“Эрх чөлөө-Эрхэм үг. Эрх чөлөөний дайсанууд хэн бэ?” номын танилцуулга. Бүлэг 3: Өөрийгөө бүтээх эрх чөлөө

С.Молор-Эрдэнэ

Өөрийгөө өөрөө танин мэдэх гэвэл хүүхэд насаа санах чухал. Ээж аав юу хэллээ эсвэл юу ч хэлээгүй бил үү? Эмээ өвөө юу гэж ярилаа? Хэрэгтэй зүйл ярисан уу эсвэл ямар ч хэрэггүй зүйл хэлсэн үү? Ах эгч тус болсон уу эсвэл хувиа хичээгээд алга болсон уу? Дүү нар тус болсон билүү эсвэл ашиглаж аваад алга болсон уу?

Өөрийгөө танихад өнгөрсөн чухал үүрэгтэй. Яагаад гэвэл хүн өнгөрсөний үлдэгдэл. Энэ үлдэгдэлүүдийг санамж авч явдаг. Үлдэгдэлүүд овоо зүйл үлдсэн бол хэрэг болох олиггүй гэвэл саад болох жишээтэй. Өөрийгөө олж бас бүтээж чадвал намтар ярих боломжтой. Өөрийгөө олж бүтээж чадсан хүнлэг болон хүн чанартай хүн ёсны хүмүүс л намтартай. Түүнээс биш хувийн паянгаа дэлгэж ярих эсвэл худлаа хоосон өөрийгөө ямар мундаг явсанаа зохиож ярих хүмүүс намтаргүй зөвхөн улиг болсон худлаа гөрдөг л хүмүүс шүү дээ.

Өөрийгөө танин мэдэх гэвэл өөрийнхөө тухай эргэж бодох чухал. Тэгвэл юуны тухай бас хэрхэн бодох вэ? Ерөөсөө бодож чадах уу? Бодох гэдэг бас л нэг үйлдэл тул өөртөө шүүмжтэй хандах, өөрийгөө харах цаашлаад өөрийгөө шалгах шалгуурууд чухал. Зарим хүмүүс өөрийгөө шалгахын тулд зориуд чадахгүй зүйлээ өөрийгөө хүчиллэж чадахын төлөө мэрийдэг. Түүнийхээ дараа чадахгүй гэсэн зүйлээ чадсандаа өөртөө баярладаг.

Өөрийгөө яг одоо энд энэ л агшинд танин мэдэх гэж хичээж буй өөрийгөө хаана зогсож буйгаа хаанаас хаа хүрсэн тэр хийсэн зүйлээ эргэн харж үнэхээр би үнэнээр явсан уу худлаа явж ирэв үү гэсэн дурандах шүү дээ. Мэдээж дурангийн фокус таарсан байх чухал. Өөрөө өөртөө үнэн гэвэл өөртөө баярлах худлаа гэвэл өөртөө биш бусдад баярлах хэрэг гарна. Мэдээж нэгэнт моралтай хүн худлаагаа гэмшиж чаддаг. Гэмшиж чадах ёстой яагаад гэвэл хүн чанар.

Өөрийнхөө өнөөдөрт хүрсэн амидралаа бодох тэр бодол өнгөрсөнд дүгнэлт хийж цааш хэрхэн энэ ганц олдсон биш харин өгөгдсөн амидралдаа төлөвлөгөө хийхийг хэлнэ. Төлөвлөгөөгүй амидрал амитанаас ялгаагүй. Түүнээс гадна цаанаасаа гэдэг амидралын зураг хувь заяа бэлэн тодорхой болчихсон гэвэл бас л амитнаас ялгаагүй. Өөрийн оролцоо болон өөрийн үүрэг хувийн амидралд байхгүй цаанаасаа бүгд зураг гэвэл одоо ямар ч утгагүй өдөрүүд өнгөрөн үргэлжлэх жишээтэй. Хэрвээ хүн хувь заяа надаас хамаарна гэж өгөгдсөн зурганд өөрчлөлт хийж цаанаасаа гэсэн зурганд шинэчлэлт хийж чадвал амидрал баян болно. Зарим хүн цаанаасаа зурсан гээд буй зургийг урж хаяад шинээр эхлэх чадвартай байдаг. Үүнийг л эрх чөлөө гэж яриад байгаа шүү дээ.

