Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч асан, Ардчилсан намын гишүүн Э.Бат-Үүлтэй ярилцлаа.

-ОХУ-ын талаас Монголын гуравдагч хөршийн нөлөөллийг багасгах тухай тус улсын прокурор Бээжинд очиж, Хятадын талд санал тавьсан тухай мэдээлэл тархсан. Та энэ талаар ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Оросын өөрсдийнх нь мэдээллийн хэрэгслээр гарсан байгаа. Оросын ерөнхий прокурор Краснов гэж хүн Бээжинд айлчлахдаа Хятадын талын хүнтэй Монголд өсч буй барууны нөлөөллийг дарах тухай санал тавьсан гэх. Тэрхүү мэдээлэл манайд ч гарсан. Тухайн ярьсан зүйл нь маш ноцтой. Гэнэтхэн Монголыг өөрийн дотоод хөрш буюу бидний дотоод муж гэж байгаа юм. Дотоод хөрш гэсэн нэр томьёо олон улсад байхгүй. Шинэ нэр томьёо гаргаж ирээд, манайхыг Америк тэргүүтэй барууны хөршүүдтэй харьцаж буй харилцааг таслан зогсоох нь зүйтэй гэсэн санаа бүхий зүйл ярьсан. Бид Үндсэн хуультай улс. Үндсэн хуульдаа Монгол Улс тусгаар тогтносон бүрэн эрхт улс гэж бий. Дотоод, гадаад бодлогоо ард түмний эрх ашигт нийцүүлэн бид өөрсдөө шийднэ. Бид ийм Үндсэн хуультай. Тусгаар тогтносон бүрэн эрхт улс. Манай бүрэн эрх гадаад, дотоод асуудлаа өөрсдөө мэднэ, шийднэ. Энэ нь манай бүрэн эрх. Тусгаар улсын бүрэн эрх ийм л байдаг. Энэ бүрэн эрхийг маань шууд үгүйсгэсэн. Монгол Улс хэнтэй харилцах вэ гэдэг асуудлыг Орос, Хятад шийдэх ёстой гэсэн утгатай. Манай Үндсэн хуулийг уландаа гишгэж, Монгол Улсыг “улны улс” гэж үзэж байна. Хятад, Орос хоёр яриад л шийддэг улс гэж үзэж байгаа нь харагдлаа. Монгол Улсыг бид хоёр л мэднэ гэсэн ойлголтоор яриад байна. Дэлхийн улс орнууд бүгд бие биенээсээ хараат. Дэлхий нийтээрээ эдийн засгийн хувьд хараат уялдаатай. Америк Хятадаас хараат, Хятадаас Америк хараат. Оросоос ч олон орон хараат байсан нь сая харагдлаа шүү дээ. Түүхий эд, байгалийн хий, нефть авдаг. Европоос Хятад хараат. Хятадаас европ хараат. Ганц монгол биш. Бүгд ийм. Энэ хараат байдлыг ашиглаж, бие биенийхээ тусгаар тогтносон байдлыг үгүйсгэдэг явдал оросоос л гарч байна. Түүнээс дэлхийд ийм ёс байхгүй. Эдийн засгийн хараат байдлаар нь барьцаалж, тусгаар тогтнол бүрэн эрхт байдлыг нь устгахаар дарамталж болохгүй. Олон улсын хэм хэмжээгээр энэ хориотой. НҮБ-ын дүрэм журмаар ч энэ нь хориотой. Өмнөд Солонгос өөрсдөө бензингүй улс. Дэлхийгээс л авдаг. Бие биенээсээ хараат бус эдийн засаг гэж дэлхийд байхгүй болчихсон. Гэхдээ үүгээр нь далимдуулж “Та нар манайхаас хараат юм чинь бүрэн эрхт байдлыг чинь бид мэднэ” гэдэг зүйлийг олон улсын хэм хэмжээгээр хориглосон.

