Улстөрчид зальтай. Бас залиа хэрэгжүүлэх аргатай. Сонгуульд өрсөлдөхөөрөө өрөвдүүлэх тактик хэрэглэнэ. Шоронд хоригдохоороо өвчин тоочно. Энэ бол тэдний гэм биш, зан. Н.Энхбаярын эрин үеэс Н.Алтанхуягийн он жилүүд хүртэл үргэлжилсэн “марафон”. Тийм ээ, Н.Энхбаяр ба Н.Алтанхуяг. Нэг нь эрх баригч МАХН, харин нөгөө нь эрх баригч АН-ыг удирдаж явсан энэ хоёр эрхмийн хувьд өндөр сэнтийд залрах хувь адилхан тохиосон ч өөрсдөөсөө болж унаснаараа мөн л ижилхэн. Тэр ч атугай Н.Энхбаяр, Н.Алтанхуяг нарын үед Монголд авилга цэцэглэж, албан тушаалтнууд оодорсон нь ч бас үнэн. Харин нэг ялгаа бий нь Н.Энхбаярын үед ОХУ-д төлөх “Их өр”-ийн ихэнх хувийг барагдуулсан бол Н.Алтанхуяг Засгийн газрыг тэргүүлж байхад монголчууд үр хойчтойгоо хамт их өрөнд орсон билээ. Шинэчлэлийн Засгийн газрын үед тавьсан “Чингис” бонд буюу “Их өр-2”-ын эхний хэсгийг Монгол Улс ирэх оны эхээр төлөх учиртай. Гэхдээ энэ удаад монгол хүн бүрийн төлөх өрийн тухайд хөндөхөө түр азнаж, Н.Энхбаярын эрин үед сүлжиж эхэлсэн “Аалзны тор” Н.Алтанхуягийн үед хэрхэн бэхжсэн талаар өгүүлье. “Аалзны тор”-ыг сүлжигсэд авилгын хэргээс хэрхэн мултарч, бас хууль хяналтынхны овоо хараанаас яаж “бултдаг” талаар дурдъя. 

Хоригдох хугацааныхаа ихэнхийг эмнэлэгт өнгөрүүлсэн Н.Энхбаяр 

УИХ-ын 2000 оны сонгуульд тухайн үеийн МАХН үнэмлэхүй ялалт байгуулж, 72 суудалтай болсон. Мэдээж хэрэг, ялсан намын дарга Н.Энхбаяр Ерөнхий сайдын суудалд заларсан. Төд удалгүй УИХ-ын дарга болж, 2005 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон билээ. Н.Энхбаяр гэдэг хувь улстөрч эрх мэдлийн “цахилгаан шат”-аар нэн хурдтай өгссөн тухай товч бөгөөд тодорхой түүх нь ийм юм. “Хүнийг муухай болгодог хоёр л зүйл бий. Нэг нь мөнгө, нөгөө нь эрх мэдэл” гэсэн утгатай зүйр үг бий. Болгар ардын зүйр цэцэн энэ үгийн бодит биелэл нь Н.Энхбаяр гэхэд хилсдэхгүй биз. Энэ эрхэм эрх мэдэлтэй болохын хэрээр Монголын улс төрд “Энхбаярын тойрон хүрээлэгчид, Энхбаярын фракцийнхан” гэх бүлэглэл бий болж, албан тушаал, төсөв мөнгө, тендерийн наймаа тойрсон авилгын сүлжээ үүссэн. Нэг ёсондоо, эрх мэдэл дагасан “Аалзны тор” бий болсон юм. Сэтгүүлчид ч энэ тухай их бичиж, зарим судлаач авилгачдын нэхсэн “тор”-нд хэн, хэний фракци багтдагийг нэртэй устай нь олны сонорт хүргэдэг байв. Гэсэн хэдий ч Н.Энхбаярын “хаанчлал” бүтэн есөн жил үргэлжилж, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2009 оны сонгуульд тэрбээр ялагдал хүлээснээр дуусгавар болсон. Харин үүний дараахан экс Ерөнхийлөгч МАХН гэдэг намыг шинээр байгуулж, МҮАН-тай хамтран “Шударга ёс” эвслийг байгуулсныхаа дараа буюу 2012 оны хавар баривчлагдсан нь мөнөөх “Бор оймсны түүх”. Эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж улсад их хэмжээний хохирол учруулсан, хээл хахууль, хууль бус хувьчлалтай холбоотой хэргүүдийнх нь талаар хэвлэлүүд олонтаа бичсэн учраас энэ тухай дэлгэрэнгүй өгүүлэх нь илүүц биз. Харин Н.Энхбаяр гэдэг хүн шүүхээс оноосон ялыг яг эдэлсэн үү, аль эсвэл өвчтөн, өлсгөлөн зарлагчийн “дүр”-д тоглосоор суллагдсан уу гэдэг нь олон нийтийн ярианы сэдэв хэвээр байна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж саяхан телевизэд ярилцлага өгөхдөө “Н.Энхбаяр хоригдох хугацааныхаа ихэнхийг эмнэлэгт хэвтэж өнгөрүүлсэн биз дээ” хэмээн хариулсан нь ч бий. Үнэхээр ч экс Ерөнхийлөгчийн эмнэлэгт хэвтсэн, хориход байсан хоногуудыг харьцуулбал сонирхолтой статистик гарах биз. Ямартай ч гэрээсээ бор оймстойгоо баривчлагдсан, саатуулах байранд “Сонсохгүй байна, сонсохгүй байна” гэж мөрдөн байцаагчид хэдэрлэсэн, эмнэлгийн өрөөнд салаавч гаргасан, өлсгөлөн зарласан Н.Энхбаяр ял сонссон хүний дүрийг өвчтөний “дүр”-ээр сольж чадсан л юмдаг. Тэгээд ч нэг их удалгүй Ерөнхийлөгчийн уучлалаар суллагдсан шүү дээ. 

