Ардчилсан намын нарийн бичгийн дарга О.Магнайтай ярилцлаа.

-Саяхан та бүхэн Засгийн газрын зуун хоногийн тайлантай холбоотой мэдээлэл хийлээ. Их шүүмжилсэн мэдээлэл байна лээ...

-МАН-ын Засгийн газар байгуулагдаад нэг жил долоон сар болж байна. Ж.Эрдэнэбатын Засгийн газрын зуун хоног дээр бас Ардчилсан нам дүгнэлт хийж байсан. Өөрөө санаж байгаа байх. Ингэж Засгийн газрын зуун хоногийг дүгнэдэг улс төрийн соёлыг Ардчилсан нам Монголд төлөвшүүлж байна л даа.

-Засгийн газрын зуун хоногт хийсэн ажилд гэгээтэй юм ер алга гэж дүгнэжээ дээ?

-Засгийн газрын зуун хоногт хийсэн гучин ажил гэдгийг та харсан байх. Утааны шүүлтүүр тараасан гэсэн. Хар жагсаалтанд өөрсдөө оруулчихаад буцаад гаргалаа гэсэн байсан. Зоригийн хэргийг ил болголоо гэсэн байсан. Нэг ёсондоо энэ Засгийн газарт бодлого алга л даа. Хэн нэгэн хүн Ерөнхий сайд боллоо гэхэд энэ улсыг хааш нь авч явах вэ, бодлогын чанартай ямар юм хийгээд, тэр нь хэдэн жилийн дараа үр дүн гарах вэ гэдэг ийм юм тавих ёстой байхгүй юу. Ойд сүхээр мод хагалж болдог байх, улс төрд бол сүхээр ингэж болохгүй л дээ. Ямар ч техник эдийн засгийн үндэслэлгүй үйлдвэр барина гэх мэт юм яриад л.

-Нефть боловсруулах үйлдвэрийг хэлж байна уу?

-Тийм, тэгээд эсрэг ярьсан хүн ардын дайсан шүү гэж хэлж байна лээ. Гучин он байсан бол цаазлах нь л дээ. Ийм нэг нэгдсэн бодлогогүй, улс орон ямар байгаа, хаана хүрэхэв гэсэн орентаци байхгүй тийм л нөхөд энэ засагт байна гэж дүгнэж байна. Цэцэрлэгийн агааржуулагч солих энэ тэр байдаг л байх. Гэхдээ Монгол Улсад илүү том реформ шинэчлэл хэрэгтэй байна шүү дээ. Өнөөдөр 2018 он. Зарим улс өөр гариг руу аялах гээд байна. 2030 онд Марс руу явна гээд байна шүү дээ. Бодитой болчихлоо. Марс руу явахтай харьцуулах юм бол бид чулуун зэвсэг, хүй нэглийн үедээ үлдэх нь. Тийм биз дээ. Энд нийгэм улам харанхуй болж байна, боловсролын салбарыг хар. Шинэчлэл, өөрчлөлт бүхлээр нь хийхгүй бол болохоо байлаа. Эрүүл мэндийн салбар бүрэн дампуурсан. Гэтэл манай төрд ямар өөрчлөлт хийх вэ гэсэн тодорхой бодлого нэг ч алга.

-Нефть боловсруулах үйпдвэр барина гээд байгаа нь тэгээд буруу гэсэн үг үү?

-Нефть боловсруулах үйлдвэр барих нь зөв. Гэхдээ ямар ч ТЭЗҮ байхгүй. Хаана яаж бариад, түүхий эдээ хаанаас авах нь ч тодорхойгүй шууд үйлдвэр барихаар боллоо гэж байгаа. Энэбол популизм. Ингэж болохгүй. Ийм юмыг бодлоготой ярих ёстой.

-Танай нам УИХ-д цөөнх ч гэлээ эрх баригчдын буруу алхмуудад нь яагаад дорвитойхон эсэргүүцээгүй юм бол?

-Хүрэлсүхийн Засгийн газартай холбож асууж байна уу?