Сурган хүмүүжүүлэх гэсэн ойлголт анх удаа 2500 жилийн өмнө Грекийн философичидоос гаралтай бөгөөд Педагог гэж үг тэндээс эхлэлтэй. Үүнийг сурган хүмүүжил гэж үгээр орлуулан социализмын үед сүм хийдээс салж сургуулиуд байгуулах үед хэрэглэж эхэлсэн. Педагог гэсэн ойлголт нийгэм дотор “хэцүү хүүхэд” гэсэн ойлголтоос гаралтай бөгөөд ямар ч хүүхэд ээж аавыгаа дууриахгүй гэдгийг олж мэджээ. Чоно чонын амидралаар амидарна арслан арслангийн амидралаар амидарна. Гэтэл хүн аавынхаа биш өөрийнхөө амидралаар амидрах тул тэдэнд заавал ээж ааваас тусдаа хүмүүс сурган хүмүүжил олгох чухал.

Хөдөө газар нэгэнт нийгэм байхгүй тул тэнд адуучин аавын хүү дуртай дургүй адуучин болох жишээтэй. Хот газар буюу нийгэм дотор ороод ирэхээр заавал дагаж адуучин болохгүй харин эмч багш эсвэл “Хань” нэртэй кино филмд гардаг шиг архитекторч мэргэжилтэй болох жишээтэй.

Яагаад философичид хүүхдэд дуу хөгжимийн хичээл болон биеийн тамирын хичээл заах хэрэгтэй гэж анх удаа сургуулиуд байгуулсан бэ гэхээр хүүхэд бага наснаасаа гоо сайхан сэтгэлтэй бас бие бялдартай болох чухал гэжээ. Гаднаас орж ирсэн энэ сайхан боловсролын ойлголтыг социализмын үед маш сайн хэрэгжүүлсэн хэдий ч ардчилалын үед устгаж тэр ч бүү хэл биеийн тамирын талбай дээр орон сууц бариад орхисондоо.

Хэн ч төрөхөд эхлээд ухаан цагаан цаас мэт л юу ч бичигдээгүй. Төрсөн агшинаас эхлэн гаднаас хорвоогийн мэдээ дамжигдан мэдээлнэ. Өөрөөр хэлбэл мэдээ орсон цагаас эхэлж мэдээ ямар ч шүүлтүүргүй хүлээн авагдах жишээтэй. Энэ байдал шилжилтийн нас хүртэл үргэлжилж бүгдийг сурч цээжилж бүгдэд үнэмшинэ. Шилжилтийн насны үед эхэлсэн гадны мэдээнд эргэлзэх үйл явц олон хүүхдэд явагдаж ээж аавтайгаа зөрчилдөх жишээтэй. Шилжилтийн нас дуусах үед зөрчил суларч бууж өгөх эсвэл зохицож сонссон мэт хүлээн зөвшөөрсөн мэт жүжиглэлүүд эхлэх жишээтэй. Мэдээж ийм зөрчил нийгэм дотор л явагдана. Зан заншил ёс уламжлал мухар сүсэг ярисан газар хүүхэд нас ярих боломжгүй. Тиймээс зөрчилдөх шилжилтийн нас устдаг. Шилжилтийн нас устсан хүмүүс сүүлд аав ээж болчихсон мөртлөө ээж аавыгаа үгүйлэн авч чадаагүй алдсан хүүхэд насаа дурсан гомдон дуулцгаадаг. \Хэзээ ч насанд хүрдэггүй хүмүүсийн тухай дараа дараагийн бүлэгт ярилцана\.

Өсвөр болон залуу насанд анх л хүүхэд наснаасаа сонссон харсан сурсан зүйлсдээ эргэлзэх асуудал гардаг. Үүнд олон залуус дургүйцэж жинхэнэ үнэн мэдлэгээс татгалздаг. Тийм ч учраас олон залуусын хүүхэд насны ойлголт үргэлжилсээр ээж аав болцгоох жишээтэй. Мэдээж секс хийхэд амитан чанараа даган хүүхэдтэй болцгооно шүү дээ. Ийм залуу насандаа мэдлэг боловсролоос татгалзаж мухар сүсэгт баригдсан залуус жинхэнэ мэдлэг олж аваагүй тул үүрэг хариуцлагатай ухамсартай эцэг эх хэзээ ч болж чадахгүй.

