- Гадаад хэр­гийн яамны албан ёсны сайт дээр БНСУ-ын мэдээллийг Хойд Солонгосын далбаатайгаар байр­­шуулжээ -

Хэзээнээсээ монголчууд Хятад хийгээд Солонгос гэх хоёр улсыг нэгийг нь үзэн ядаж, нөгөөг нь үл тоож ирсэн. Тэгсэн атлаа тэднээсээ эдийн засгийн болоод соёлын хувьд асар хараат байдаг нь гайхмаар баримт. Хойд хөрш ОХУ-аас ч илүү эдийн засгийн хамааралтай хэрнээ урд хөрш Хятадыгаа үхтэл үзэн ядна. Яс цусанд нь шингэсэн мөнхийн гэмээр өсөрхөл байдаг биз гээд орхиё. Харин БНСУ буюу эртний Гуулин улсад монгол­чууд доромж хандах нь элбэг. Гэвч эдгээр нь улс орны дип­ло­мат харилцааны үүднээс байж болшгүй хандлага. Төр засгийн хэмжээнд дипломат харилцаа тогтоосон улс гүрнүүдтэй адил тэгш хандах нь өнөөгийн соёлт ертөнцийн хууль ёс.

Тэгвэл БНСУ-тай дипломат харилцаа тогтоосны 25 жилийн ой тохиож буй эдгээр өдрүүдэд хоёр улсын харилцааны талаар таагүй үгс өчихөөс аргагүй байна. Наанаа нэг л сайхан дип­ломат ёс, айлчлал, хоёр ор­ны нөхөрлөл, сайн түншийн харилцаа гэсэн нялуун үгсийн цаана муухан доромжлолоос ч илүү үл тоомсорлол нуугдаж байгаа нь хачирхалтай. Тэрхүү доромж хандлага нь хоёр орны алинаас нь гарч байгааг тодорхойлон хэлэхэд хэцүү. Со­лонгосчуудыг л бид муу санаатай, холын шуналтай улс гэж муучлан, Монгол оронд санаархаж буй нэг номерын дайсан гэж хардаг. Гэвч бодитой баримт өрөөлийн мөрөн дээрх өвсийг харахаас илүү өөрийн толгой дээрх бухлыг харахыг сануулж байна. Хоёр орны ха­рилцаа хогийн тантангаас өөрцгүй байна гээд шулуухан хэлчихэд буруудахгүй байна. Саяхан БНСУ-ын Ерөнхий сайд нь манай улсад айлчлаад буцлаа. Ор нэр төдий хэдэн баримт бичигт гарын үсэг зурсан төдийгөөр өндөрлөв. Ямар учраас ор нэр төдий гэс­ний утгыг хойно тайлъя. Одоо харин бүхэл бүтэн улс орны Ерөнхий сайд албан ёсны айлчлал хийгээд буцсаны да­раах бидний янз маяг ямархан байгааг ганцхан баримтаас харж болохоор байна. Ёстой л нүдний булай, улсын шившиг.

Монгол Улсын Гадаад хэр­гийн яамны албан ёсны сайт дээр БНСУ-ын мэдээллийг Хойд Солонгосын далбаатайгаар байр­­шуулжээ. Энэ бол ноц­той­­­гоор зогсохгүй хэтэрхий үл тоосон, доромжилсон, хөндий хүйтэн, сэтгэлгүй байдлаа илэр­хийлсэн алдаа юм. Албаар ингэж сольж тавиагүй гэдэг нь мэдээж хэдий ч эндээс хамгийн хайнга байдал нэвт илэрч байна. Ийм байж болох уу. Засгийн газрынх нь тэргүүн айлчлах үед хоёр орон гайхамшигтай сайхан харилцаатай явж ирсний дээр цаашид ч үргэлжлэх болно гэх мэтээр худлаа дипломат зан гаргасан байх нь уу. Энэ бол эрхэм нэгэн зочныг бөхөлзөн угтах атлаа ар хударгаар алцан майгыг нь дуудаж, шоолон тохуурхаж байгаагаас өөрцгүй хэрэг. Тусгаар улс гэж хүлээн зөвшөөрөн угтсан атлаа дотроо “Танайх бол улс биш” гэж доромжлон гутаах мэт.

