоосоо болж хөнөөгдсөн гэж би боддог. Энэ хулгайч нар чинь 28 жилийн турш сайхан хулгай хийлээ шдээ. Энэ хулгайн яг босгон дээр С.Зориг агсан ингэж хэлснээсээ болж амиа алдсан. С.Зоригийг хөнөөхгүйгээр Монгол оронд нүүрлэсэн энэ хулгай цаашаа явахгүй байх байсан. С.Зориг агсан хэрвээ өдийд байсан бол энэ их хулгай луйвар үнэхээр байхгүй байх байсан. Энэ утгаараа би С.Зоригийг тэр хулгайч нарт хөнөөгдсөн гэж боддог. Харин С. Зоригийн хэргийг хэсэг бүлэг улс төрчид улс төрийн хэрүүл, бие биенийгээ намнадаг хэрэгсэл болгосон гэдгийг хүмүүс тэртээ тэргүй мэднэ. Энэ тухай би юм яримааргүй байна.

АН их хурлаа хийгээд шинэчлэгдсэн гэж ярьдаг. Та энэ талаар юу гэж хэлмээр байна?

Би бол АТОЗ-ын удирдагч. Тийм учраас Монголын өнөөгийн намуудын байгаа байдлыг би дүгнэмээргүй байна. Зөвхөн дотроо дүгнэнэ. Түүнээс биш ийм тийм гэж яримааргүй байна.

Монгол улс өнөөдөр эдийн засгийн хямралтай байгааг хаа хаанаа ярьж байна. Энэ бүхнийг авлигаас болж байгаа гэж ярьдаг. Та юу гэж үзэж байна?

Манайх хэд хэдэн онол практикийн бага хурал хийсэн. Оффшорын асуудлаар. Бас улс төрийн авлигын асуудлаар. Эдгээр хурал дээр үе үеийн эдийн засагчид ирж оролцож байна. Д.Бямбасүрэн тэргүүтэй ахмадууд болон шилдэг эдийн засагчид бас залуу эдийн засагчид уг хуралд ирж оролцсон. Мөн өндөр боловсролтой хуульчид болон дипломат ажилтнууд ирсэн. Хэрвээ эдгээр авлигачид хулгай хийгээгүй бол доллар өнөөдөр 500-700 төгрөг байх байсан. Хэрвээ чи Эрээн рүү гарах байсан бол нэг долларыг 2500-р авч байгаа шүү. Тэгэхээр тэд нар чамаас үүнийг чинь хулгайлаад авчихсан. Хэрвээ чи машин унадаг байсан бол одоо нэг литр бензинийг 5 дахин хямд үнээр авах байсан. Хэрвээ чи хүн л юм бол их сайхан тохилог орон сууцыг 30 сая төгрөгөөр авах байсан. Гэтэл одоо 1 тэрбум төгрөгөөр авах гээд байна. Энэ бүгдийг чинь тэр хулгайчид хулгайлаад авчихсан. Тэд хулгай хийсэн учраас АТОЗ байгуулагдсан. Хэрвээ ийм хулгай нүүрлэж ийм буруу замаар будаа тээгээд буцах замдаа шороо тээнэ гэдгийн үлгэрээр яваагүй байсан бол манай АТОЗ байгуулагдахгүй байсан.

Өнөөдөр энэ орд газруудын ард дандаа ардаа нууц ноёнтнууд байгаа гэж ярьцгаадаг. Эдгээр орд газруудын ард хэн хэн байгаа талаар ярихгүй юу?