Нийгэм хөгжиж хот үүсэх үед Монголчууд анх удаагаа хүүхэд нас болон залуу нас гэсэн ойлголттой танилцаж бас самуурсан. Тйимээс сүм хийдийн зүгээс хүүхэд залуусыг олноор авч чадахгүй сургуулийн танхимд алдсандаа тэд маш их балмагдсан. Энэ тухай “Тамирын охин” нэртэй кино филмд гардаг.

Хүүхэд нас болон залуу нас үүссэн социализмын үед тохиолдсон адал явдалуудыг баримтжуулсан өнөөдөр маш чухал кино филмүүд гэвэл “Улаанбаатарт байгаа миний аавд” болон “Мартагдашгүй намар” кино филмүүдийг нэрлэх боломжтой. Тэндээс олон зүйл суралцаж өнөөдөрийг дүгнэх хэрэгтэй болов уу. Харамсалтай юу вэ гэхээр ардчилалын жилүүдэд хүүхэд нас болон залуу нас гэсэн ойлголт бүрэн устаж бүгдээрээ ээж аав ч хүүхэд залуучууд ч ямар ч ялгаагүй амидралаар амидрах болцгоосон.

Өөрийгөө таних үйл явц залуу насанд явагдах чухал. Эндээс л амидрал руу орно шүү дээ. Өөрийгөө танихад залуу нас хүртэлээ сурсан зөвхөн мэдлэг боловсрол биш бас сэтгэлийн боловсрол чухал. Гэтэл сэтгэлийн боловсрол хэн өгөх чадвартай билээ. Ээж аав цаашлаад эцэг эх гэж буй хүмүүс өөрсдөө сэтгэлийн боловсрол авсан хүмүүс байж чадах уу гэдгийг асуух л хэрэгтэй.

Мэдээж сэтгэлийн боловсрол олгох романууд хэдэн ширхэг бий билээ. Ерөөсөө сэтгэл гэж юу вэ гэж асуухад хариулж чаддаггүй. Сэтгэл гэдэг үгийг хэзээ нэг цагт сонссон байх чухал биш гагцхүү юуг тэр үгээр илэрхийлж буй вэ гэдгийг мэдэх хэрэгтэй. Гэтэл сэтгэлийг тайлбарлахын тулд наад талдаа 10 гаруй ойлголтыг мэддэг байх чухал. Ингээд сэтгэлийн тухай ном уншихаас өөр замгүй. Уншаагүй гэвэл бусдад хайртай гэж хэлэх хэрэггүй.

Залуус ихэнхдээ л өөрийгөө онцгой өөр бусдаас өөр гэсэн буруу ойлголт дээр явагдах аюултай тул сурч мэдэж нийтэч болоход садаатай байдаг. Тиймээс тэд хувиа бодоорой бусдыг ёстой тоох хэрэггүй гэсэн номонд бүр ч их дуртай байдаг. Яагаад гэвэл тэд өөрсдийгөө олж хараад их л додигор болох жишээтэй. Гэтэл залуу насанд хувиа бодох ч яахав цаашид амидралд хувиа бодох биш харин өгөөмөр байх чухал гэдгээс татагалзах жишээтэй. Ингээд л олон хүн үхэн үхтэлээ гэнэн амидарцгаадаг. Бүх насаараа гэнэн амидарсан Айн Ранд гэж Америкт бүх насаа өнгөрөөсөн Орос эмэгтэй капиталист оронд өөрийгөө авч явахын тулд ганцаараа амидрах шаардлага гарсан байдаг. Энэ ганцаардалаа магтан дуулсан харийн орны эмэгтэйгийн эмгэнэлт дуулийг олон залуус уншиж дууриаж ганцаараа гажиг жожоиг болох гэж хүсэж буйг харахад ёстой л алдаж гишгэлээ дээ гэхээс өөр юу гэх вэдээ. Айн Рандыг уншсан залуус өөрийгөө таних битгий хэл өөрийгөө алддаг. Ийм залуус сүм хийдэд мадлуулах эсвэл бөө дагаж хуйлрахдаа бас амархан. Нэг л дутуу харагддаг.

Хүн өөрийн ухаантай байна гэдэг өөрийнхөө шинж чанар, зан төлөв, чадвар болон үнэлэмж гэх мэтийг заавал тодорхойлж чадах хэрэгтэй. Энэ юу гэсэн үг вэ гэхээр бусад хүн намайг ямар шинж чанартай гэж хардаг вэ түүний хажуугаар миний үнэлэмж бусдын үнэлэмжтэй яг адил биздээ гэдгийг жишиж харицуулах чухал үүрэгтэй.