Хэдхэн сарын өмнө Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэгдорж Ев­ропын парламентын чуул­ганд оролцохоор Франц улсад айлчилсан билээ. Энэ үеэр Монгол Улсын төрийн далбааны нэгэн хэрэг мандсан юм. Европарламентын спи­кер, Ерөнхийлөгч хоёр зураг авахуулах индэрийн ард алдаа­тай соёмбо бүхий төрийн далбааг байршуулсан байхыг ёслолын албаныхан олж харжээ. Ингээд тэр даруй Монголын албаныханы өөрсдөө зэхэж ирсэн далбаагаар сольж тавьсан юм. Тэрхүү далбаа нь Хятадад үйлдвэрлэсэн соёмбо нь буруу зурагдсан, дээрээ таван хошуу бүхий далбаа байсан нь ийнхүү дипломат ёсонд буруу хазгай туссан нь энэ. Өөр улсын далбаа тавьчихаагүй, гагцхүү ацаг шүдний зөрөө гэдэг шиг тэмдгийн алдааг ийнхүү дип­ломат ёсонд харш гэж үздэг ажгуу. Гэтэл Монгол Улс бүхэл бүтэн улсын далбааг сольж тавьчихаад хээв нэг найрсаг харилцаа яриад зогсож байх нь хэр зохимжтой вэ.

Энэ бол хоёр улсын хоо­рондын харилцааны үнэн нүүр царайг илчилсэн хамгийн энгийн хэрнээ хамгийн тод томруун, хурц, тодорхой жи­шээ. Солонгос улстай манай орон сүрхий ахан дүүсийн холбоо хэлхээ байхгүй. БНСУ 1990 онд Монгол Улстай дип­ломат харилцаа тогтоосноос хойш харилцан нөхөрсөгөөр харилцаагаа хөгжүүлж ирсэн. Ялангуяа, эдийн засгийн та­лаас нь харвал, 1990 онд хоёр сая 710 мянган ам.доллар бай­сан гадаад худалдааны нийт эргэлтийн хэмжээ 2011 онд 410 сая ам.долларт хүрч, 20 жилийн дотор 200 дахин өсч, Монгол Улсын худалдааны тав дахь түнш орон болжээ. Эдийн засгийн харилцаа өргөжихийн хэрээр улс төр, нийгэм, соёл, боловсрол зэрэг бусад бүх сал­барын хамтын ажиллагаа ч мөн өргөжин хөгжжээ. Гэвч зэнзийрхсэн хэвээр л байна. Энэ нь Хойд Солонгост нь илүү талтай гэсэн үг бас биш. Монгол Улс БНСУ-тай албан ёсоор дипломат харилцаа тог­тоо­хоосоо өмнө БНАСАУ-тай харилцаатай явж ирсэн ч нийг­­мийн байгууллын хувьд адилхан социалист улс байсан атал БНАСАУ-тай тогтоосон харилцаа идэвхтэй байгаагүй юм.

Өмнөд Солонгостой дот­нос­сон явдал нь монголчууд шил­жилтийн хүнд хэцүү цагийг даван туулах гарцаагүй шаард­лагаас үүдэлтэй. Гадаадад гарч ажиллаж, валют халааслах бо­ломжийг хамгийн түрүүнд бидэнд олгосон улс бол Өмнөд Солонгос. Бүгд л Солонгост гарч ажиллахын төлөө цувц­гаасан. Одоо ч тэр цуваа тасраагүй л байна.

