-Татварын 35 тэрбум юу ч биш, үүнээс ноцтой хэргүүд ... бий -Э.Бат-Үүл яаран сандран ганцхудагт очиж Америкчуудыг эргэсний учир юу вэ?
 
-Өмгөөлөгч Г.Батбаяр: -Америкчууд та нарын яриад байдаг ардчилал, эрх чөлөө, хууль, шүүхийн шинэчлэлийг юу гэж ойлгох вэ гэж мэдэгдсэний учир юу вэ?
 Үнэхээрийн сүүлийн үеийн шуугиан гэвэл Америк Канад тодотголтой “Саус гоби сэндсийн гурван ажилтныг,тухайлбал захирал АНУ-ын иргэн Жастин Каплаг 5 жил 10 сарын чанга дэглэмтэй, Филиппин улсын иргэн Хиларионыг

5 жил, В.Кажукомыг 5 жил 6 сарын, Ж.Дэвидийг 5 жил 10 сарын хорих ялаар Монголын шүүх шийтгэж “Саус Гоби сэндс” компани олон тэрбумын татвар нуун дарагдуулсан гэж 35 тэрбум 250 сая төгрөгийн торгууль оногдуулсан шийдвэр гарсан дуулиан дэгдээгээд зогсохгүй маш их асуудал-асуулт, асар их улс төржилт, дэлхий даяар бөөн улс төр болж байна. Гэтэл учрыг мэддэг хуулийн зарим ажилтнууд хэлэх нь 35 тэрбум юу ч бишээ, үүнээс ноцтой асуудал бий. Жижиг асуудлаар том хэргийг хааж өнгөрсөн гэж ярьцгааж байна.

 
Рио Тинтогийн дөрвөн захирал хятадад авилгын хэргээр Шанхайн шоронд сууж байгаа. Энэ хэрэг Оюутолгой болон Рио Тинтотой холбоотой юм. Шүүх хурлын дараахан уг шүүх хуралд оролцсон АНУ-ын элчин сайд, хатагтай хэлэхдээ, ойлгомжгүй шүүх хурал болж АНУ-ын иргэнийг шүүгээд зогссонгүй, шүүхээс чанга дэглэмтэй колонид хорих ял өглөө. Шүүх хурлын ажиллагаа ойлгомжгүй, орчуулга сайн биш байсан гэх мэтийн зүйлүүдийг ярьсны дараа Улаанбаатар дахь АНУ-ын худалдаа аж үйлдвэрийн танхимийн суурин төлөөлөгч Монголын шүүхийн буруугаас Америкийн иргэн хоригдох боллоо. Ийм учраас АНУ Монголд үзүүлэх бүх зээл тусламжаа зогсоохыг шаардав.
 
Мөн хууль бусаар АНУ иргэнийг хорих болсон гэж бизнесийн зөвлөл гэгч байгууллага бас мэдэгдэл гаргалаа. Ийнхүү олон мэдэгдэл ар араасаа хөврөв. Уг мэдэгдэл дотор Монголын хууль хууль биш, Монголын шүүх шүүх биш, Монгол ер нь юу юм гэсэн утга санаа олонтаа орж байлаа. Хуулийн өмнө бүгд тэгш эрхтэй. Тэрээр Сангийн яамны сайд байхдаа өөрийн төрсөн дүү Сангажавын БаярбатыгТүлш эрчим хүчний яамны санхүү, хөрөнгө оруулалтын газрын даргаар томилж маш том төслүүд дээр ажиллуулах болсны нэг нь Амгалангийн уурын зуухны асуудал юм.
 
Яаж ч загнасан 15 сая доллараар босох энэхүү уурын зуух 20 сая байснаа 50 сая болж одоо 70 сая долларын үнэ өртөгтэй зуух болж байна. Хууль бол чухал гэж АНУ 25 жил яриад зогсохгүй 25 жилийн турш асар их цаг цаас зарж хуулийн шинэчлэлийг хийсэн биздээ. Монголын шүүхийг шинэчлэн зохион байгуулсан биздээ.
 