Энэ тухай мэтгэлцээн дээр харах болно. Бид уг мэтгэлцээнд Ц.Элбэгдорж, УИХ-ын дарга М.Энхболд, Б.Дэлгэрсайхан, Л.Элдэв-очир, Т.Цогтбаатар, Су.Батболд, М.Энх-Амгалан, С.Баяр Ц.Баярцогт зэрэг хүмүүсийг дуудсан. Тэр бүгдийн чинь ард эдгээр нөхдүүд байгаа. Монгол төрийн голомтонд байгаа Монгол төрд хорт хавдрыг үүсгэж байгаа эд эсийн үндэс нь бол эдгээр нөхөд юм. Монгол төрийн гал голомтыг аварга том анаконда хорт могтой ороосон байлаа гэж бодоход толгой нь эд нар. АТОЗ бол могойны сүүлээр оролдохгүй. Толгойг нь таслахыг хүсч байна. Гэхдээ энэ ард түмний хүсэл байх ёстой. Ард түмэнтэйгээ хамт нийлж хийх ёстой.

Саяхан цагаан сарын өмнө Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж АНУ-ын Лос-Анжелес хотод казино тоглож яваа зураг хэвлэлээр гарсан. Зарим хүмүүс түүнийг эвлүүлэг гэсэн. Зарим нь үнэн гэсэн. Энэ талаар таны байр суурь ямар байгаа вэ?

Би тэр зургыг харсан. Хүмүүс янз бүрийн юм ярьж болно. Жишээ нь хүний эрх гэдэг ч юм уу бурхан ч тоглож болно, буг нь ч тоглож болно гэдэг шиг. Зарим нь яагаад тоглож болдоггүй юм гэж ч бодож болно. Гэхдээ улс төрч хүн Монгол улсын Ерөнхийлөгчөөр 8 жил ажиллаж байсан хүн энэ дээр хувь хүнийхээ хувьд бодох ёстой байсан байх. Үгүй яахав хааяаа ингэж хувь хүнийхээ зугааг гаргая гэсэн бол гэртээ таван гар суучихгүй дээ. Зүгээр л нэг авгай хүүхэдтэйгээ найз нөхөдтэйгээ таван гар суусан бол хорхой нь дарагдчихна ш дээ. Тэгэхээр энэ бол бас л алдаатай л зүйл.

Энэ улсын энэ их авлига, оффшорын асуудал ер нь өөрчлөгдөх найдвар байна уу та юу гэж бодож байна?

АТОЗ энэ тэмцлийн гүүрийг нь хийж байгаа. Гүүр гэдэг маань голын гүүр байлаа гэхэд нөгөө эрэг дээр нь гарахад хэрэгтэй гэдэг шиг зүйл юм. Энэ бол ард түмний өөрсдийнх нь хийх ёстой ажил. Ард түмний хүсэл эрмэлзлэл байх ёстой. Ард түмэн хүсвэл “хүсвэл гэдгийг бүр онцолж хэлье” маш амархан бүтэх зүйл. Ард түмэн үүнийг нөгөө бөхийн өргөөндөө бөх үзээд сууж байгаа шигээ, наадмаар морь үздэг шигээ харвал амархан бүтнэ. Харин шал өөр өнцөгөөс харах юм бол хэзээ ч бүтэхгүй зүйл. Тэгэхээр Монголчууд нэгдэх л хэрэгтэй. Нэгдэх юм бол наадах чинь маш амархан ажил.

Таны нас чинь гүйцэхгүй юм биш үү?

Сайн барилга барихын тулд нас хүрэхгүй байж болно. Харин сайн фундамент тавьчихаад бурхан болж болно. Тэгвэл дараагийн үе нь түүн дээрээ тэр сайхан барилгыг нь үргэлжлүүлээд бариад явна. Харин муу фундамент үлдээх юм бол эх орон нь сүйрнэ. Тэгэхээр би сайн фундамент тавьчих нас минь хүрэх байгаа гэж найдаж байгаа. Гэхдээ би сайн мэдэхгүй байна. Бурхан надад хэдий хэрийн нас заяасан гэдгийг би мэдэхгүй. Үхэн үхтлээ энэ бодолдоо үнэнч байхыг хичээнэ.