-Үгүй ээ, МАН ялснаас хойш гаргаж байгаа шийдвэр, хийж байгаа ажилтай нь холбож асууж байна?

-Тухай бүрт нь ярьж байсан. Гэхдээ арай аажуу ярьсан бол уучлаарай. Хүрэлсүхийн асуудал дээр бид зуун хоногийг нь өнгөрөөлөө. Ямарч Засгийн газрын ерөнхий өнгө зуун  хоногт харагддаг даа. Гэтэл үр дүнг нь хар. Энэ хүн Ерөнхий сайд болохоосоо өмнө “Амиа алдаж магадгүй шүү” гээд л айлгаад, яриад байсан шигээ айхтар мундаг реформ хийх гээд байгаа юм болов уу, гадаад харилцаан дээр ч худалдааны гол түншүүдтэй асуудлаа шийдэх юм болов уу гэсэн хүлээлт байсан. Гэтэл тийм юм хийсэнгүй. Харин баахан шинэ жил хэсч дуулах шиг л боллоо. Зуун хоногийг нь хүлээлээ. Одоо бол асуудал болгоныг нь яриад явнаа.

-Ардчилсан нам өнөөдөр жагсаал хийнэ гээд байгаа. Тэр ямар учиртай жагсаал, цуглаан бэ?

-Ардчилсан нам дангаараа жагсаал хийнэ гэж ойлгож болохгүй л дээ. Манай нийгэмд асуудал байна уу, байна. Утаа асуудал мөн үү, мөн. Бид орчин үеэс  хоцорчихлоо. Орчин үеэс хоцорно гэдэг бол хамгийн аюултай. Сүүлд нь дахиж орчин үе рүү авчирна гэдэг ренесансын үеэсээ эхэлнэ шүү дээ. Дахин сэргэлтээсээ эхлэх байхгүй юу. Илүү их урт хугацаа шаардана. Тэгэхээр энэ бүгд дээр өөрчлөлт шинэчлэл хэрэгтэй байна. Хоёрдугаар сарын нэгний жагсаалыг олон төрийн бус байгууллага, нам, хөдөлгөөн хамтарч зохион байгуулж байгаа.

Гэхдээ Ардчилсан нам туршлагатай улстөрийн хүчний хувьд энэ жагсаалыг голлож зохион байгуулахад оролцож байгаа. Би хүмүүст нэг л юм хэлэх байна. Юу гэхээр Ардчилсан намын төлөө ч юм уу, Магнайгийн төлөө жагсаж байгаа тэмцэл биш ээ. Иргэд өөрсдийнхөө л төлөө тэмц, жагс.Статистик харж байхад дайн болж байгаа хэмжээний статистик л байна шүү дээ. Агаарын бохирдлоос хичнээн ураг эндэж, хичнээн хүүхэд жилдээ нас барж байна. Агаарын бохирдлын хэмжээнд ярихад ийм байна. Боловсролын салбар дампуурсны гайгаар энэ нийгэм хичнээн харанхуй болсныг та ч гэсэн мэдэж байгаа. Энэ бүгдийг харах юм бол тэмцэхээс өөр аргагүй байх. Бид энэ жагсаал тэмцэл гэдэг соёлыг нийгэмдээ төлөвшүүлэх ёстой юм байна. Яагаад гэхээр бидний энэ байгуулж байгаа нийгмийн чинь хамгийн үнэт зүйл нь эрх баригчидтайгаа хуулийн дагуу тэмцэж болдог ийм нийгэм байхгүй юу. Ийм нийгэмд байгаа боломжоо иргэн бүр ашиглаж сурах хэрэгтэй.  Энэ ордонд хүмүүс болохгүй шийдвэр гаргаж байгаа бол  жагсдаг тийм соёлтой байх  хэрэгтэй.

-“Татварын асуудлыг эргэж харахгүй бол Ардчилсан нам засаг унагаах  юм ярина шүү” гэж бүлгийн  дарга Д.Эрдэнэбат хэлж  байсан. Засаг унагаад байх зөв үү, буруу юу?

