Сүүлийн үед орон сууцны зээлийг таван хувь болгох тухай мэдээлэл олон нийтийн анхаарлын төвд байна. Гэтэл эдийн засагч Н.Дашзэвэг нэг хувь болгох тухай асуудал дэвшүүллээ. Энэ тухай түүнээс тодруулав.

-Өнөөдрийн санхүүгийн зах зээлийг юу гэж харж байна?

-Манай өнөөгийн санхүүгийн зах зээл хөгжсөн орнуудын хэмжээнд хүрч чадаагүй. Жишээлбэл үнэт цаасны зах зээлд иргэд орж ирдэггүй, хамаг мөнгө нь хадгаламж руу орчихдог. Энэ нь банкны зах зээл, үнэт цаасны зах зээлийн харьцаа алдагдсан гэсэн үг. Банкуудын буруу. Банкууд хадгаламжийн хүүгээ өндөр тогтоож байна. Жилд арван таван хувийн хүүтэй. Энэ тохиолдолд арилжааны банкны хадгаламжийн хүүнээс өөр юм сонирхохоо больчихдог. Арвантаван хувийн хүүг хөгжингүй орнууд үнэт цаасны зах зээлд л гаргадаг. Барууны орнуудад банкны хадгаламжийн хүү гэж бараг байхгүй. 1-2 хувьтай. Зарим оронд бол банкинд мөнгөө хадгалуулсны төлбөр төлдөг.

-Үүнийг засах ямар арга байна?

-Засаг нийт зээлийн хүү, хадгаламжийн хүүг бууруулж байж л үнэт цаасны зах зээл ажиллана. Тийм учраас нийт зээлийн хүү, хадгаламжийн хувийг хамт бууруулах хэрэгтэй. Хадгаламжийн хүү таваас зургаан хувь, зээлийн хүү наймаас есөн хувь руу орчихвол хувьцааны зах зээлийг хүмүүс сонирхож эхэлнэ. Өөрөөр хэлбэл хадгаламжинд мөнгөө хийх биш, хувьцаанаас ашиг олох сонирхол нэмэгдэнэ. Монголын ард түмэн бүгд хөрөнгө оруулагч болж хувирна.

-Өнөөдөр хөрөнгийн биржээс гарч байгаа хувьцааны тайлан маш бүдэг байхад хэн хувьцаа авах юм бэ?

-Ер нь хувьцаат компани ирэх жил ийм ашиг олно, нэг хувьцаанд ноогдох ашиг ингэж өснө, та бүхний мөнгө ингэж өснө гэж нийтэд санал тавьдаг. Тэгж л мөнгө татдаг.

-Манай улсад ийм компани байна уу?

-Байхгүй. Жишээ нь МИК компани бол бид урт хугацаанд ашиг олно гэж байгаа юм. Тэгэхээр МИК-ийн хувьцааг тодорхойгүй ашиг олох хувьцааг хүн авахгүй шүү дээ.

-“МИК” ер нь ямар ашиг, алдагдалтай ажилладаг газар вэ? Хэний ямар компани вэ?

-“МИК”-ийг арван банк, төрийн гурван компанийн оролцоотой байгуулсан. Төрөөс Монголбанк, Хөгжлийн банк, Төрийн банк оролцсон байгаа. Хөрөнгийнх нь хорь орчим хувь нь төрийн өмч. 80 орчим хувь нь хувийн банкууд. Төрийн өмч, хувийн өмч нийлсэн байгууллага. “МИК” нь зуучлагч байгууллага. Арилжааны банкуудаас зээлийн хүүг багцалж аваад буцаагаад үнэт цаас болгоод нийтэд худалддаг. Гэтэл үнэт цаасыг нь Засгийн газар авчихаж байгаа учраас МИК нь эрсдэлгүй байгууллага. Зүгээр л илүү шат дамжлага болчихоод байгаа юм. Жишээ нь 2015 оны байдлаар 30 тэрбумын ашигтай ажилласан. 2014 онд 12 тэрбум, 2013 онд найман тэрбум, 2012 онд 400 сая төгрөгийн ашигтай ажилласан.

-Энэ ашгийг хаанаас олж байна?

-Арилжааны банкуудаас авсан багцаа эргүүлж цааш нь зараад хүүнээс ашиг олж байна. Арилжааны банкуудаас авсан зээлийн багцаа эргүүлээд банкуудад 10,5 хувийн хүүтэй өгч байгаа юм. Дараа нь Монголбанкинд 4,5 хувийн хүүтэй өгч байгаа юм. Тэгээд үүнийхээ дундаас ашиг үүсгээд байгаа.

-Зах зээлийн эдийн засагт үүнийг санхүүгийн луйвар гэж үздэг биз дээ?

-Зах зээлийн эдийн засагт хэрвээ энэ авч байгаа мөнгөнүүд нь буцааж банкууд авах биш өөр хүмүүс, өөр компани авбал энэ нь цэвэр бизнес. Одоогийн нөхцөлд Монгол банк арилжааны банкуудад дөрвөн хувийн хүүтэй эх үүсвэрийг өгчихлөө. Дараа нь арилжааны банкууд түүнийг 4.5 хувийн хүүтэй үнэт цаас болгоод Монголбанкинд өгч байгаа юм. Монголбанк өөрөө өөрийнхөө хөрөнгийг буцаагаад авч байна гэсэн үг. Арилжааны банк адилхан. Ипотекийн зээлийн 6-7 зуун тэрбумыг арилжааны банкууд гаргасан. Нийтдээ 3,3 их наяд төгрөг гарсан байгаа. Үүний бараг 2,4 нь цэвэр Монголбанкны мөнгө. Тэгэхээр арилжааны банкууд өөрөө өөрсдийнхөө үнэт цаасыг буцааж худалдаж аваад толгой эргэм хачин юманд орчихоод байгаа.