Гэтэл Америкийн нэгэн иргэн Монголын хууль зөрчиж төр засгийг доромжилсоноос болж шийтгэл хүлээх үед нөгөө хууль шүүх нь юу ч биш болдог нь юусан билээ. Ёстой гайхал төрүүлмээр. Америкийн иргэний буруутай үйл ажиллагаанаас гэхийн оронд Монголын хууль, монголын шүүхийн буруутай үйл ажиллагаа гэж ярих нь сонин санагдлаа.
 
Энэ өдрүүдэд Америкийн конгресс Оросын холбооны улсыг сөрж зогсох тухай тусгай төсөл-төсөв баталсан. Мөн Украйнд зэр зэвсэг нийлүүлнэ гэж мэдэгдсэн. Хойд солонгосыг газрын хөрснөөс арчих тухай Америкийн албаны мэдэгдэл явсан.
 
Тэгвэл Монгол гэж юу юм гэсэн АНУ-ын элчингээс авахуулаад олон байгуулагууд мэдэгдэл хийж илт басамжилсан заналхийлэл хийж өөрийнхөө үнэн нүүр царайг илчлэв. Учир нь ЗХУ-д үнэнч зүтгэсэн шигээ АНУ-ыг холын мөртлөө өөрийн түнш гэж Монголын ард түмэн итгэсээр 25 жилийг улираасан. Маш их ардчилсан соёлч боловсорсон ертөнц гэж гүнээ хүндэтгэж олон мянган хүн Америк мөрөөдлийн үлгэр жишээнд биширч ирсэн. АНУ-аас их юм сурна гэж ойлгож байсан. Гэтэл юу болно вэ?
 
Олон жил хэл ам хэрүүл шуугиан дэгдээсэн Фридландын нэг охин компани нь Саус говь сэндс юм. Энэ нь монголын ашигт малтмалын хэрэг эрхлэх газрын дарга, ерөнхий сайд С.Баярын эрхэм хүн гэгдэх Батхуягийн лиценз зарж ихээхэн хэмжээний газар худалдаж авилгал авсан гэсэн асуудлын дараахан “Өдрийн сонинд” их хэмжээний мөнгө угаасан аймшигт хэргийн талаар бичээд зогсохгүй Сараа тэргүүтэй нөхдүүд баригдаж дэлхийн англи хэлтний холбоо АНУ, Англи, Канад, Япон зэрэг таван орны элчин сайд гадаад харилцааны сайд Лу.Батболдтой уулзаж Саусын хэргийг саармагжуулах асуудлыг улс төржүүлэн тавьсан. 
 
Удалгүй Сараа Монголоос явж асуудал түр намжсан билээ. Саяхан “Үнэн” сонинд бичснээр 6,1 их наяд төгрөгийн мөнгө угаасан аймшигт хэрэг дээр нь саяын шийтгэгддэг захирал нь ерөнхий сайд С.Баярыг нэгэн шөнө зодсон гэсэн яриа тэр үед гарч байсан. Хамгаалагч нар нь яаж ч чадаагүй гэдэг. Баяр ч гэж Баяр, бодвол өчнөөн төчнөөн мөнгө авч амалсанаа биелүүлсэнгүй гэж зодсон бололтой. Энэхүү зодооны асуудлыг маш нууцалсан бөгөөд удалгүй тэрээр огцорч гадаадад эмчүүлэхээр явсан юм.
 
Мөн энэхүү захирал УИХ-ын ажлын хэсгийг шалгалтаар очиход маш их даапаалсан, юм сонсохгүй дүр үзүүлж алиалж хачин эвгүй инээж дэргэд байгаа орчуулагч монгол хүүхнээ тэвэрч нялуурч монголчуудыг доромжилж байсан бичлэгийг тухайн үед тэнд очсон сэтгүүлчид хийж архивт үлдээж энэ бүх асуудал Монголын газрын баялагтай холбоотой юм. 2-3 жил Монголын хууль шүүхийн үйл ажиллагаанд асар их саад учруулж байцаалт явахад ямар ч зүйлд хариулдаггүй гэж байгаа... гэх мэтийн олон асуудлыг Монголчууд мэдэж байгаа ч Америкийн хуурамч ардчилал, хуурамч инээд, хуурамч жүжиглэлийн цаана ямар их дээрэнгүй түрэмгий зан чанар оршдогийг харуулсан сайхан сургамж боллоо.
 