-Засаг унавал муу гэсэн нэг  ойлголт яваад байдаг. Засаг  унавал муу, засаг унахгүй  бол тэрнээсээ ч муу. Сирийг  хар л даа. 2011 оноос хойш дайтлаа. Долоон жил байлдаж байна. Ингээд ч засгаа унагаж чадахгүй байна. Тэгэхээр муу засгийг унагахад муу зүйл бол байхгүй. Ерөнхий сайд болно гэдэг чинь тоглоом биш шүү дээ. Гурван сая хүний хувь заяа, амьдралтай холбоотой шийдвэр гаргадаг хүн. Гэтэл Засгийн газрын зуун хоногийн тайланг  хар. Хүнд хамгийн үнэтэй юм юу юм цаг хугацаа. Залуу нас дууслаа. Ийм аймаар саарал утааг хар л даа. Ямар саарал байна. Тод өнгө ч байхгүй. Шударга ёсны үнэр ч байхгүй ийм хотод амьдарсаар байгаад дуусмааргүй байна шүүдээ. Мөн биз дээ. Тэгэхээр энэ бүгдийг өөрчлөх ёстой байхгүй юу. Харамсалтай нь энэ байгаа засгийг нь хар даа. Бодлого байхгүй. Төлөвлөгөө байхгүй. Юу хийх гэж байгаа нь тодорхой биш. Ардын намын засаг ажлаа аваад Ардчилсан намын хийсэн бүх зүйлийг үгүйсгэсэн, одоо өөрсдийнхөө хийсэн бүхнийг үгүйсгээд л дуусч байна. Хийсэн тайланг нь хараа биз дээ. Татварыг болилоо л гэж байна. Өөрсдөө л эхлээ биз дээ.

-Ардын намын засгийг Ардчилсан намынхан шүүмжлэхээр “Та нар засаг барьж байхдаа олигтой байхгүй яасан юм. Биднийг засаг авахад улс орон өрөнд орчихсон байсан” гэх юм байна шүү дээ...

-Ардчилсан нам өртэй улс хүлээлгэж өгсөн гэж Ардын намынхан дэндүү их ухуулга хийлээ. Ардчилсан намын тухайн үед босгосон бонд гээд 1.5 тэрбумын орчим долларын бонд л байна. "Чингис" бондыг санаж байгаа байх. Ардчилсан нам эрх барьж байхдаа хийсэн ажил гэвэл байна. Дөрөвдүгээр цахилгаан станцын хүчин чадлыг нэмсэн. Одоо энэ чинь аминд орж байна гэж хүмүүс ярьж байна. Амгалангийн дулааны цахилгаан станцыг шинээр барьсан. 1990 оноос хойш анх удаа эрчим хүчний эх үүсвэр нэмэгдүүлсэн нь энэ. Дээр нь зам, уулзварыг ямар болголоо доо. Өнөөдөр ч гэсэн олон хүн ярьж байна. Гэтэл 2016 оноос хойш Ардын нам 2.5 тэрбум долларын бондын өр тавьчихлаа. Бараг нугалчихсан байгаа биз дээ. Энэ мөнгөөр юу хийв ээ. Концесс гэж ах дүү нартаа хуваах гэж үзсэн байх. У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар нь энийг нь зогсооно гэж хэлж гарч ирсэн. Тэгчихээдтэр чигээр нь цааш нь явуулчих шиг боллоо.

-Татвар нэмж, иргэдийнхээ халаасыг улам нимгэлэх хэрнээ тоймгүй үнэтэй машин сайд нар нь авч унасан гээд баахан шуугиж байна. Та ч энэ талаар ярьж байсан. Танд баримт нь байна уу?

-Өчигдөр Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга нь өөрөө хэлж байна лээ. Харсан уу та?

-Харсаан харсан...

-Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга нь өөрөө зөвшөөрсөн. АСЕМ-аас авсан машинуудыг сайд нартаа хуваарилж өгсөн гээд хэлсэн  шүүдээ.