Монголчууд Солонгост ажиллахаар анх 1995 оноос ирж эхэлсэн. Анх тэд ямар ч гэрээ хэлцэлгүй хараар, хувиараа ажил олж хийдэг байлаа. 2003 оноос дадлагажигч гэсэн нэрэн дор “Монгол Ньюс” компани ажилчид гаргаж эхэлсэн. 2005 оноос “Зуучлах төв”, 2007 оноос “Гадаадад ажилчин ил­гээх төв”-үүд гэрээт ажилчин гаргаж байна. Гэрээт болон дадлагажигч ажилчныг БНСУ-ын хөдөлмөрийн яамнаас Монголын хөдөлмөрийн яамтай гэрээ байгуулан явуулж байгаа ба одоогоор 14 мянга шахам хүн гэрээтэйгээр, 13 мянга гаруй хүн хараар, үлдсэн нь суралцахаар, Солонгос хүнтэй гэрлэсэн, бизнес эрхэлж байгаа гэх зэрэг шалтгаанаар 5000 шахам хүн, нийтдээ 30 гаруй мянган монгол хүн БНСУ-д байгаа гэсэн тоо гардаг. Дээр нь 20 мянган хүн гэрээгээр ажиллахаар бүртгүүлж Мон­голдоо хүлээж байгаа гэх. Гэтэл Монголд барилга, ашигт малтмалын зэрэг сал­барт ажиллах хүч дутаад хя­тадуудыг “импортолж” бай­гаа. Ерөнхийлөн дүгнэвэл монголчууд илүү хөлстэй ажил хайн эхнэр хүүхэд, орон гэр, газар нутгаа орхиод хөлсний ажил хийхээр гадаад явдаг. Орон зайг нь хятад хүн эзлэн амьдардаг. Монгол Улс ажиллах хүчээ экспортлодог, Хятадаас ажиллах хүчээ импортолдог ийм нэг гаж үзэгдэл хэдийнэ тогтоод байна.
БНСУ-д 30 мянга гаруй монголчууд байгаа нь манай багахан аймгийн дайны хүний тоо юм. Гэтэл 30 мянган хүнтэй аймагт ажиллах захиргааны ажилтнууд хэд байх вэ, хэчнээн төгрөгийн төсвийг улсаас жил бүр авах вэ гээд бодвол их тоо гарна. Эдийн засгийн үр өгөөж талаасаа ийм. Гуравдагч хөршийн тухай хийсвэр тө­сөө­лөлд бид хэт автдаг. Алс холын Америк, ихэмсэг Англи, арлын Япон гэж туйлширдаг. Гэтэл ад шоо үзсэн Солонгос чинь явж явж бидний ядрахдаа тулдаг мод болдог хатуу үнэнтэй.

Шилжилтийн үед Солонгост хараар ажиллаж, амьдарч бай­сан монголчууд л Монгол Улсынхаа гадаад валютын нөө­цийг бүрдүүлж байсан. Одоо бол энэ тоо буурсан ч эдийн зас­гийн хямралтай өнөө үед Солонгосыг зоригсод, тэнд хар­лагсдын тоо дахиад л өсч байна. Харин эсрэгээрээ Солон­госоос Монгол руу ирж буй жуулчдын тоо бас анхаарал татна. Жуулчид гэдэг бол валют гэсэн үг. Солонгосын аялан жуулчлагчдын тоо 2005 онд 25 мянга, 2006 онд 30 мянга, 2007 онд 38 мянга гэх мэтээр байнга өсч өдгөө 60 мянгад хүрсэн аж. Энэ нь Монголыг сонирхох солонгосчуудын сонирхол их байгаагийн илэрхийлэл. Эдийн засгийн хувьд ч тэд манай улсыг хамгийн их сонирхдог гэдгийг дурдах хэрэгтэй. Уул уурхай, хүнс, хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэл, тэр байтугай энтер­таймент зах зээл гээд тэдний хөрөнгө оруулах сонирхол бү­хий л салбарт ихээр илэрдэг. Түүнийг нь шунал гэж нэрлэх ёстой бол “Тийм ээ, тэдний шунал манай бүх хүрээнд илэрч байгаа”. Тиймээс мөнгө хайсан, гуйсан, сурсан өнөө үед хамгийн түрүүнд алгаа дэлгэх улс нь ч БНСУ.