    Харин Н.Энхбаярын “Бор оймс” ямар үнэтэй байв. Үүнийг барааны лангуун дээрх оймсны үнэтэй биш, нийгэмд гарсан зарим үзүүлэлтээс харцгаая. Монгол Улс авилгын хэмжээг бууруулсан индексээр олон улсад 2012 онд 26 байраар урагшилжээ. Үүнийг мэргэжилтнүүд “Аль ч улсад гараагүй өндөр амжилт” хэмээн дүгнэсэн байх юм. Тэгээд ч “Бор оймсны түүх” албан тушаалтнуудад “Эрх мэдлээ хууль бусаар ашиглаж болохгүй. Эрхэндээ хэт эрдэж бас болохгүй. Авилга, хээл хахуулиас ангид бай” гэх том дохиог өгсөн нь эргэлзээгүй. 

“Том ах Ким Ду Хан” буюу Н.Алтанхуягийн 
найруулсан “жүжиг” үргэлжилж байна 

Ц.Элбэгдорж 2009 онд Ерөнхийлөгчийн сонгуульд дахин нэр дэвшихдээ “Улс орноо албан тушаалтны засаглалаас хуулийн засаглалд шилжүүлнэ. Хуулийг албан тушаалтан захирдаг биш, албан тушаалтныг хууль захирдаг болгоно. Эрх зүй, аюулгүй байдал, төр болон улс төрийн салбарт тулгамдаж буй шинэтгэлийг үргэлжлүүлэн хийнэ” хэмээн мөрийн хөтөлбөртөө тусгасан билээ. Түүгээр ч зогсохгүй “Авилга, албан тушаалын гэмт хэрэгтэй тэмцэх эрх зүйн орчныг үргэлжлүүлэн боловсронгуй болгоно. Шалгах шаардлагатай өндөр албан тушаалтны бүрэн эрхийг түдгэлзүүлдэг болно. Авилгаас учирсан эдийн засгийн хохирлыг заавал төлүүлнэ. Авилга өгснөө хуулийн дагуу илчилсэн иргэнд ял шийтгэл оногдуулахгүй байх бодлого баримтална” гэж дурдсан нь ч бас бий. Гэвч Н.Алтанхуяг АН-ын дарга, Ерөнхий сайдаар ажиллаж байх үед Төрийн тэргүүний дэвшүүлсэн зарим бодлого албан тушаалтнуудад эсрэгээрээ хэрэгжиж, тэд хуулийн дээр гарах, “”Авилгатай тэмцэгчдийн эсрэг авилгачид нь тэмцдэг” байх жишгийг тогтоох гэж оролдсон нь ч нууц биш. Бүр тодруулбал, Н.Алтанхуягийн хүргэн, охин, тойрон хүрээлэгчидтэй холбоотой мэдээллүүд гарахтай зэрэгцэн улс төрийн зарим бүлэглэлээс “АТГ-ыг татан буулгая” гэх суртал ухуулгыг нийгэмд хүчтэй явуулсан юм. Харамсалтай нь АТГ-ын эсрэг тэдний төлөвлөгөө олон нийтээс төдий л дэмжлэг аваагүй билээ. Тиймээс тэд бас нэг арга бодож олжээ. “АТГ-ыг татан буулгах тухай сэдэв олны дэмжлэгийг авахгүй байгаа учраас “Авилгатай тэмцэх нэрийдлээр АН-ын фракциуд нэг нэгнээ намнаж байна” гэсэн мессежийг явуулъя” гэж. Авилгын хэргээр АТГ-т дуудагдаж байсан, мөн шалгагдаж байсан, товчхондоо АТГ-ын хар дансанд орсондоо хорсож явдаг улс төрийн намууд дахь зарим бүлэглэлээс явуулж буй энэ мессеж сонгууль хүртэл үргэлжлэх нь ч эргэлзээгүй биз. Ямар ч байсан Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуяг хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа “Үр хүүхэд, хамаатан саднаар минь барьцаалдаг үзэгдэл надаар дуусаг” гэж дурдсан нь дээрх суртал ухуулгын үргэлжлэл юм болов уу. Зарим эх сурвалжийн хэлснээр, “Том ах Ким Ду Хан” хүргэн Г.Дэнзэнгээ гадаад руу үдэн гаргаж өгснийхөө дараа ийм “зоригтой” ярьсан гэх. 