Монгол Улс НҮБ-ын гишүүн орон. Цөмийн зэвсэггүй бүс болох санаачлага гаргаад, Нэгдсэн үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл тогтоол гаргачихсан. Тэрхүү тогтоолыг гаргахад орос, хятад өөрсдөө оролцсон. Тиймээс бид үүгээрээ НҮБ-ын баталгаан дор байна гэсэн үг. Тэр тусмаа одоо цөмийн зэвсгийн дайн болох тухай дэлхий даяар ярьж байхад монголчууд ямар алсын хараатай бодлого явуулж байсан нь харагдаж байна. 30-аад жилийн өмнөөс бид энэ асуудлыг хөндөөд санал санаачлага гаргаж, НҮБ-аас тогтоол гаргасан. Монголын эргэн тойрон байгаа бүс нутаг цөмийн зэвсэггүй бүс нутаг гэж. Энэ бол маш том алсын хараатай бодлого.

-Бид хөршийн харилцаагаа хэрхэн авч явах ёстой вэ?

-Бид оростой ч, хятадтай ч сайн харилцаатай байя л гэдэг. Манай гадаад бодлогын үзэл баримтлал дээр тодорхой байгаа. Хоёр хөрштэйгөө тэргүүлэгч харилцаатай байна гээд. Гэхдээ олон тулгуурт гадаад бодлоготой, гуравдагч хөрштэйгөө харилцана гээд заачихсан. Энэ үзэл баримтлалаа хэрэгжүүлдэг. Гэтэл зүгээр нэг прокурор Бээжинд очоод л манай гадаад бодлогыг яриад сууж байдаг. Тэр оросын прокурорт Монгол ямар хамаатай юм. Бид тусгаар улс шүү дээ. Оросынхоо дотоод асуудлыг л ярих ёстой.

-Энэ талаар албаныхан, төр засаг, Засгийн газраас ямар нэгэн байр суурь илэрхийлж, мэдэгдэл гаргах ёстой юу?

-Миний санаа зовж байгаа асуудал ийм илтэд Үндсэн хуульт ёс, тусгаар тогтнол бүрэн эрхт байдлыг үгүйсгэн ярьж байгааг дуугүй өнгөрөөж болохгүй. Хэрэв дуугүй өнгөрөөвөл бид өөр өөрсдийнхөө тусгаар тогтнол бүрэн эрхт байдлаа үнэлэхгүй байна гэсэн үг болно. Манай тусгаар тогтнол бүрэн эрхт байдлыг нулимж, колони “улны улс” болгоод ярьж байхад төр нь дуугүй байвал биднийг тусгаар тогтносон бүрэн эрхт улс биш гэдгийг хүлээн зөвшөөрсөн хэрэг болно. Дэлхий дээр ямар ч жижигхэн улс хэзээ ч ингүүлэхгүй. Яагаад гэвэл өөрсдийг нь үл хүлээн зөвшөөрөхийг хэзээ ч зөвшөөрөхгүй. Тиймээс Монголын төр засаг мэдэгдэл хийх ёстой. Нэн ялангуяа ийм зүйл ярьж байгаа оросын төрийн өндөр албан тушаалтан, хятадын төрийн өндөр албан тушаалтныг Монголд зорчих эрхийг хориглох ёстой. Яагаад гэвэл монголын бүрэн эрхийг хүлээн зөвшөөрөхгүй, өөрийн улсын дотоод муж гэж үзэж байгаа улсуудыг бид өөрийн улсдаа нэвтрүүлэхгүй байх эрхтэй. Энэ бол олон улсад авдаг л арга хэмжээ. Ямар ч улс өөрийг нь үгүйсгэсэн улс орны, ямар ч албан тушаалтны эсрэг хориг арга хэмжээ авах эрхтэй. Хэрэв ийм арга хэмжээ авахгүй бол шившгээ дэлгэнэ. Бид бүрэн эрхт улс гэсэн байр сууриа хатуу илэрхийлэх ёстой. Мэдэгдэл гаргаж, олон улсын хэм хэмжээнд нийцсэн арга хэмжээг авах нь зүйтэй.

-Хэрэв манайхаас мэдэгдэл гаргахгүй бол ямар сөрөг талтай вэ?