-АСЕМ-ын дараа үлдсэн машин гээд байгаа юм уу, шинээр авсан гээд байгаа юмуу?

-Энийг Занданшатар илүү сайн хэлэх байх. Тэр хүнээс асуу.

-Таныг энэ машины асуудлыг ярьснаас болж, Засгийн газар шүүхэд өгч байгаагаа зарлалаа...

- Тэгсэн байна лээ. Би энэ талаар хэвлэлийн хурал хийж, мэдээлэл өгнө. 2016 оноос хойш аймаг, сум, дүүрэг, агентлагууд ямар шинэ машин авсныг тоо ширхгээр нь зарлана.

-Таныг ном гаргах гээд бэлдээд байгаа гэж сонссон. Тэр ямар учиртай ном юм бэ?

-Одоо хэвлэлтэд бэлдэж байна. “Орчин үед Монголыг бүтээх үзэл санаанууд” гэдэг ном. Монголын салбар болгонд реформ хэрэгтэй байна. Хамгийн нэгдүгээрт англи хэлийг албан ёсны хоёр дахь хэл заавал болгох хэрэгтэй.

-Энэ таны санаа юу?

-Миний санаа. Дээрээс нь өнөөдөр Монголын урлаг хүртэл байхгүй болчихлоо. Урлаг хүртэл орчин үеийн модерн байх ёстой. Манай ажлын өмнө арт галерей гээд байна. Шинэ үзэсгэлэн гарах болгонд нь би орж үздэг. Гэтэл энэ хүртэл шашин болчихож.

-Ямар шашин?

-Зүгээр шашинжчихсан байхгүй юу. Монголын шашныг заавал шинэчлэх шаардлагатай. Өнөөдөр Монголд шашин биш урсгал л байна. Энийг бас зөв замд зайлшгүй оруулах хэрэгтэй. Иймэрхүү санаанууд хэвлэгдэх номонд байгаа. Энэ ном зөвхөн Магнайгийн ажил биш ээ. Ардын намынхан, Ардчилсан намынхан аль нь ч бай бүгдээрээ тойрч сууж байгаад энийг яг ингэж хийе гэж ярилцах ёстой. Тэгж байж энэ улс чинь орчин үеийн улс болно. Орчин үеийн улс гэдэг орчин үеийн иргэдтэй байх ёстой. Орчин үеийн иргэн гэдэг чинь ямар байх ёстой юм. Энэ бүхнийг л номонд оруулсан байгаа. Энийг ганц Магнай гэдэг хүн хийчих юм биш. Тиймээс би салбар салбарын хүмүүстэй уулзаж ярилцсан. Сошиалд хүмүүс хоорондоо байнга маргаж, үзэлцээд л байгаа биз дээ. Нэг хэсэг нь модерн болчихсон хүмүүс, нөгөө хэсэг нь арай тэр лүү хүрээгүй хүмүүс. Энд соёлын ялгаа гарч байгаа биз дээ. Бид чинь нэг үндэстэн. Арай орчин үежиж соёлжсон нь нэг улс байгуулаад тусдаа явчихаж чадахгүй. Хүссэн ч, хүсээгүй ч нэг тогоондоо байна. Тэгэхээр энэ хүмүүсийг чинь бүгдийг нэг соёлтой болгох ёстой байхгүй юу. Энэ чинь Монголын төрийн үүрэг юм. Боловсролын салбарт ямар их реформ хэрэгтэй байна гэж бодож байна. Сая англи хэлийг хоёр дахь хэл болгоё гэж хэлж байгаа маань зөвхөн нэг л жишээ байхгүй юу. Гэртээ англиар ярьдаг бүлэг хүмүүс бий болчихлоо. Англиар суваг үзэж байна. Гэтэл хотын хойд хэсэг рүү л гэхэд зөвхөн хоолоо идэх сувгаа л тавьж байна ш дээ. Яг адилхан монгол хүмүүс байж нийтлэг соёлгүй байна. Тэгэхээр нэгээс дөрөвдүгээр ангид хувийн сургуулиудыг хориглоод бүгд нэг ном үздэг. Нэг соёлтой болгох ёстой юм шиг байна. Энэний үр дүн хорин жилийн дараа гарна. Одоо хар л даа. Бид нар боловсролын салбарыг хорин хэдэн жил хаячихсан. Үр дүн нь одоо гарч байгаа. Хоёр өөр соёл бий болчихсон. Хоорондоо хэзээ ч нэг саванд орохгүй маргалдаж, мөргөлдөж байна. Дахиад хорин жилийн дараа энэ хэвээрээ байвал Өмнөд Африк шиг болчих вий гэж айж байна. Тэр улсад нэг хэсэг нь хашаа хашчихаад тэр хашаандаа Европын баячууд шиг амьдраад л байдаг. Хашааны гадна шал өөр амьдрал байж байдаг. Миний гаргах гэж байгаа ном бол орчин үеийг Монголд яаж авчрах вэ. Яаж Монголыг орчин үеийн Монгол болгох вэ гэдэг ном байгаа юм. Урлаг, шашин, боловсрол, эрүүл мэнд, улс төр, Үндсэн хууль гэсэн салбарын бүх өөрчлөлтүүдийг энэ номд оруулж байгаа. Боловсролын салбарт ийм реформ хийе, эрүүл мэндийн сапбарыг ингэе, гадаад харилцаанд ийм байя гэх мэтээр.