БНСУ манай улсад 1993 оноос хойш зээл олгож ирсэн бөгөөд 1993-2007 онд мэдээлэл холбооны технологи, эрүүл мэнд, эрчим хүч, зам тээврийн салбарт долоон төслийг хэрэг­жүүлэхэд 60 гаруй сая ам.дол­ларын хөнгөлөлттэй зээлийг өгч байсан. Тус улсын Засгийн газраас 2011-2015 онд авах 300 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлийн хөрөнгийг Монгол Улсын Засгийн газар Монголын ард иргэдийн эрүүл амьдрах орчныг бүрдүүлэх зорилгоор эрүүл мэнд, агаарын бохирдлыг бууруулах төслүүдийг хэрэг­жүүлэхэд зарцуулахаар бол­сон. Зээлийн хөрөнгөөр хэрэг­жүү­лэх төслүүдийг 2015 он хүртэлх хугацаанд жилд 1-2 төслийн санхүүжилтийг шийдэх замаар ашиглах ёстой байсан ч хоёр талын Засгийн газар энэ талаар одоо хүртэл харилцан тохиролцоогүй байгаа юм. Шалтгаан нь манай талаас гэнэ. Тус зээлийг авах сонирхол манай талд маш бага байсан гэсэн үг. Зээл гэхээр л нүдээ өгөхөөс буцахгүй манай засаг юуны учир Солонгосын зээлд ийнхүү хойрго хандаад байна гэдэг сонин. Тухайн үед зээлийн гэрээнд гарын үсэг зурсан Сангийн сайд С.Баярцогт “Монгол Улсын Засгийн газрын авч буй зээлийн хүү 0,15 хувь, зээл эргэн төлөх хугацаа 35 жил, үүнээс зээлийн үндсэн төлбөрөөс чө­лөөлөгдөх хугацаа 10 жил байхаар тохиролцсон бөгөөд энэ нь манай улсын хувьд хамгийн таатай нөхцөлөөр хийгдэж байгаа гэрээ” гэдгийг тэмдэглэн хэлж байсан. БНСУ-ын Засгийн газар нар, салхины эрчим хүч, биотехнологи, хог хаягдлын боловсруулалт, цэвэр, бохир усны систем, бохир ус цэвэршүүлэлт гэх мэт чиглэлээр төсөл хэрэгжүүлсэн тохиолдолд дээр дурдсан зээлийн хүү 0,05 хувь, зээл эргэн төлөх хугацаа 40 жил болгох боломжтой гэдгээ ч илэрхийлсэн. Гэтэл энэхүү зээлийг авахаас манай тал хойш суужээ. 2015 оноос өмнө ашиглах ёстой байсан тэрхүү зээлийн гэрээг сая БНСУ-ын Ерөнхий сайд айлчлах үеэрээ хугацааг нь сунгаж байгааг юу гэж тайлбарлавал зохилтой вэ. Тэдний бидэнд хөрөнгө оруулах гээд байгаа сонирхол хэвээрээ юм байна.

Харин Монгол Улс түүнийг нь ашиглах дур сонирхол ер нь байна уу, үгүй юү. Сангийн сайд Б.Болор энэ талаар “БНСУ-ын Ерөнхий сайд өнгөрсөн долоо хоногт манай улсад албан ёсны айлчлал хийсэн. Энэ үеэр дээрх гэрээг хоёр жилээр сунгасан. Маш бага хүүтэй, хөнгөлөлттэй зээл. Эдийн засагчид үүнийг зээл гэхээс илүү тусламж гэж хэлээд байгаа шүү дээ. Энэ мөнгийг техник, технологи гээд санхүүжилт хэрэгтэй байгаа олон салбарт зарцуулна. Харин түрүүчийн Засгийн газар яагаад хугацаанд нь аваагүй шалтгааныг би мэдэхгүй байна” гэж тайлбарлаж байна лээ.