Өөрийн ухаантай болж чадахгүй гэвэл өөрийгөө андуурахтай л адилхан шүү дээ. Өөрийгөө андуурдаг хүмүүс нэгдүгээрт өөрийгөө хэт их үнэлнэ хоёрдугаарт өөрийгөө хэт доогуур үнэлэх жишээтэй.

Өөрийгөө хэт үнэлдэг хүмүүс яагаад гарч ирдэг вэ гэхээр нэгэнт худлаа дипломууд болон худлаа багш профессоруудыг хараад мэдлэг гэдэг зүйлийг үнэлж хүндэтгэхгүй болох ба хэт хоосон мэдэмхийрэн өөрийгөө ч бас бусдыг ч балладаг. Бүр их хэтэрсэн хүмүүс улстөрч болж улс орноо балладаг жишээ олон бий.

Өөрийгөө доогуур үнэлдэг хүмүүс хоосон магтуулсан хэтрүүлэн өөрсдийгөө рекламдаж тэнгэрт гартал магтуулдаг хүмүүсийг хараад сүрдэж ямар мундаг хүн бэ гэж шүүрс алдаж өөрийнхөө хөгжил дэвшилээ зогсоодог. Өнөөдөр зурагт болон ном нэртэй хувийн өврийн дэвтэрүүдээрээ дамжуулан хоосон магтуулдаг хүмүүсийг дэмжин магтагчид залуу үеийг юу ч чадахгүй мундаг хүнтэй харицуулахад чи юу ч биш гэж олон нийтийн дунд эвгүй ойлголт түгээж нийгэм урагшлаж хөгжихөд саад хийж гэмт хэрэгтэн болцгоожээ.

Мэдэх сурах зүйл асар их байхад ид залуу насандаа байртай машинтай эр хүнтэй эсвэл чинээлэг айлын охинтой суух гэж явсаар эсвэл найз нэртэй тус болохоосоо ус болж найрлаж цэнгэхдээ л сүрхий хоосон сүнснүүдтэй цагаа барж барцгааж эцэстээ ямар ч утга агуулгагүй амидрал эхлэж буйг харахад 5 жилийн дараа 10 жилийн дараа ямар хүмүүс болсон байх бол гэж асуумаар.

Өөрийгөө бүрэн таниагүй байж бусад хүнийг яаж таних вэ дээ. Гэтэл бүрэн таниагүй хүмүүс яаж хэн хэнийгээ ойлгох вэ дээ. Хэзээ ч ойлголцохгүй зүгээр л бууж өгөх эсвэл жүжиглэх л ажил эхлэнэ. Мэдээж удаан жүжиглэх амаргүй.

Зөвхөн идэж ууж найрч наадамдаж бие биенээ магтаж эсвэл хадаг хийсгэж мухар сүсэгтэж явахад дэлхий ямар байдалд байна вэ. Унгар улс 90 онд ардчилалыг угтан авч хилээ нээсэн. Өнөөдөр Унгар улс ардчилалаас татгалзаж хилээ хааж өндөр торон хашаа татаж байна шүү дээ. Энэ юу хэлнэ вэ? Өөрийн ухаанаар энэ тухай бодож зүгээр хэнээс ч заавал илүү гарах гэж оролдохгүйгээр ярилцаж чадах уу. Эсвэл заавал шагнал медал авна гэвэл ярилцана ямар шагналгүй бол ярилцахгүй юу.

Ном уншаад юу ойлгов, зурагт хараад юу худлаа байв, багшийн ямар яриа боловсролгүй байв, ээжийн яридаг мухар сүсэг хувь заянаас хэрхэн холуур өнгөрөх вэ, аавын ямар ч утгагүй шүлэг яруу найргаас хэрхэн зай барих вэ гээд энэ бүгд дотор би өөрийгөө яаж ойлгож цааш өөрөөрөө үлдэх вэ гээд дахин дахин эвгүй асуултууд тулгарах жишээтэй. Энэ бол байдаг л зөрчил. Гэхдээ эсрэг тэсрэгийн онол гэсэн худлаа төөрөгдөл биш шүү. Эсрэг тэсрэгийн онол гэж хаа ч байхгүй. Хүн эсрэг байх уу эсвэл эсрэг биш байх уу гэдэг хувийн шийдэл болохоос биш хаа нэг газар тийм онол байхгүй шүү дээ.