-Энэ асуудал явсаар байгаад манай иргэдэд тусах аюултай. Өөрөөр хэлбэл, манай улсын иргэд хэдэн зуун мянгаараа барууны оронд амьдарч байна. Өмнөд Солонгос, Япон, АНУ, Герман гээд маш олон улсад ажиллаж амьдарч байгаа. Ард түмний гадаад харилцаа тогтчихсон. Тэр бүгдийг хориглоно гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, монголчуудын барууны улс оронд зорчих эрхийг яваандаа хориглоно. Яагаад гэвэл тэгж байж бид гадны нөлөөллөөс сална. Энэ явдал манай түүхэнд болж байсан. 1930-аад онд Франц, Германд сурч байсан оюутнуудыг бүгдийг нь татаж авчираад, хэлмэгдүүлж ихэнх нь амиа алдсан. Барууны оронд сурсных нь төлөө хэлмэгдүүлсэн. Тэр хүмүүсээс цөөхөн хэд нь л үлдсэн. Одоо энэ бодлого эхэлнэ гэсэн үг. Тэр бүү хэл монголчуудын дэлхийд чөлөөтэй зорчих эрхийг хориглосон улс чинь Зөвлөлт Орос улс шүү дээ. Франц, Германд сурч байсан оюутнуудыг татаж авчираад, хэлмэгдүүлж хороогоод, түүнээс хойш барууны оронд зорчих эрхийг хориглосон. 70 гаруй жил энэ бодлогоо явуулсан. 1990 он хүртэл. Баабар хүртэл 1980-аад онд Австри улс руу зорчсоныхоо төлөө шоронд хоригдож байсан. Тэр явдал дахин давтагдах нь байна шүү дээ. Монголчуудын чөлөөтэй зорчих эрхийг хаах гэж байна.

-Дараагийн асуудал Үндэсний баяр наадам саяхан болж өнгөрлөө. Түүхэн ой дундаас Ардчилсан хувьсгалын ойг хассан хэмээн Ардчилсан намынхны зүгээс эсэргүүцэж байгаа харагдсан. Та энэ тал дээр байр сууриа илэрхийлээч?

-Уг нь Ардын хувьсгалын наадам биш Үндэсний наадам болж хувирсан. Бид Хүннүгийн үед төр улс байгуулсан. Чингисийн үед төр улс байгуулсан. Үндэсний эрх чөлөөний 1911 оны ой, 1921 оны Ардын хувьсгалын ой, 1990 оны Ардчилсан хувьсгалын ой гээд түүхэн ойгоо дурдсаар ирсэн. Наадам үндэснийх болж түүхийн тунхаг бичиг болсон. Бид ийм түүхтэй гэдгээ тунхаглан зарладаг. Тэр түүхэн хувьсгалаас Ардчилсан хувьсгалыг хасаад хаячихлаа. Би нэг зүйлийг хардаад байна. Сүүлийн үед Монгол руу чиглэсэн ажиллагаа идэвхижих боллоо. Ялангуяа Г.Занданшатар хойшоо айлчилж ирээд, УИХ-ыг төрийн Дум оросын парламентын харьяанд оруулчих шахам юм хийлээ. Тэр хүн юу ярьж, юу хийж ирэв. Түүнээс хойш Монголын ардчилсан төрийн үйл ажиллагааг үгүйсгэх ажиллагаа идэвхижээд байна. Ийм л зүйл боллоо.

-Нэгэнт тантай ярилцаж байгаа болохоор асуухгүй байж болохгүй байх. Та намынхаа хувьд ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Манай намын дарга шүүхээр хууль ёсоор бүртгүүлчихсэн. Одоо Ардчилсан нам 2024 оны сонгуульд өрсөлдөх бэлтгэлээ хангах ёстой. Ардын намд ард түмэн таагүй болсон нь ажиглагдаж байгаа. Ардчилсан нам дотоод хагарлын асуудлаа шийдсэнээр 2024 онд ард түмэнд сонголт хийх боломж гарч ирж байна. 2024 оны сонгуульд манай нам амжилт үзүүлэх байх гэж бодож байна.

-Та ирэх жил нэр дэвших үү?

-Би Улсын их хуралд нэр дэвшихгүй.