Солонгосчуудтай холбоотой луу данс, муу нэр Монголд хэт газар авсантай холбоотой байж мэдэх. Эс бөгөөс хоёр улсын харилцааны хооронд ямар нэг ан цав, ангал үүссэн байхыг ч үгүйсгэхгүй. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн хувь хүний үзэл хандлага хоёр улсын дипломат харилцаанд нөлөөлнө гэж арай баймгүй юм аа. Ингэж хэлэх болсны ноцтой шалтгаан нь ноён Ц.Элбэгдоржид Солонгос улсаас жийрхэх бодитой магадлал бас бий. Юу гэвэл, Ц.Элбэгдоржийг сонгуульд нэр дэвшиж байх үед олон нийтэд тарсан хар пиар нь Солонгостой холбоотойгоор өрнөж байсан. Эхнийх нь сонгуулийн мөнгөө босгосон гэх бичлэг, удаах нь мүүний шашинг хөхиүлэн дэмждэг гэх сөрөг мэдээлэл тархсаныг нэрлэж болно.

Түүнчлэн Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярыг БНСУ орогнуулсныг ч хувь хүний үүднээс таашаадаггүй гэх жиг жуг яриа байдаг. Гэвч энэ бол хоёр орны харилцааг хөндийрөхөд хүргэх эрх ашиг биш байлгүй. Арай өөр ноцтой шалтаг эрж хайсан нь дээр байх. Тэгвэл тэр нь юу байж болох вэ. БНСУ-аас Монгол Улсад төрийн дээд хэмжээний айлчлалыг хэдэнтээ зохион байгуулаад байхад манай улс хариу айлчлал бараг хийсэнгүй.

БНСУ-ын Ерөнхийлөгч Но Му Хэн 2006 онд Монголд айлчлахдаа “…Монгол Улсад газар, ашигт малтмал, түүхий эд байна, манай улсад техник, технологи, мөнгө нь байна. Цаашид байгаа байхгүйгээ харилцан нөхөлцөж нэг улс мэт хамтран ажиллаж чадвал хоёр улс хамтдаа хөгжих бололцоотой” гэж хэлсэн. Гэтэл Монголын талаас энэхүү мэдэгдэлд нь төдийлөн нааштай ханд өгөхгүй л байна. Тэр байтугай, 2011-2015 оны хооронд Гадаад хэргийн яамнаас Монголд 30 хоног хүртэл хугацаанд визгүй зорчих 44 улсыг зарласан. Бас л Солонгос багтаагүй. Хөгжилтэй орнуудыг бүгдийг шахуу багтаасан атлаа Солонгосыг сонгож зориудаар оруулаагүй гэж хэлж болно. Өнгөрсөн зууны 60-аад оныг хүртэл БНСУ нь дэлхийн хамгийн ядуу орнуудын нэг гэгддэг байлаа. 1959 оны мэдээгээр тус улсын бараг 10 хүн тутмын нэг нь сүрьеэгээр өвдөж, 100 хүн тутмын нэг нь арьс, мэдрэлийн системийн халдварт өвчнөөр өвчилдөг байжээ. Тус улсад ус дамжуулах хоолойгүй байснаас хүн амын 90 хувь нь голын ус, нийтийн худаг ашигладаг байжээ.

Гэвч хэдхэн жилийн дараа Өмнөд Солонгост эдийн засгийн үсрэнгүй өсөлт эхэлсэн ба 1963 онд нэг хүнд ногдох үндэсний нийт бүтээгдэхүүн 100$ байсан бол өнөөдөр 31 000$ болжээ. Хагас зуун жилийн эдийн засгийн үсрэнгүй өсөлт нь амьдралын бүхий л хэв маягийг барууны стандартын баримжаа руу дагуулж, заримдаа бараг шуугиан тарьсан хэлбэрт ч хүргэж байна. Тиймээс геополитик болоод эдийн засгийн хувьд үл тоомсорлож болохгүй улсын нэг. Далбааг нь танихгүй мэдэн будилахаар ч улс биш. Гадаад харилцааны бодлогын алаг цоог үзэл хандлагаас үүдэж, бүхэл бүтэн нэг улсыг үл тоомсорлон жишимгүй хандах нь хөгжингүй улс орнуудтай зэрэгцэн хөгжих учиртай Монгол Улсын хувьд хүсүүштэй үр дүн авчрахгүй нь мэдээж. Өмнөд Солонгосыг харилцааны хар лацтай авдрандаа сэмхэн шургуулсан Монголын төр хэзээ түүнийгээ нээж, цагаан ланзаар “Дүр эсгэхгүй найрсаг харилцаатай улс” гэж бичих вэ. Дүр эсгэсэн ардчилал гэдэг шиг дүр эсгэсэн харилцаа цагийн зүү буруу эргэх шиг ирээдүйд хортой тусах вий.