Тоонд сайн хүн тэрбумтан болсон түүх цөөнгүй. Харин төрийн өндөр алба хашдаг хадам ахынхаа буянаар 17 тэрбум төгрөгтөн болсон тоонд сайн залуугийн тухай яриа Монголд л үргэлжилж байна. Тэр бол “”Том ах Ким Ду Хан” буюу Н.Алтанхуягийн нөлөөгөөр Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дэд дарга болж, эхнэрийнхээ “Говь поуэр” ХХК руу 17 тэрбум төгрөг шилжүүлж “эрхэлсэн” Г.Дэнзэн юм. Харин сөрөг хүчний зарим улстөрч энэ тухай фактыг олонд дэлгэснээр 17 тэрбум төгрөгийн хэрэг “гэрэлд цохиулж”, мань Г.Дэнзэн төрд буцааж тушаахаас өөр аргагүй болсон. Тийм ээ, олон нийт түүнийг “Айж эмээхдээ авсан газартаа буцаагаад өгчих байх” гэж бодоцгоож байсан. Гэвч энэ нь эндүүрэл байж. Н.Алтанхуягийн хүргэн 17 тэрбум төгрөг атгаад алдсандаа шаралхаж, тооны машинаар баахан тоо бодсоны эцэст “Бид ийм зардал гаргасан. Үүнийгээ авмаар байна” хэмээн нэхэмжлэх нь тэр. Харин “Эрдэнэс Тавантолгой”-н захирал Я.Батсуурь түүнтэй эвлэрлийн гэрээ байгуулж 4.6 тэрбум төгрөгийг буцааж өгсөн нь өдгөө ихээхэн асуудал үүсгэчихээд байгаа юм. Г.Дэнзэнгийн гомдлыг тайлахын тулд өгсөн дээрх мөнгөнөөс болж Н.Алтанхуягийн тойрон хүрээлэгчдийн нэг Я.Батсуурь өнгөрсөн хоёрдугаар сарын 26-нд Ганцхудагт саатуулагдсан бол тэрбумтан хүргэн Г.Дэнзэн гадаад далайн эрэг дээр наранд шарсан шигээ хэвтэж байгаа биз. Гэхдээ Я.Батсуурийг хууль хяналтынхан баривчилсан тухайд зарим хэвлэлд “Тэрбээр албан тушаалд томилогдсоноосоо хойш Хөгжлийн банкнаас 2012 онд 200 сая, арилжааны банкуудаас 2013 онд 65 сая, 2014 онд 42.4 сая, нийт 657.4 сая ам.доллар зээлсэн нь тогтоогджээ. Энэ бүгдийг тогтоохын тулд “Эрдэнэс Тавантолгой” компанид аудитын шалгалт хийж, ажилтнуудаас нь мэдүүлэг авсан байна. Магадгүй, үүнээс болж Я.Батсуурийг хорьсон байх” гэсэн таамгийг дэвшүүлсэн байх юм.  

