Ар монголчуудад цагаачдад уусах аюул өмнө нь нүүрлэж байсан. Хятад боолууддаа уусаж нэрийн төдий болсон Манж Чин гүрэн 1878 оноос хятадуудыг олноор нь Монголд оруулах болж зарим хотуудад Монгол руу илгээх конторууд бий болов. Оросын коллежийн зөвлөх В. Ф Люба "1900 онд Байгалын ойролцоох Монголын нутаг буюу Ерөө, Сэлэнгийн сав дахь Намсрай гүны хошуунд маш олон хятадууд ирж, газар хагалан суурьшив" хэмээн мэдээлж байв.\Архив внешней политики Российской империй. Ф. 143. китайский стол.-Оп.491\

Манж хөршийнхөө мөхлийн шалтгааныг монголчууд бид ерөөсөө сонирхож, судалж байсангүй. Манжууд уусаад бараг мөхчихсэн байгааг мэдсээр байж монголчууд "Бид манжуудын мэдэлд байна" хэмээн өөрсдийгөө хууран хэвтэх үед 1900 онд Манжуурт Орос-Хятад хоёр алалцаж байж:
"У ордо был настигнут на переправе через реку Немэр китайский отряд с обозом и стадом баранов. Обоз был захвачен и сделана остановка для подготовки переправы. 10 августа от генерала К.Н.Грибского была получена копия телеграммы командующего округом с благодарностью отряду за отличные действия и решением о выдаче наград по 5 на каждую сотню, по 4 на батарею и по 2 на роту. Вновь прибыл парламентер от цицикарского цзяньцзюня Шоу Шаня, который просил задержать движение отряда для возможности эвакуации беженцев. Полковника, представившегося начальником штаба цицикарских войск, звали Чжан-Цзо-лин. Получив отказ Ренненкампфа он пытался покончить жизнь самоубийством, но был удержан своими офицерами. После его отъезда конный отряд с артиллерией переправился через реку и продолжил движение.

"...Последнее может и не быть; но из юрты прогнать никого нельзя, хотя бы она была битком набита, и посетители стеснили хозяев. Таков обычай всех номадов, который возводится и в закон. В монгольском уложении есть следующий § 188-й: «Кто не пустит проезжего человека на ночлег и особенно в зимнее холодное время, и тот человек замерзнет, взыскать с виновного за душу, им погубленную, 1 десяток скотин; если же он не замерзнет, то двухгодовалого бычка. Если у пущенного на ночлег будет украдено что-либо из вещей или из скота, то все то доправить с хозяина дома».

А между тем у нас, на Руси, во многих деревнях вас с трудом пустят в избу ночевать, а иногда так и останетесь на улице, хотя бы тут была самая страшная вьюга, была какая угодно непогода. В саратовской колонии Сарепте проезжающих не впускали после 9-ти часов вечера даже в гостинницу, покуда однажды генерал Слепцов, известный кавказский герой, не прибил плетью тамошнего содержателя гостинницы. Это уж западноевропейский порядок. Меня однажды в немецком городке Лунденбурге (в Моравии) не впустили в гостинницу, потому что я пришел позже 10-ти часов вечера, и я должен был ночевать на площади...". Ровинский П.А. 1847. "Мои странствования по Монголии".

Монголчуудын зочломтгойд харийнхан баярладаг боловч тэд үүнд өөрсдөө суралцах хүсэлгүй байдаг бололтой.

Биднийг зочломтгой хэмээн магтан хөөргөдөх аргаар харийнхан цаашид Монголд үүрлэх аюул улам бодитой болсоор буй.

Монголчууд өвөг дээдсийнхээ нутаг-өвөр Монголыг хятад цагаачдад хэрхэн алдаж байсныг барууны хүн үзсэн нь: "...Our new camp, at a distance of about twelve miles, by a trickle of water flowing into a small marsh, was called Erlidsen-gegen. We were about thirty miles north of the nearest cultivated land, but the Chinese were here driving a wedge into Mongolia. The ground on which we camped had already been appropriated; some of the settlers had moved in and next year would break the soil...". хуудас 74, Owen Lattimore, "The Desert Road to Turkestan".

