УИХ-ын гишүүн асан, Нийслэлийн Засаг дарга асан Э.Бат-Үүлтэй ярилцлаа.

-ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путины айлчлал манай улсын геополитик, эдийн засагт хэрхэн нөлөөлөх бол?

-Олон улсын эрүүгийн шүүхийн ерөнхий чуулганаар ямар шийдвэр гарах вэ гэдгээс бүх зүйл хамаарна. Энэхүү шүүхэд 123 орон багтдаг. Тэдгээр улс хуралдаж, Монголын талаар нэлээд хатуу шийдвэр гаргавал манай улсын хувьд аюул ирлээ гэсэн үг. Учир нь бид дэлхийгээс тусгаарлагдана.

Уг шүүхийг их гүрний хүчирхийлэлд өмнө нь өртөж байсан үндэсний цөөнхүүд, улс орнууд өөрсдийгөө хамгаалах гэж хамтарч байгуулсан. Зөвлөлтийн хүчирхийлэл, геноцидод бид өртөж байсан учраас нэгдэж орсон. Том гүрний аль ч удирдагчид өнөөдөр Олон улсын эрүүгийн шүүхээс улам л айдаг болж байна. Учрыг жишээгээр тайлбарлая л даа. Хятадын удирдагч манайх руу ямар нэгэн хүчирхийлэл үйлдлээ гэж бодъё. Тэгвэл Олон улсын шүүхээс түүнд шууд хэрэг үүсгэнэ. Ингэвэл Хятад хичнээн том гүрэн байгаад ч нэмэргүй. Учир нь Монголд хүчирхийлэл үйлдсэн байна гээд Олон улсын шүүхээс хэрэг үүсгэчихвэл ямар ч том гүрний, ямар ч том дарга байсан үхэн үхтлээ тэр шүүхээс мултарч чадахгүй. Тиймээс энэ шүүх бол том нөлөөтэй, маш чухал байгууллага.

Одоо бидний санаа зовох гол зүйл бол Олон улсын эрүүгийн шүүх шийдвэр. Хэрвээ хатуу шийдвэр гарвал манай улс 123 улсын хоригт орно. Тэр дундаа Европын холбоо, барууны орны хоригт орно. Тэдгээр 123 орны гаргасан хоригийг Хятад, Оросоос бусад улс дагаж мөрдөнө. Ингэвэл бид маш хүнд байдалд орно.

Бид өнөөдөр гуравдагч хөршийн үйлдвэрлэсэн машиныг унаж байна. Барууны интернэт орон зайд өнөөдөр бид амьдарч байна. Өнөөдөр орос хэл мэддэг хүүхэд ховор болчихсон шүү дээ. Ер нь хүүхдүүд англиар хэлд орж байна. Барууны соёл иргэншилд нэгэнт нэгдчихээд байгаа орныг хоригт оруулчихвал бидэнд ямар аюултай тусах вэ. Хамгийн наанадаж банк санхүүгийн салбар дампуурна. Бидэнтэй барууны банкууд шууд харилцахаа байчихна шүү дээ.

-Мөн гуравдагч хөршийн болоод олон улсын донор байгууллагуудын хөгжлийн хөрөнгө оруулалт, төсөл хөтөлбөр, зээл тусламж бүгд зогсох нь, тийм үү?

-Тийм. Монгол Улсын хууль ямар ч нөлөөгүй юм байна. Путин Монголд ирээд юу хүссэнээ хийж байна. Монголчууд Путин болон Оросоос ухаан алдталаа айдаг юм байна.

Монголын хуулийг нулимаад ороод ирж байна гэдгийг Путин айлчлалаараа хөрөнгө оруулагч нарт харууллаа. Үүнийг тэр санаатай хийсэн. Монгол бол бидний дагуул, тоглоомын улс хэвээрээ шүү. Бид энд асуудлыг шийддэг гэж үйлдлээрээ үзүүллээ.

-Манай эдийн засаг Хятадаас, стратегийн чухал салбарууд жишээ нь түлш, эрчим хүч Оросоос хамааралтай учраас бид Оросыг түлхэж болохгүй. Тиймээс эдийн засгийн хувьд манайд хүндээр тусахгүй гэж үзэх нийгмийн хэсэг байж магадгүй л дээ?

-Дэлхий бидэнд ямар хамаатай юм бэ. АНУ, барууны орнууд бидэнд хамаагүй. Орос, Хятадын дунд бид хавчуулагдаж бяслаг шиг амьдаръя гэж бодож байвал болно. Гэхдээ бид тоёото приус унадаг гэдгээ мартаж болохгүй.