“We are the world” гэсэн алдартай рок дуучидын дуулсан дуу бол “бид бүгдээрээ ахан дүүс” гэсэн дуу шүү дээ. Гэтэл хүмүүст номоо үнэгүй бэлэглээд, хүмүүст хямдхан лекц уншаад, хүн төрөлхтөний бүтээсэн уран зураг, сонгодог хөгжим, том том философичидийн номыг орчуулж лекц болгон явж буйг хараад хүмүүс яасан ч уйгагүй ядардаггүй юм бэ гэж гайхдаг. Гэтэл хүний дотоод сэтгэл ямар их сайхан явааг ямар харж чадах биш дээ. Бүгдээрээ ахан дүүс гэдгийг л мартаж болохгүй.

Францын зураач Манегийн \Manet\ зурсан хүмүүсийн нүдийг өөрөөр хэлбэл харцыг ажиглахад ямар их сэтгэл хөдөлдөг билээ. Бетхофений “Сарны гэрэл” нэртэй хайр дурлал гэдэг яг л үүрийн гэгээ шиг харанхуйд тусах бүдэгхэн гэрэлтэй адил гэсэн аяыг сонсоход сэтгэл сайхан болохгүй байхын аргагүй. Мэдээж үүр цайж байна гэдэгээрээ сайхан. Гэхдээ яг сайн харахаар бараан дүрснүүд харагдах болохоос биш юу гэдгийг холоос хараад таних боломжгүй байдаг. Бетхофэн хайр дурлалыг яг сэтгэлд буудаг гэхдээ яг юу гэдгийг гаргаад хэлэхэд тийм ч амаргүй гэжээ. Түүнийгээ хөгжимийн эгшиг аяаар дамжуулан илэрхийлжээ. Философич Платоын 2500 жилийн өмнө бичсэн Симпозион номонд бас л хүмүүс бид хайртай гэж нэг нэгэндээ хэлж буйг яг юу гэж ойлгож хэрхэн төсөөлөх вэ гэдэг тухай бичсэн байдаг. Ерөөсөө философийн ном уншихад үнэхээр л сайхан. Философи хэцүү биш гагцхүү өөртөө шингээхэд хэцүү бас амидралд хэрглэж хэрэгжүүлэх төвөгтэй тул олон хүн философоос татгалздаг. Гэтэл Америкийн үндсэн хуулиас авахуулаад төрийн бүтэц хүртэл философичидийн бүтээл шүү дээ. Тэглээ гээд одоогийн Америк философичийг шүтэх хэрэггүй. Америкийн философи мэдээж Европоос эхлэлтэй.

Мэдээж залу хүн хувиа бодохоос өөр замгүй. Хувиа бодож буй сурч боловсорч бусдаас тусгаарлахад л хэрэгтэй болохоос биш нийгмээс тусгаарлаж үзэн ядах гэсэн ойлголт биш. Ээж аавууд үеийн үед шинэ үетэй яг л адилхан суралцах асуудал гардаг. Яагаад гэвэл өнгөрсөн хуучирч хоцрогдох бол зайлшгүй шүү дээ. Тиймээс олон ээж аавууд шинээс дайжин зугтаж мухар сүсэг арга билиг зан заншил ёс уламжлал дотор бүгдэг. Ингэж хуучин хоцрогдсон дотор бүгсэн ээж аавууд хүүхдүүдээ хүртэл хамт бүгэхийг шаардаж буй бас л алдаа шүү дээ. Мэдээж зурагтаар хоосон цэцэрхэдэг эрхэмүүд бол мөнгөний төлөө юу ч яриж яахаас ч буцахгүй арчаагүй хүмүүс шүү дээ. Мөнгө шуналтай хүний шуналыг улам ихэсгэнэ. Харин сайн сайхан бүтээдэг хүмүүст мөнгө улам л сайн сайхан бүтээхэд хэрэг болдог. 90 онд хэдэн сайхан баян монголчуудтай болчихвол улс хөгжинө гэсэн ойголт ёстой мухар сүсэг байсан. Баян хүмүүс улам л баян болох гэж шунаж хоорондоо өрсөлдөх болохоос биш улс оронд ямар ч хүртээлгүй. Тэднээс юу ч хүлээгэд нэмэргүй.