Цагаачдын тухай бас нэгэн номоос иш татъя:
"Not long afterward, twenty soldiers from the 28th Battalion chased us from our home one rainy day. They pulled our whimpering dogs away by their collars. In the chaos, one of the soldiers yelled at my father, 'We told you to leave, but you did not! Now we have the right to throw you out!".
I remember how they threw our clothes and furniture out a window and into the street. We watched helplessly, clutching our suitcases. Because it was raining so heavily, my mother placed a blanket over my head. My sister Arzigul, who was two years younger than I was, clung sobbing to my pants. She looked just like me, only smaller and more delicate. I was eight -years -old at the time. My mother held two-year-old Heljem in her arms to calm her down. My older siblings, Jumak, Zohre, and Hejer cuddled five -year-old Mehmet between them and cried as they asked what kind of people would take our house away. In fact, these were the same Chinese who offered us candy when we played in the streets...", хуудас 15, Rebiya Kadeer, "Dragon Fighter".

Хоол, хувцас, машин, байшингаар л хангачихвал монголчуудад өөр юу ч хэрэггүй гэж манай боддог. Өвс, ус л байвал үхэр, адуу, ямаа, хонь, тэмээнд маань өөр зүйл хэрэггүй. Ноёд, дарга нар биднийгээ 5 хошуу малтайгаа адилхан санаж байна. Хоол, хувцас, мөнгөөр өлсдөггүй ч өвөр монголчууд гэрийн эзний мэдрэмжээр өлсөж байдаг. Өндөр байшин, сайхан зам, гоё цэцэрлэг Өвөр Монголд маш олон бий. Тэгсэн атлаа тэд зам харгуй муутай, жижигхэн хэдхэн байшинтай Замын-Үүдийн цаана байх Монгол Улсад атаархаад байдаг...

1854 онд, уугуул хүмүүсийн нэг толгойлогч Сиэтл өөрсдөд нь үлдсэн жаахан нутгаас газар худалдан авахыг хүссэн Америкийн Ерөнхийлөгчид хариулахдаа: -Би мэдэж байна, цагаан арьстнууд бидэнтэй адил бодолтой биш. Тэдний хувьд нэг хэсэг газар, нөгөөгөөс огт ялгаагүй..." гэсэн.

120 жилийн өмнө ар монголчуудаас 2 дахин цөөн байсан киргизүүд биднээс 2 дахин олон, тэнцүү байсан казакууд буюу талын киргизүүд//Шинжааныхыг оруулахгүйгээр/ биднээс 3 дахин олон болж. “Муухай” социализм байгаагүй бол, 1918 онд тоолоход эрэгтэйчүүдийн 44,6% нь лам байсан монголчууд 1990 оныг 2.4 сая биш, аягүйтвэл 200 мянгуул угтах байв. Казак эмс ямар ч “изм”, баян, ядуу байхаас үл хамааран үндэстнээ үржүүлсээр. Бид зүүн, баруун талдаа ч хөршүүдтэй байв. Зүүн хөрш- бусдыг дарлаад байсан манжууд яагаад мөхсөн бэ? Тэд ялагдаж, эсвэл ядуурснаас мөхөөгүй. Цөөхөн манжийг уусгахаа мэдсэн хятадууд өөдөөс нь байлдаагүй бололтой. Гэнэн манжууд онгирон тайвширч, эхлээд бие биедээ хятад хэл, соёлоор\одоогийнхоор бол тэд хүүхдээ хятад цэцэрлэг, сургуульд оруулан халуурдаг байж\гайхуулж, эцэст нь хятад боол-хүргэцүүлдээ уусчихсан. Зарим манжууд цочин сэрсэн ч оройтсон байв. 30-аад онуудад Япончууд Манж-Го-ийн армийг байгуулах гэтэл үзээд буцаагаад өгъе ч гэсэн, манжид хамаатуулчихаар хүн, Сибирээс ирсэн хэдэн эвенкээс өөр олдоогүй тул, аргагүйн эрхэнд өвөр монголчуудаар цэргийг нь байгуулж байв. Дам сонсвол, 80-аад оноос 2 хүүхдийн эрхийг хүссэн хятадууд манжид бүртгүүлж үхсэн үндэстэнг “амилуулсан” гэнэ. Харин, баруун хөрш -саяхан мөлхөж, манай ойрдуудад захирагдаж байсан талын киргизүүд\казакууд\ хэдийн босчихсон, ЗХУ-аас гэнэтхэн бэлгэнд авсан тусгаар тогтнолдоо бялуурсан зарим казакууд агуутах өвчнөөр өвчилж, их өвөг дээдсийг хайж, корей киноных шиг хэн ч сонсоогүй “агуу” хаад, баатруудыг зохиогоод бүтэхгүй болохоор нь, өмнө огт сонирхдоггүй байсан Чингис Хаанд гэнэтхэн хайртай болж, “-Монголчууд та нар Эргүнэ голоос ирсэн манж гарлын хүмүүс” хэмээн бидэнд нутаг заах болжээ. 70, 80-аад оны үеийн хурдацаар явсан бол Монгол Улс дахь монголчуудын тоо өдийд 2.7 сая биш наад зах нь 3,8-д сая хүрчихсэн байхсан. 2020 он гэхэд Монгол Улс дахь монголчууд 6 сая, 2030 онд 15 сая болохсон. 1990 оноос хойш үр хөндөлт, харьд урваснаас болж мэндлээгүй, хатуухан хэлэхэд алуулсан, 1.1 сая монгол хүний дуу, инээд өнөөдөр, 2010 онд үгүйлэгдэж байна. 1978 онд Монголд хамгийн олон- 80 мянган нярай мэндэлсэн бол, 1997 онд 35 мянга, 2009 онд 60 мянган хүүхэд төрсөн. Монгол Улс үржлийн насны хүмүүсээ орон орон руу экспортлож үндэстнээ үрэн таран хийж байна!!!