Хоёрдугаарт, Хятад бол маш том улс. Дэлхийн хоёр дахь эдийн засаг. Гэхдээ тэд барууны хоригт орохоосоо ухаан алдталаа айж байна. Тиймээс Хятадын банкууд Орос руу гүйлгээ хийхгүй байна шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл, тэр аварга гүрэн айж байна.

Бод доо. Барууны хоригт орчихвол баруунд амьдарч байгаа монголчууд ар гэр рүүгээ яаж мөнгө шилжүүлэх вэ. Өмнөд Солонгост ажиллаж байгаа Монгол иргэд мөнгөө яаж шилжүүлэх вэ. Арга ядахдаа гадаадад байгаа иргэд нутаг буцахад хүрвэл яах вэ.

Нэг зүйлийг хэлэхэд, БНСУ Оростой дайсагначихсан байгаа. Путины айлчлалтай холбоотойгоор Өмнөд Солонгосын зүгээс манайд хатуу арга хэмжээ авах байх. Учир нь бид дайсантай нь хамтарчихлаа шүү дээ. БНСУ-д Монголын олон мянган иргэн ажиллаж ар гэрээ тэжээж байгаа.

Бид гуравдагч хөршийг өнгөрсөн 30 жилд арай гэж бий болгосон. Тиймээс дэлхийгээс тусгаарлагдаж Хятад, Оросын голд бяслаг шиг хавчуулагдаад үлдчихвэл биднийг хэн ч өмгөөлөхгүй.

2002 онд Монголын удирдагчид бодлоготойгоор Олон улсын эрүүгийн шүүхэд нэгдсэн юм шүү дээ. Учир нь Хятад, Оросын хүчирхийлэлд бид өртвөл яах юм бэ, хэн биднийг хамгаалах вэ гээд Олон улсын эрүүгийн шүүхэд нэгдэж орсон. Орос, Хятадын зүгээс бидэнд ямар нэгэн хүчирхийлэл үйлдвэл ядахдаа 123 улсаар хамгаалуулах гэж элссэн.

-В.Путины айлчлалд Монгол Улс, Монголын улстөрчид яаж хандвал зохилтой байсан бэ?

-Бид Путиныг урьсан уу. Эсвэл уриулсан уу. Ер нь уриулсан байх аа даа. Би бол зориуд бодлого явуулсан гэж үзэж байгаа.

Ер нь олон улсын харилцаа, геополитикийг ойлгодоггүй бүхэл бүтэн нэг үе гараад ирчихжээ. Эрх мэдэл албан тушаалын хойноос гүйдэг болохоос олон улсын бодлого гэж юу болох, ямар арга заль хэрэглэдэг гэдгийг мэдэхгүй гэнэн үеийнхэн гараад ирж.

Тиймээс Путин уриулчих шиг боллоо л доо. Том гүрэн бол бодлоготойгоор үүнийг хийсэн. Оросоос Монголд суугаа Элчин сайдаас авахуулаад Гадаад харилцааны сайд нь удаа дараа занасан.

Харж байгаарай, та нарыг Орос, Хятадын дунд хавчиж үлдээнэ. Бусад бүх хөршөөс чинь салгана гэж удаа дараа мэдэгдэл хийсэн. Ийм мэдэгдэл хийж байхад тэдний ам руу өөрсдөө гүйгээд орчихдог нь яаж байгаа юм бэ. 30 жил бид үүнийг нь барьж явсан.

Путин биднийг Орос, Хятадын дунд хавчуулагдаж үлдэх нөхцөлд оруулчихлаа.

-Сэхээтний төөрөгдөлд ортлоо Оросын геноцидод өртсөн монголчуудаас тодорхой хэсэг хүмүүс Оросыг, Путиныг дэмжих юм. Ах дүү, амраг саднаа хядуулчихаад орос ах нар гэж гүйгээд байгаа нь ямар учиртай гэж та харж байна. Социализмын үеийн суртал ухуулгаас үүдэлтэй юу?

-Зөвлөлтийн коммунистууд Монголд геноцид хийсэн гол зорилго нь өөрсдийгөө шүтүүлэх байсан. Учир нь маш их айсан хүмүүс тэрхүү айдсыг бий болгосон хүмүүсийг шүтдэг. Хүн яагаад бурхан шүтдэг вэ. Ертөнцийн ямар нэгэн тайлагдашгүй зүйлээс айсандаа бурхан шүтдэг. Бурхан шүтнэ гэдэг бол айдсын илрэл.