Өөрийгөө танин мэдэх гэдэг мэдээж эхлээд худлаануудаас салах хэрэгтэй. Хэвлэл мэдээлэлийн хэрэгсэлүүд худлаа шүү гэдэгт баттай үнэмшиж зурагтаа унтрааж сурах хэрэгтэй. Монгол хүний хамгийн том асуудал бол зурагт шүү дээ. Зурагт унтрааж чадвал энэ ёстой нийгмийн том хувьсгал болно гэж л хэлмээр. Тиймээс зурагт үздэггүй гэсэн хүмүүсийг гайхах биш шагнах хэрэгтэй.

Өөрийгөө танин мэдэх гэхээр нэг л их нууц хүнийг танин мэдэх гэж буй хэцүү төвөгтэй ажил биш. Хүн бүр өөрийгөө мэдэх амархан боломж бий. Ихэнхдээ л дотроо нууж явдаг зүйлсээ эргэн нэг харах хэрэгтэй. Нуух шаардлаггүй зүйлийг нууц гэж дотроо бөглөрч явах хэрэггүй. Нууцтай хүн ерөөсөө л гаргаад хэлэхэд ичмээр зүйлс байгаа шүүдээ. Тиймээс заавал гаргаж хэлэхдээ биш өөртөө дотроо хэлж өөрийгөө шүүмжилж сурах л чухал. Өөрийгөө таних чухал болохоос биш бясалгал хийгээд ямар ч тус болохгүй. Хүн өөрөө өөрийгөө л засаж залруулна шүү дээ. Түүнээс биш өөрчлөлтийг өөрөөсөө энэ тэр гээд дөрвөн мөртдөөд л эсвэл хаа нэг газраас Далай ламын хэлсэн гоё үг хайх хэрэггүй.

Өөрийгөө танин мэдэхэд өнөөдөр хүртэл уншсан номын тоо хэд билээ, ямар номыг яг дуустал уншлаа, найз нартайгаа номын тухай ярилцах боломжтой билүү, ээжийнхээ бурууг хэлэхээр яадаг билээ аавыгаа шүүмжлэхээр хир хачин царайлдаг билээ гээд л хамгийн ойр дотны хүмүүсээ судлаж ажиглаж би өөрөө яагаад ийм билээ гэдгээ маш амархан ойлгох жишээтэй.

Хамгийн түрүүнд хүн шүүмжилэхэд ямар нэг байдлаар зөв хүлээж авах чухал. Шүүмжлэл маш их хэрэгтэй гэдгийг мартаж болохгүй. Мэдээж атаархасан хүмүс шүүмжлэнэ бас муулна. Түүнээс гадна хэний ч амидрал маргааш төгсгөл болох боломжтой тул өнөөдөрийг өөрөөр хэлбэл цагийг маш сайн ашиглах чухал. Залуу хүн заавал хөгшин хүний дараа үхнэ гэсэн онол байхгүй шүү дээ. Жаргал гэдэг гаднаас ирэхгүй дотроос шүү гэдэг бол хэн ч хэнийг ч жаргааж чадахгүй. Хүн өөрөө өөрийгөө л жаргалтай болгоно. Өөртөө дотроо сайхан жаргаж сурах хэрэгтэй. Гэхдээ энэ бол дотроо бах ханаад л өөрийгөө хөөрөгдөх биш шүү дээ.

Хүний амидралд үнэгүй зүйл гэж байхгүй тул хэзээ нэгэн цагт үнийг төлнө. Залидаад мэхлээд хуураад хулгайлаад ямар ч нэмэргүй. Хүнийг л хуурсан хүнийг л залидсан бол түүнийхээ хариуг хэзээ нэгэн цагт төлнө.

Өөртөө итгэлтэй болж хэнтэй би цагаа өнгөрөөдөг билээ гэдгээ асууж хэрэггүй хүмүүстэй цагаа өнгөрөөхөөс зугатаах хэрэгтэй. Амидралд орж л суралцах болохоос биш бэлэн жор хайж эсвэл сайхан дөрвөн мөрт эсвэл ямар ч хэрэггүй хоосон үгнүүд юунд ч тус болохгүй. Амидраад л алдаад л хашраад л явна шүү дээ. Мэдээж сайныг хүсэж сайныг хийж яваад л алддаг болохоос мууг хүсээд ямар алдаа оноо гэж байх биш.

Үргэлжлэл бий.

Дараагийн сэдэв: Өөрийгөө олох тухай.