Сүх далайтал бух амгалан, "миний дараа Монголд галав юүлсэн ч яахав" гэх монгол хүн бүүр ч амгалан...Харамсалтай нь, хэт "зочломтгой", гэнэн, зөвхөн сайхан идэж уух, сайхан хувцаслах, зөвхөн гэр бүлийнхээ төлөө амьдардаг монголчууд бол цагаачдад эзлэгдэх бүх нөхцөлийг урьдчилан хангаад буй үндэстэн. Жишээ нь, FB-д, монголчуудынхаа өмнө буй ноцтой асуудлуудад саналаа огт нэмэрлэхгүй, мэдээгүй дүр эсгэн, эсвэл Америк, Корейд амьдардаг мэт аашлах мөртлөө, найр, наадам, хоол унд, гутал хувцас, байгаль, морь, өөрийгөө, сандал, ширээгээ сурталчлагч, хэлэлцэгчид дүүрэн. Тэдний тавьсан зураг, бичлэгүүдийг харь гаригынхан харвал Монголд ямар ч асуудал үгүй гэж бодох биз. Манайхны дуртай хойд нас үнэн бол, эд бараа, харийхныг шүтэгчид маань монгол хүн болж эргэн төрөхгүй, харин хоргодсон алтныхаа цооногт гүрвэл, брэнд өмд, америк, корей хүн , корей кино, хожуул, сайр болж төрөх вий. Тэгвэл монгол үрс олшрохгүй. Хулгайгаа үргэлжлүүлэх, дахин урвах гэж тэд Монголд төрснөөс тэр нь дээр биз. Эд хөрөнгө болчихоод тэд эздээ зовоох вий.

Харин Монгол Улс дахь монгол үндэстнийг хундага бүрдээ ерөөгөөд, Ганданд мянган түвд ном уншуулаад, овоо бүрээ тахиж бөөлүүлээд авч үлдэж чадахгүй. "Монгол мөхөхгүй"- гэж цагаачдад эрхэлж орилоод ч нэмэргүй. Монголыг зөвхөн тасралтгүй тэмцлээр л авч үлдэнэ. Ихэнхи үндэстэн -бид бусдаас дутуу биш- гэж итгэсэн байдаг бол монголчууд эсрэгээр.

Эсвэл "-Бид тэртэй тэргүй мөхөх юм чинь" гэж монголчууд итгэснээс амжиж наргих гээд байна уу?