УИХ-ын гишүүн Г.Нямбаатар саяхан телевизээр ярихдаа шүүгчдийн дотор хадгаламжиндаа 1 сая ам доллартай хүн байна, бас хүүхдүүд нь 500 сая төгрөгтэй байдаг гэж ярьсан. Та үүнийг юу гэж үзэж байна.

Монгол төрийн голомтонд байгаа олон улсын эрэн сурвалжлах сэтгүүлчдийн холбооноос зарлагдсан нөгөө оффшортой хэдийн гал хамгаалагчид нь тэр нар юм. Тэд гал хамгаалагчидаа бат бөх байлгахын тулд тэр шүүгч болон бусад хууль сахиулагчдыг хөлжүүлж баяжуулж байна. Үүнд би АТГ, шүүх,цагдаа, тагнуул, бусад хуулийн байгууллагуудыг нэрлэнэ. Яагаад гэвэл бүгд тэдний гар хөл нь болсон байгаа учраас. Эднүүсийг орвонгоор нь хөнөөе гэвэл ард түмэн нэгэн зүг рүү харж түрхрэн хүрхрэн уулгалан босдог юм. Тэгж байж энэ муухай юм цэвэршинэ.

Та өмнө нь өгч байсан нэгэн ярилцлагадаа “Бид босвол 90 онд боссон шиг босч чадна” гэж хэлж байсан. Танайх энэ хавраас ямар арга хэмжээ зохион байгуулах вэ?

Энэ 3-р сарын 29-нд нөгөө нөхдүүдийг халз мэтгэлцээнд дуудах болно. Ирвэл тэдэнтэй мэтгэлцэнэ. Хэрвээ тэд ирэхгүй байвал өөрсдийгөө хулгайч гэдгээ хүлээн зөвшөөрнө. Тэгвэл тэр хулгайч нарын нэрсийг нь жагсааж байгаад яг өнөөдөр УИХ-аас өшиглөж хөө, үтэр түргэн гэж бид УИХ-д тулган шаардах бичиг өгнө. Үүнийг эсэргүүцэх Монгол хүн гарч ирэхгүй байх. Тэгээд тэр тулган шаардах бичгийн хугацаа нь дуусвал УИХ-ыг тараах асуудлыг бид ярих болно. Энэ тараах гэдэг нь бол талбай дээр багтаж ядсан хүн цуглах гэдэг асуудал юм. Үүнийг бид зохион байгуулах гэж эрмэлзэнэ. Тэгээд АТОЗ-д биш өөртөө хайртай, өөрийнхөө маргаашд хайртай, үр хүүхдийнхээ ирээдүй цагт хайртай, тэгээд гишгэх газартай уйлах нулимастай хүмүүс талбай дээр ирэх хэрэгтэй. Манж шиг тамхины утаа шиг замхран одьё гэвэл талбай дээр битгий ирээрэй гэж хэлье, дуудсан цагт.

АТОЗ цаашдаа намын статустай болох уу?

Хэзээ ч үгүй. Манай зарим нэг хүмүүс биднээс салаад явсан. Тэгээд тэр хүмүүс АТОЗ-ыг нам болгох тухай санал гаргаж байсан. Бид зөвшөөрөөгүй. Монгол улсад одоо нам нь багадаа юу? Бас нөгөө нэг санал нь юу байсан гэхээр Монгол улсыг Ерөнхийлөгчийн засаглалтай болгоё гэсэн санал байсан. Тэгэхээр энэ Х.Баттулга Ерөнхийлөгч чинь яачихаад байгаа юм гэсэн чинь тэр хүмүүсийн зарим нь тэр чадахгүй бид өөрсдөө Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдмөөр байна гэсэн. Гэхдээ АТОЗ одоохондоо задарч бутарсан юм биш. Тэр хүмүүс өөр нэртэй байгууллага байгуулаад явсан. Тэдний өөрсдийнх нь хэрэг. Аяндаа цаг хугацаа бүхнийг харуулна. Зөв хэрүүл, зөв муудалцаан, зөв хагаралдаан гэж хэзээ ч байхгүй. Зөв зүйлийг зөв үйлс нь баталдаг.

Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын оффшорийн эсрэг хийж буй ажлыг хэр үр дүнтэй гэж дүгнэж байна вэ?

Тамгын дарга З..Энхболд сая АНУ яваад ирлээ. Ерөнхийлөгчийн захидлыг Трампад хүргэж өглөө. Мөн бас бус оффшорын асуудлаар олон улсын байгууллагад хандсан. Үүнд их сэтгэл таатай байна. Тэр хүн чадах бүхнээ хийж байна. Харин УИХ үүний эсрэг байна. Засгийн газар дэмжихгүй байна. Яагаад гэвэл тэд оффшорчдоо өмөөрч байна. Оффшорчдоо хамгаалж байна. Оффшорчдыг ард түмэнтэйгээ нийлээд төр засаг нь хэвлэл мэдээллийнхэн та нартай нийлээд устгана гэвэл уул нь хумхын тоос шиг амархан бүтэх ажил. Ингэхгүй тохиолдолд энэ тийм амар ажил биш. Ерөнхийлөгч бол аргалд яваагүй. Авлигын эсрэг тэмцэж байгаа. Аргалд явахтай зүйрлэх үр дүнг одоо нэхвэл цаг нь арай эрт байна. Тийм учраас бид энэ шууд мэтгэлцээнээр УИХ, ЗГ-ыг улс төрийн шахаанд оруулж байна.

АТГ-ын Олон нийтийн зөвлөлийн тэргүүн Г.Баасан тус байгуулалгын дарга болон бусад хүмүүсийг авлигачдыг өмөөрч тэдний талд ажиллаж байна гэж мэдэгдсэн. Та энэ талаар байр сууриа илэрхийлнэ үү?

Танайд жишээ нь тогны хүчдэл их ирлээ гэж бодье. Тэгэнгүүт чинь хөргөгчний чинь гал хамгаалагч чинь шатаад хөргөгч чинь зүгээр үлддэг биз дээ. Телевизийн гал хамгаалагч бас тэгдэг. Тэгэхээр АТГ бол оффшорчдын гал хамгаалагч юм. Тэгж ойлгож болно. Монголчууд бухимдаад ирэнгүүт тэд авлигачдыг гааль руу явуулдаг, татвар луу явуулдаг, мэргэжлийн хяналт руу явуулдаг. Тэгээд хэдэн байцаагчаар туг тахидаг. Тэгээд тэрнийгээ дэлхийн оффшор бүсээс мөнгө олоод ирсэн юм шиг асар их рекламдана, ингэж Монголын нийгмийн санах ойг тэд булингартуулж байна. АТГ бол ердөө л ийм байгууллага. Оффшорчид өөрийнхөө хүнийг тэр албан тушаалд тавьсан, тэгээд үе үе баахан инээдтэй жүжиг тоглодог. Жишээ нь Санжийн Баяр болон тэр оффшорчин хоёр дээр хэрэг үүсгэлээ гэдэг байхгүй юу. Тэгээд л таарч байна. Нэг жирийн гаалийн байцаагчийг хэргийг нь гүйцээгээд аймаар мундаг хэвлэлийн бага хурал хийгээд жүжиг тоглоод явдаг. 500 мянган төгрөг авсан хүнийг зарлаад сүйд майд болодд явдаг мөртлөө 500 сая төгрөг авсан хүнийг шалгахгүй яваад байдаг. Тэгэхээр тэдэнтэй тэмцэнэ гэдэг бол үнэхээрийн амаргүй ажил. Гэхдээ ядах зүйл бол биш. Ийм л байна.

 

Ж.Батдорж

Эх сурвалж: Undesten.mn