-Монголын хөгжлийн бодлого гэсэн үг үү?

-Философийн ном гэж ойлгож болно. Бодлого гэж ойлгож болохгүй. Бодлого гэвэл тэдэн онд тэгнэ гээд явчихна. Энэ ном бол нөхцөл байдал ийм байна. Энийг ингэж өөрчилье гэсэн философийн ном.

-Нямбаатар гишүүн, Дагвадорж аварга хоёрын хооронд нэг юм болоод байнаа. Тэр дунд таны нэр яваад байна. Циркийн хувьчлалыг шүүмжилсэн чинь Дагвадорж очоод Нямбаатарын талд ороод дэмжээд явсан гэх юм. Тэр ямар учиртай юм болов?

-За яахав, эхлээд Нямбаатар, Аса хоёр хоорондоо учраа олоодхог, тэгж байтал би нэг тайлбар хэлье. Өнөөдөр энийг асуусан гурав дахь хүн нь та боллоо. Цирк, Нямбаатар, Дагвадорж гээд л асуугаад байна.

-Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газар таныг удирдаж байхад ёстой нэг бужигнуулж байсан. Үнэхээр хэрэглэгчийн төлөө ийм газар байдаг юм байна гэдгийг мэддэг байлаа. Одоо бид байгаа, байхгүйг нь мэдэхээ байсан. Та анзаарч байна уу?

-Яахав дээ. Бүх зүйл хүнээс шалтгаалдаг шүү дээ. Та санаж байна уу? Бин Ладен гэдэг хүнийг устгахын тулд америкууд 13 тэрбум доллар зарцуулсан гэж байна. Зарим хүн тогтолцоо чухал энэ тэр гээд ярьдаг л даа. Гэтэл 13 тэрбум долларыг нэг хүнийг устгахад зориулж байна. Энэ чинь хүн илүү чухал гэдгийг харуулж байгаа нэг жишээ. Хүн сайн, муу бүх юмыг бий болгодгийн жишээ. Өнёөдөр сонгууль ямар их ач холбогдолтой билээ. Монголыг өнөөдөр хаос болгосон ийм нөхцлөөс нэг л хүн өөрчилнө. Харж л байгаарай. Манай сонгогчид сонголтондоо ухамсартай хандах ёстой гэсэн үг байхгүй юу. Миний энэ сонгож байгаа хүн Монголыг өөрчлөх ёстой хүн гэж л сонголтоо хийх хэрэгтэй. Тэрнээс 76-гийн нэг хэн ч байсан хамаагүй гэж бодож ерөөсөө болохгүй.

 

Д.Мөнгөндалай

 

Эх сурвалж: "Өдрийн сонин"