Одоог хүртэл тоог нь тогтоож чадахгүй байгаа ч зарим тоогоор 40 мянга, зарим тоогоор 100 мянган хүнийг хядсан гол шалтгаан нь оросууд өөрсдийгөө шүтүүлэх гэж тэр. Айлгаж байгаад түүхийн санамж, соёл зэрэг бүхнийг тархинаас нь арчаад хаячихсан.

Айсан хүмүүс шүтэж эхэлдэг. Хүнд амьтанлаг араншин байгаад байдаг л даа. Зодуулсан нохой янаг гэдэг. Нохой айхаараа эрх болоод байдаг юм. Ийм зан чанартай хүмүүс байдаг. Оросыг шүтээд байгаа хүмүүс бол тийм хүмүүс.

Жишээ нь, “Босоо хөх Монгол”-ынхныг би ойлгодоггүй юм. Учир нь Зөвлөлтийнхөн Чингис хааныг өмхий үнэртүүлсэн зэрлэг гэж монголчуудад харагдуулсан. Монголын түүхийг арчаад хаячихсан шүү дээ. ХIII зууны монголчуудыг хүн мал нь ялгагдахгүй зэрлэгүүд байсан мэтээр, Чингис хааныг хүний мах иддэг мангас байсан мэтээр ойлгуулсан. Гэтэл “Босоо хөх Монгол”-ынхон Чингисийг шүтдэг хэрнээ Чингисийг гутааж, түүхийг нь устгах гэсэн зөвлөлт Оросыг шүтдэг. Яагаад хоёр харш зүйлийг шүтээд байгаа юм бэ. Айдас бол ийм мунхаглалд оруулдаг. Буддын гүн ухаанд айдсыг өвчин гэж үздэг.

-В.Путины айлчлалаас манайд бодит эерэг үр дүн гарав уу. Та юу гэж харж байна вэ?

-Эерэг ямар ч бодит үр дүн гараагүй. Монголд эерэг нөлөөтэй бодит үр дүн гаргах шаардлага Путинд байхгүй.

Олон улсын хоригт орчихсон, тэр бүү хэл Хятадын хоригт орчихсон Орос улстай бид эдийн засгийн харилцааг сэргээх тухай ярьж байна гээд бод доо. Тиймээс л гадныхан бидэнд анхааруулаад байна шүү дээ. Путин зориуд үүнийг хийсэн.

Барууны хориг тийм аймар биш юм бол хятадууд яагаад айгаад байгаа юм бэ. Мэдээж бид Хятад, Оростой эдийн засгийн харилцаагаа идэвхжүүлмээр л байна. Гэтэл Хятад хоригт орохоос айгаад хөрөнгө оруулагчид нь Орос руу орохгүй байна. Банкууд нь харилцаагаа зогсоож байна. Яагаад…

-В.Путин манайхаар дамжуулж олон улсад яг ямар ойлголтыг өгөхийг зорьсон гэж харж байна?

-Монгол бол миний дагуул улс гэдгийг харуулахыг зорьсон.

-Монголыг дэлхийгээс тусгаарлах нь В.Путин ерөнхийлөгчид ямар ашигтай гэж?

-Монгол бол 80 сая малтай, эрчим хүчний болоод байгалийн баялгийн маш их нөөцтэй улс. Нэгдүгээрт, энэ бүгдийг өөрийнхөө хяналтад авч, Монголыг түүхий эдийн бааз болгох гэж. Өмнө нь ч тийм л байсан шүү дээ, бид.

Хоёрдугаарт, Путин дэлхийн хоёрдугаар дайнаас хойш нутаг дэвсгэрийнхээ нэг хэсгийг укрианчуудад алдчихсан. Дэлхийн хоёрдугаар дайнаас хойш Оросын ямар ч удирдагч ийм байдалд орж байгаагүй. Тиймээс ард түмнийхээ санааг үүнээс холдуулахын тулд зориуд Монголд ирсэн. Курскийг алдсанаа үл тоосон мэт жүжиг тавьсан. Путинд олон давхар тооцоо байсан. Путин сая нэг сумаар 10-аад туулай буудчихлаа.

-Олон улсын шүүхийн “банга”-наас мултрах, олон улсын хоригт орохгүй байх ямар гарц бидэнд байна вэ?

-Олон улсын шүүхийн ерөнхий хуралдаанаас өмнө Шведийн хаан манайд ирээсэй гэж залбирч байна.