Төр, засаг маань монгол хүнийхээ эрх ашгийг дээдлэх үүрэгтэйсэн. 2013 оны байдлаар Монгол маань дэлхийд хамгийн олон яам, сайдтай улс буй. Монгол Улсын төрд монгол үндэстнээ хамгаалах бодлого алга гэдэг нь илт байна.
Үндэстнийхээ аюулгүй байдлын бодлогогүй төртэй, үндэстнээ гэдэггүй хүмүүстэй Монгол Улс аажмаар сайхан харийнхны идэш болох нь.
Монгол Улс, үндэстэндээ гай тарьж, хор хүргэхгүй амьдрах уг нь огт хэцүү биш.

Монголчууд агуу үндэстэн байгаагүй, тэднийг зөвхөн Есүхэйн Тэмүүжин гэдэг хүн агуу удирдав уу?! Эсвэл цэрэгт тэнцэхгүй гэртээ үлдэгсэдийн удам учраас Монгол Улсын монголчууд улам доошилсоор байна уу? Яагаад бидэнд дошин дээрээ байгаа тарвага шиг гэрийн эзэн амьтаны сэтгэхүй алга байна вэ?

Мөхөлтэйгээ эвлэрснийх үү, монголчууд үндэстнийхээ хувь заяаг огт сонирхохоо больсон мэт. Иймээс аргаа барсан би мэт нь үндэстнийхээ асуудлыг гадныханд ярихад хүрэх нь. Хэдэн жуулчинтай 2 жолооч эр, 1 орчуулагч охинтой би саяхан тааралдсан. Монголынхоо хувь заяаг өчүүхэн ч сонирхохгүй тэд 3 автын үзлэг, шагайн тоглоомд л санаа зовж байна лээ....

Хар амиа хичээх, хүнийг өмссөн зүүснээр, эд хөрөнгөөр нь ялгах нь одоо ихэнхи монголчуудын гол араншин болжээ. Саяхан хотын зүрхэнд байдаг байрын өмнүүр явтал согтуу нэгэн цонхоороо орилж байгаа бололтой байв. Харж зогссон хэдэн хүн -Машин дээр чинь ойчих вий!!-гэхээр нь юм шиднэ гэхээс биш яаж машин дээр ойчдог юм гэж бодож явтал мөчир хугаран нэгэн юм ойчив. Сандран очвол дөнгөж 30 шүргэж байгаа болов уу гэмээр насны залуу тоосгонууд дээр унажээ. Тархинаас нь ч цус гоожиж байна. Бололцоотой амьдралтай байрны 4 хүн тоосон ч үгүй, ойртож ирсэнгүй. "Хэрэгтэй" хүн байсан бол тэд сүйд болон, доор нь өөрсдийгөө ч дэвсэн аврах байсан биз.

ТВ-ээр шүүмжилж бухимдсан "тэнэгт" нөгөөх нь "-Хүн хичээх юм бол одоо Монголд сайхан амьдрах боломж байна. Миний амьдрал болж л байна" хэмээн тийм ч юм уу гэмээр "ухаалаг" хариулж байна. Гэтэл нөгөө "тэнэг" нь өөрийнхөө биш, харин Монгол Улс, үндэстнийхээ хувь заяанд санаа зовсондоо бухимдав гэдгийг "амьдралаа болгоод явагч" яаж таах вэ.

Одоогийн байдлаар бол монголчууд уусан мөхсөн манж, бусдын эрхшээлд орсон өвөр монгол, уйгар, түвдүүдийн хувь заяаг чиглэн давхиж явна.

Оршин үлдэх хүслээ илэрхийлдэггүй, эсэргүүцдэггүй үндэстэнг уусгах, эзэн суух нь харийнхны буруу биш. Хэрвээ тийм бол, харийнхан оршихийг хүсдэггүй эсвэл мөхөх дуртай монголчуудад тусалж манж хөршийнх нь хойноос бурхны оронд мордуулж буй ачтанууд болох юм.

Аливаа үндэстний хүмүүс нь залуу, сайн генитэй байв гээд тэр хэмжээгээр хүчирхэг байх албагүй ажээ. Сэргэлэн толгойтой, цэвэрхэн царайтай, сайхан биетэй залуу хүн буруу, бодлогогүй, болгоомжгүй явснаас зуурдаар нас барахтай адил байдал одоо монгол үндэстэнд нүүрлээд байна. Монголчууд мөхлийн ангал руу гулссаар байна.