Олон үндэстэн өөрсдийгөө их үндэстэн гэж харуулахыг зорьж өөрсдийнхөөрөө нотлохыг эрмэлзэж ирсэнийг дэлхийн түүх өгүүлнэ. Харамсалтай нь  тэдэнд үнэн дутагдаж байсан учир “нотолгоо” нь худал болж хувирсан. Үнэний хатуу шалгуурыг давж чадаагүй.

          Харин бидний талд шинжлэх ухаан, түүх хоёр үнэний гэрч болон зогсож байна гэж Д.Өрнөхбаяр үзсэн байна.Тийм ч учраас захидалдаа “Л.Гумилёвийн эрчимт хүчний онолыг дэлхий хүлээн зөвшөөрсөн. Энэ нь угтаа монголчуудыг хэт угсаатан буюу их үндэстэн гэж дэлхий нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн гэсэн үг. Шинжлэх ухаан, түүх, монголчуудыг их үндэстэн гэж хүлээн зөвшөөрсөн  үнэн учир үүнийг үндэсний бахархал болгох нь зүйтэй юм гэсэн утыг хөнджээ.
Ингэхэд Монголчуудыг хэт угсаатан /Д.Өрнөхбаярынхаар их үндэстэн/ гэж нотолсон эрчимт хүчний онол гэж юу сан билээ?

Ж.Вернадскийн  нээсэн биосферийн /шим мандал/ амьд бодис, биохимийн эрчим хүчийг шингээх тухай үзлийг их эрдэмтэн Л.Гумилёв хүмүүс болон нийгмийн хөгжилтэй холбосон юм. Шим мандалд угсаатны хийж бүтээснийг байгалийн ухаанд хэрэглэдэг аргыг ашиглан илрүүлж болдог  гэсэн онол. Түүнийг эрчимт хүчний онол гэдэг.

Гол агуулга нь: Угсаатнуудын хөгжилд эрчимт хүчний гүйцэтгэх үүрэг, үр дагавар хэтийн төлөвийн тухай асуудал болно.
Дэлхийн хүмүүс гурван эх үүсвэрээс буюу 1. Дэлхийн цөмөөс  гарч ирдэг атомын, 2. Сансраас хүрч ирэх од гаригаас ,3.Нарнаас ирэх эрчимт хүчийг авч, улс үндэстнээ сэргээн хүчирхэгжүүлдэг. Эрчимт хүч багасахад улс үндэстэн доройтож, шавхагдахад мөхөлийн зам руугаа  ордог.
 Эрчимт хүчийг өөрсдөө авч аяндаа тэсрэлтэнд орж бусад үндэстэн улсын түүхэнд нөлөөлдөг угсаатныг Л. Гумилев хэт угсаатан гэж тодорхойлсон. Монголчууд тэдний нэг. Хүн төрөлхтөнд тун цөөхөн байсан эдгээр хэт угсаатнууд ээлж дараалан дэлхийн түүхэнд товойн гарч ирж өөрийн эрчимт хүчээ бусад үндэстэн угсаатнуудад түгээж түүхэн эргэлт хийж байлаа. Жишээ нь, ХIII зууны дэлхийн түүх бол Монголчуудынх байв. Монголчуудын их эзлэн дагуулалт нь  эрчимт хүчээ түгээх хамгийн шалгарсан арга байлаа гэж Гумилев Монголчуудын түүхийг дүгнэсэн байдаг.

     Монголчуудын түүхэн байр суурийг үнэн зөвөөр тодорхойлоход үнэлж баршгүй үүрэг гүйцэтгэсэн энэхүү онолтой холбогдуулан Д.Өрнөхбаяр хоёр санаа дэвшүүлсэн гэж харагдаж байна.
1. Хэт угсаатан гэдгийг их үндэстэн гэж ойлгож нэршүүлэх
2. Монголчууд эрчимт хүчийг шингээн авах заяагдмал чадвартай байсан нь их үндэстэн болох нэг том хүчин зүйл болсон.
Үнэхээр Гумилёвийн онол буюу шинжлэх ухааны нотолгоог урдаа барих юм бол бид яах аргагүй их үндэстэн мөн.Тийм учир үүнийгээ үндэсний бахархал болгож яагаад болохгүй гэж. Тэгэхээр энэ бол хэн нэгний санаанаасаа гаргаж ирсэн хийрхэл биш болох нь. Үнэхээр шинжлэх ухаан нотолж түүх баримтжуулж,дэлхий хүлээн зөвшөөрсөн үндэсний бахархалтай ард түмэн юм биш үү бид чинь. Одоо гагцхүү бүгдээрээ  нэг дуугаар хүлээн зөвшөөрч түгээн дэлгэрүүлэх л үлдээд байна гэж хэлэхийг хүслээ.

Зарим хүмүүс дээрх саналыг үндсэрхэг үзлийн илрэл гэж эсэргүүцэж, их гүрнүүдийн дургүйцлийг хүргэнэ гэж сандарсан нь эртэдсэн хэрэг. Үндсэрхэг үзэл /национализм/ бол бусад үндэстнийг басан доромжилж, ингэснээрээ өөртөө дайсан бий болгож байдаг дээрэнгүй үзэл. Илт нотолгоо,тодорхой үнэнгүйгээр өөрсдийгөө бусдаас илүү гэж хий хоосон тунхаглаж, ялгаварлан гадуурхах, үзэн ядах сэтгэлгээгээр илрэн гарч байдаг үзэл суртал юм.Тэгэхээр монголчууд их үндэстэн мөн хэмээсэн нь  монголчуудын үндэсний бахархал  уу, үндсэрхэг үзлийн илрэл үү ? гэдгийг тунгаан бодох эрх нь танд үлдлээ.

                                                                                        Доктор(Ph.D),проф Д.Гантулга