-Монголын хамгийн эрэлт хэрэгцээтэй зах зээл дээр Монголбанк, арилжааны банк, Засгийн газар гурав ноёлж байна. Тэгэхээр иргэд, хувь хүн тэдний мөнгийг өсгөх замаар л байртай болно гэсэн үг үү?

-Хувь иргэд оролцох сувгийг “МИК” компанийнхан арванхоёрдугаар сард нээсэн. Хувьцаагаа нийтэд зарласан. Нэмж гаргаж байгаа хувьцааны арвантаван хувийг, нэгж хувьцааг 12000 төгрөгөөр зарж байна. Ингээд 30-40 тэрбум төгрөг босгочихлоо. Энэ нь анхны хувилбар. Гэхдээ энэ хувьцааг буцаад л нөгөө банкууд нь худалдаад авчихаж байна. Иргэд маш өчүүхэн хувийг авч байгаа. Тэгэхээр өөрөө өөрийнхөө юмыг худалдаж авдаг, төрийн мөнгөн дээр ашиг босгодог байгууллага болчихож байгаа юм.

-Ипотек гэдэг казино бий болчихоод байна уу?

-Хэрвээ төрийн мөнгөөр тоглоогүй бол энэ байгууллага маш зөв байх байлаа.

-Монголбанк ингэж санхүүгийн арилжаанд орох эрхтэй юу?

-Хөгжиж байгаа орнуудад ипотекийн хувьцааг тухайн орны төв компани нь эзэмшдэг туршлага бий. Гэхдээ ихэнх хувийг төр гаргаад тоглодог юм байхгүй. Манай загвар төрийн мөнгийг хувийн компаниудад өгч үржүүлж байна гэсэн үг. Тэгээд өөрсдөө болон ТУЗ-д байдаг хүмүүс тодорхой ашиг авдаг. Үүнээс харахад энэ нь зөв алхам биш.

-Монголбанк хуулиараа зээл өгөх эрхтэй юу?

-Арилжааны банкуудад зээл өгөх эрхтэй. Гэхдээ аж ахуйн нэгжүүдийг шууд санхүүжүүлж болохгүй. Арилжааны банк болон Засгийн газраар дамжуулж зээл өгч болно. Одоо ипотекийн зээлийн мөнгийг арилжааны банкууд өгч байна. Ипотекийн найман хувийн зээл гэдэг нь Монголбанкны дөрвөн хувийн эх үүсвэртэй, 2,2 их наяд төгрөг. Арилжааны банкууд дөрвөн хувиа нэмээд ингээд найман хувь болчихоод байгаа юм.

-Ипотекийн зээлийн хувийг таван хувь болгоно гэж яриад хэрэгжүүлж эхлээгүй байхад та нэг хувь болгоно гэчихлээ.

-Монголбанк өмнө нь дөрвөн хувийн хүүтэй өгдөг байснаа одоо нэг хувийн хүүтэй зээл өгнө. Арилжааны нэг хувийг нэмээд л таван хувь болгочихож байгаа байхгүй юу. Арилжааны банкууд татвар төлөгчдийн мөнгөөр л тоглож байна. Би энэ дөрвөн хувийг заавал арилжааны банкаар дамжуулах хэрэггүй гэж үзэж байгаа юм.

-Төрийн банк гээд ашгийн бус байгууллага байхад арилжааны банкуудаар дамжуулж хүүг өсгөөд байна гэсэн үг үү?

-Ипотекийн зээл нь ломбардтай яг адилхан. Барьцааг нь өгчихөөд барьцаанд нь байрыг нь авчихдаг. Ийм эрсдэлгүй зээлийг арилжааны банкуудаар дамжуулах шаардлага байхгүй. Мөн МИК-ээр дамжуулах хэрэггүй. Замд нь хүү нэмээд байдаг байгууллагыг хасчихаар ипотекийн зээлийг нэг хувиар өгөх боломж гарч ирч байгаа юм.

-Барилгын компаниуд Төрийн банктай харьцаад явахад бусад зардлууд танагдаад нэг хувь болох боломжтой гэсэн үг үү, нэг хувь үйл ажиллагааны зардлыг нөхөх үү?

-Иргэдэд зээлийн шалгуур гэж банкууд тавьж байгаа. Сарын орлого нь нэг саяас багагүй, байнгын тогтмол орлоготой, ажлын байрны баталгаатай, өмнө нь зээл аваад найдваргүй зээлдэгч болсон хар данс байхгүй гэдэг ч юм уу шаардлагууд тавьдаг. Энэ шалгуур хэвээрээ байна. Төрийн мөнгөөр ТОСК-оор дамжуулаад орон сууц бариулчихъя. Одоо энэ байгууллага 20 хувийн ашиг хийж байна. Үүнийг зогсооё. Замд нь ашиг хийж буй байгууллагуудыг хасчихвал ипотекийн зээлийн хүү нэг болох боломжтой.

Х.Баттөгс