Ингэхэд Н.Алтанхуяг ба түүний хүргэн, “Эрдэнэс Тавантолгой”-н Я.Батсуурь, бас “Нүүрс” хөтөлбөр гэгч “зохиомол” хөтөлбөр хэрэгжүүлж их хэмжээний мөнгө идэж уусан гэх Л.Гансүх нарын хэрэг цаашид юу болох бол. АТГ-аас өнгөрсөн онд мэдээлснээр, “Улсад 13 тэрбум төгрөгийн хохирол учруулсан” гэх Л.Гансүх, Н.Алтанхуягийн туслах асан М.Тулга нар эрүүл мэндийн шалтгаанаар батлан даалтад гарчихаад байгаа. Тэдэнд холбогдох хэргийг саяхан прокурорт шилжүүлсэн аж. Л.Гансүхийн тухайд экс Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөхөөр ажиллаж байхдаа “Нүүрс” хөтөлбөр хэрэгжүүлэх ажлыг гардан удирдаж байсан гэх боловч асуудал дэгдээд эхэлмэгц санхүүгийн ямар ч эрх мэдэлгүй нэгэн байснаа нэг бус удаа дурдсан байдаг. Тэр ч атугай мань эр Төв аймагт хоригдож байхдаа Н.Энхбаярын технологийг давтаж, өлсгөлөн зарлаад ч амжсан. Харин дараа нь эрүүл мэндийн шалтгаанаар батлан даалтад гарсан. Гэвч хамгийн сонирхолтой нь түүний өмгөөлөгчийн “мартаж” явсан бичигт “А-тай уулзсан. Өлсгөлөн зарласан нь дээр гэж байгаа. Өлсгөлөн зарлаад хэд хонуулаад эмнэлэгт гаргана гэж ярьсан. Нэг дэх өдрийн орой эрт Е сайдтай уулзаж, өлсгөлөн зарлуулж байгаад эмнэлэгт гаргаж авъя” гэж дурдсан байсан нь тухайн үед багагүй дуулиан дэгдээж байв. Үнэхээр ч Л.Гансүх нарын хэрэгжүүлсэн “Е сайд” төлөвлөгөө амжилттай хэрэгжсэн үү, мань эр нэг их удалгүй батлан даалтад гарсан. Н.Алтанхуягийн туслах асан М.Тулга ч хоригдох үедээ эмнэлэгт хэвтэж, төд удалгүй батлан даалтад гарсан байдаг. Харин одоо “Эрдэнэс Тавантолгой”-н Я.Батсуурийн бие муу байна” гэх мэдээлэл хэвлэлүүдэд гарах боллоо. Ганцхудагт сар гаруй хоригдож байгаа тэрбээр Н.Энхбаярын технологийг давтаж эхлээд эмнэлэгт хэвтэн, дараа нь өлсгөлөн зарладаг болов уу яадаг бол! Ямартай ч АТГ-ынхан МАН-ыг УИХ-д олонхи байх үед ч, АН-ыг эрх барьж байхад ч нам ялгалгүй авилгачидтай тэмцэж, албан тушаалтнуудад авилгын эсрэг дохиог өгсөөр байна. Харин эцэст нь нэгэн сэтгүүлч “Авилгатай хийх тэмцэл дуусах болоогүй гэдгийг өглөө бүр сануулж байя” гэж байсныг онцолъё. Авилгатай хийх тэмцлийн үеэр албан тушаалтнууд хэргээс мултарч, өвчтөн, өлсгөлөн зарлагчийн “дүр”-д тоглож ял завшсаар байхвий гэдгийг мөн сануулъя. Ерөөс сүүлийн үед албан тушаалтнууд “Акт” авч ялаас чөлөөлөгддөгөөрөө илүү эрх ямбатай, ардын хүүхдүүд оногдсон ялаа үүрч олон жил хоригддог Үндсэн хуулийн тэгш бус зарчим үйлчлэх болжээ. Угтаа Монгол Улсын иргэн бүр хуулийн дор тэгш эрхтэй билээ.