АНУ-ын Төрийн департемантын хэвлэлийн төлөөлөгч “Бид Монголчуудыг үргэлжлүүлэн дэмжмээр байна” гэж мэдэгдэл хийсэн байна лээ. Бидний өмнөөс америкууд сандраад байна шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл, Монголын ардчиллыг дэмждэг улс орнууд биднийг дэмжиж байна. Тиймээс Монголыг дэмжихээ зогсоож болохгүй шүү гэж хэлээд байна шүү дээ. Английн талаас ч хэлж байх шиг байна. Тиймээс дэлхийн хэвлэл мэдээллийн том байгууллагууд зориуд “No war”-ийн жагсагчдыг харуулсан. Тэд бидний өмнөөс сандарч байна шүү дээ.

Хэрвээ Шведийн хааны айлчлал хойшилж байгаа бол энэ тун таагүй мэдээ шүү. Өөрөөр хэлбэл, Олон улсын эрүүгийн шүүхийн шийдвэрийг хүлээгээд эхэлж байгаагийн дохио. Хэрвээ Шведийн хаан Олон улсын эрүүгийн шүүхийн шийдвэрээс өмнө ирвэл бид учир байдлаа хэлж болно.

Үүнээс гадна гадныхан ч, манай улсын иргэд ч, олон улсын байгууллагууд ч Монголын хуулийг сайн ойлгохгүй байна. Путины айлчлалд прокурор бүх хариуцлагыг хүлээх ёстой.

Монголд хэн нэгнийг баривчлах уу, үгүй юу гэдгийг шийддэг ганц л байгууллага бий. Тэр бол хуулиар прокурор. Түүнээс Монгол Улсын Ерөнхийлөгч ч биш. Монголын Засгийн газар, УИХ ч биш. Тэдэнд баривчил гэж хэлэх эрх ч байхгүй.

Монголын прокурор төр засгаасаа хараат бус байдаг. Тиймээс саяны айлчлалд Монголын прокурор шийдвэр гаргах ёстой байсан.

Англи ч юмуу, АНУ-д прокурор нь Засгийн газрынхаа шийдвэрийн дагуу ажилладаг. Манайх бол Итали, Франц шиг бие даасан прокурортой. Тиймээс прокурор шийдвэр гаргаагүй л бол манай Ерөнхийлөгч, УИХ юу ч гэж хашхираад нэмэргүй байдаг.

Монгол Улс биш, Монголын прокурор хүлээсэн үүргээ биелүүлээгүй. Үүнийг олон улсад ойлгуулах ёстой. Үүнийг Олон улсын эрүүгийн шүүхэд тайлбарлах ёстой.

-Тийм боломж прокурорт байхгүй юм биш үү?

-Тэгвэл прокурор Путиныг баривчилсан ч гэсэн Гаагийн шүүхэд хүргэх арга байгаагүй гэдгээ хэлэх хэрэгтэй. Манай улс БНХАУ, ОХУ-тай хиллэдэг.Хятад, Орос хоёрын хаагуур нь авч гарах вэ гэдгээ хэлж, тайлбарлах л хэрэгтэй шүү дээ. Путинд хэрэг үүсгэсэн явдлыг мэдээж Орос өөрсдөө эсэргүүцсэн. Мөн Хятад эсэргүүцсэн. Тиймээс энэ хоёр орон хэзээ ч Гаагийн шүүхэд Путиныг баривчилж өгөхгүй. Үүнийг нь хэлэх ёстой.

Хуулийн нэг процедент бий. Хуулийг хэрэгжүүлэхгүйгээр хэрэглэж болдоггүй. Тиймээс прокурорт хүлээсэн үүргээ хэрэгжүүлмээр байсан ч боломж байгаагүй гэдгээ хэлэх хэрэгтэй.

-Хуулиар хүлээсэн үүргээ биелүүлэхийг нийгэм болоод УИХ прокуророос шааардах ёстой юм байна шүү дээ. Тийм үү?

-Болдог бол АН-аас УИХ-д сонгогдсон гишүүд чуулганы хуралдаанд ерөнхий прокурорыг дуудаж яагаад хууль хэрэгжүүлээгүйг асуух ёстой. Монгол Улсын прокурор бол УИХ-аас баталсан хуулийг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй. МАН-ынхан Орос гэхээр сүнс нь зайлчихдаг. Тиймээс АН-ынхан л прокуророос асуух хэрэгтэй. Би АН-ын нэг ч болтугай гишүүн асуучихгүй яав даа гэж харж суусан. Ингэсэн бол маш утга учиртай байх байсан. Ядаж л Х.Тэмүүжин дуугарчихгүй яав даа.

Р.ХИШИГЖАРГАЛ