МУИС-ийн багш, дэд профессор, солонгос судлаач Ж.Баттөр:

-Манай улс БНСУ-тай дипломат харилцаа тогтоосны 25 жилийн ой энэ жил тохиож байна. Энэ 25 жилийн хугацаанд Монгол Улс Солонгос улстай найрсаг харилцаатай мэт харагдаж байгаа боловч Төрийн дээд хэмжээний айлчлал хугацааны хувьд маш хол байх юм. Удаан хугацаанд айлчлал хийхгүй байсан шалтгааныг та юу гэж харж байна вэ?

-Солонгосын Ерөнхий сайд 14 жилийн дараа манай улсад айлчлал хийлээ. Өмнөх Ерөнхий сайд нь олон жилийн өмнө албан ёсны айлчлал хийсэн байдаг. Манай улсаас ч БНСУ-д албан ёсны айлчлал хийлгүй нэлээд олон жил боллоо. Ялангуяа одоогийн Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн үед нэг ч айлчлал хийгээгүй. Монгол Улсаас Ерөнхий сайд, УИХ-ын дарга нар Солонгост айлчлал хийж байлаа. Гэхдээ энэ бол дээд төвшний айлчлал биш. Яагаад гэхээр, Өмнөд Солонгос өөрөө Ерөнхийлөгчийн засаглалтай улс. Тэгэхээр дээд төвшний уулзалт гэдэг нь заавал хоёр улсын ерөнхийлөгч нарын хооронд болдог байх ёстой.

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч БНСУ-д нэг ч удаа айлчлаагүй гэлээ. Энэ нь ямар шалт­гаантай вэ?

-Өмнөд Солонгост айлчлаагүй атлаа Хойд Солонгост очсон шүү дээ. Уг нь БНСУ-д 30 орчим мянган монгол иргэн амьжиргаагаа залгуулж, мөн сурч боловсорч байгаа гэх мэт хүчин зүйлүүдээс хамааран Ерөнхийлөгч дээд төвшний айлчлал хийх ёстой юм шиг санагддаг. Айлчлаагүй нарийн шалтгааныг нь би сайн мэдэхгүй байна. Ойрын хугацаанд айлчилна гэж найдаж байна.

 

-Энэ мэт жишээнээс харахад хоёр улсын хоорондын харилцаа муудах тал руугаа давамгайлсан гэж хэлж болох уу. Түүнчлэн БНСУ-аас авсан 300 сая ам.долларын зээлийн хугацааг сунгасан гэсэн. Энэ тал дээр мэдээлэл байна уу?

-Шууд хоёр улсын хоорондын харицлаа муудсан гэж хэлж болохгүй. Тэр зээлийн хувьд салбарынх нь хүн биш учраас мэдэхгүй байна. Гэхдээ технологи, эрүүл мэндийн салбараараа тэргүүлдэг орны хувьд зээлийн санхүүжилтээр эмнэлэг барих санал тавьсан гэж сонссон. Харин манай тал хайнга гэх юм уу, нэг л удаашралтай асуудалд хандаад байгаа зүйл ажиглагдсан.

 

Д.Дамдинжав

Эх сурвалж: Ардын эрх сонин

- See more at: http://www.unen.mn/content/58163.shtml?alias=2#sthash.WADlcnIv.dpuf