Б.Баабар “Саус гоби" сэндсийг хамгаалж “Бид дээрэмчдийн өлгий юу, гадны тоглоом уу? өгүүлэл бичив. Б.Баабарын бичсэнээр бид эх орондоо байгаа болохоос биш дээрэмчдийн өлгий биш гэдгийг хэлмээр байна. Хамаг муу юм хойд бор овоохойгоос гэгчээр оросууд шүүх хурлыг зохион байгуулж Америк ноёдыг хэрэгт хийсэн юм шиг дүгнэлт хийжээ.
 
Саяхан нэгэн их сургууль архиваа хаясан байна. Уг хаясан архив дотор маш олон хуучин хэвлэл байв. I Ион Павелийн учир битүүлэг үхлийн нууцыг гаргаж тавьжээ. Дотроос нь хордуулж алсан байна. Гэвч коммунистууд Болгарын социалистууд алсан гэж тархи угаажээ. Ингэж тэр үед бүх аллагыг ЗХУ-д тохож байв.
 
“Саус гоби сэндсийн” нөхдүүд Оюутолгойд ажиллаж хамаг асуудлыг найруулж олон хуулийг засварлан гаргахад ил далд оролцжээ. Зарим нь Боро Гоулдад зөвлөхөөр ажиллаж байв. Энэ бол Монголыг гадаадынхан эзэгнэж гадаадынхан мэддэг болсоны нэгэн жишээ юм. Нарийндаа манай хууль хяналтынхан асуудалд эхийг нь эцээж тугалыг нь тураахгүй гэсэн байдлаар хандсан бололтой. 
 
Татвар төлөхөөс зайлсхийсэн гэсэн нь өнгөлөн далдалт юм. Хууран мэхлэлт юм. Оросууд гэхээсээ илүү Америкчүүд өөрсдөө зохион байгуулсан байж болох юм. Конго, Африкийн бусад оронд мөн л ийм шүүх хурлууд болж Рио Тинто-гийн зарим захирлууд шоронд суух болсон. Яагаад төлөөний хүмүүсээ шоронд суулгах болсон бэ? гэдэг нь нэг гайхмаар асуудал.
 
Ноён Б.Баабар америкчуудыг шийтгэсэн нь монголын шүүхийн бусармаг шийдвэр гэж үзсэн нь хэний өмнөөс дуугарна вэ? Монголын хууль зөвхөн Монголчуудыг шүүх зориулалттай юм уу? бас л гайхмаар асуудал...
 
Дуулиан үргэлжилсээр. Улаанбаатар хотын дарга Э.Бат-Үүл ганц худагт очиж америкуудыг эргэснээ монголын бизнесийн зөвлөл гэдэг байгууллага ГЕО гэдэг клубын захиалгаар очсон гэж ӨС-д ярилцлага өгөхдөө тэмдэглэв. Үүнийг нь буруушааж хууль зөрчсөн хэмээн өмгөөлөгч Г.Батбаяр “Үнэн” сонинд ярилцлага өгөхдөө Э.Бат-Үүлийг шалгах ёстой, хамгийн бага ял өгсөн америкийг дэмжиж, Монгол улсын аюулгүй байдалд заналхийлсэн бүх байгууллага, хувь хүнийг шалгах ёстой, хууль зөрчсөн америкийг шүүхийн шийдвэрт нөлөөлж чөлөөлөх юм бол америкууд та нарын яриад байдаг ардчилал, эрх чөлөө, хүний эрх, шүүхийн хараат байдал хаа байна гэж мэдэгдэв.
 
Үргэлжлэл бий